Ai i cili ka Ai shpëton nga tjetri kur arrin tek vetja. Edhe kur gjen vetminë e tij ai e sheh se vetmia e tij është një shfaqje e vetmisë së të Vërtetit të Madhëruar. Çfarë mund të kërkojë tjetër njeriu kur ka Allahun? Ashtu siç ka thënë urtaku nëse i përket Atij, tanimë çdo gjë bëhet e jotja, çdo gjë të drejtohet ty.

Ismail Mensuri Larixhani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje ndjekës të nderuar, miq të dashur dhe ndjekës të çmuar të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini ne po flasim për mendimet e ndriçuara iluminacioniste të Hekim Suhreverdit dhe po përfitojmë nga sqarimet të cilat po zbërthejnë të fshehtat e mjeshtrit tonë të nderuar.

Dje erdhi sërish me çehren e tij të nxehur,

Që të shohë se zemrën e cilit të dashur që ka vuajtur ka djegur.

Zakoni i vrasjes së të dashurit dhe stili i përzierjes së qytetit me njëri-tjetrin,

Ishte një veshje e qepur për përmasat e tij.

 

Përshëndetje ndjekës të nderuar, miq të dashur dhe ndjekës të çmuar të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini në programin e kaluar ne lexuam programe nga vepra me titull: “Risale fi’l-Haleti’t-Tufulijje” (Dorëshkrimi i Gjendjes Fëmijërore) e Hekim Suhreverdit në prani të mjeshtrit dhe përfituam nga sqarimet e tij.

Çështja ishte në këtë kornizë: Njeriu humb veten e tij, dhe kur humb veten e tij, humb dhe kërkesat e tij. Nuk dihet nëse kërkesat janë të vërteta apo të rreme. Edhe kjo dukuri bëhet shkak që të biem në një gjendje në të cilën nuk mund të dimë se çfarë të bëjmë në jetën tonë; veçanërisht brenda stilit të jetës i cili përkufizohet nga ana e mjeteve të ndryshme teknologjike... Ja pra njeriu duhet ta njohë veten e tij nën këto kushte. Maturia pra mendja është udha e vetme e njeriut për të gjetur udhën e vërtetë. Kjo ishte një përmbledhje e shkurtër rreth pjesës së mëparshme. Ne e kishim të nevojshme që ta përmblidhnim rishtas këtë sepse do ta vazhdojmë përsëri këtë.

Mjeshtër i nderuar, Suhreverdi kishte rrëfyer një rrëfim një tillë në pjesën e programit të shkuar. Një njeri i pasur duke shpenzuar të tërë pasurinë e tij ngriti një ndërtesë për të cilën ndjenë admirim të tërë. Kur atij i erdhi engjëlli i vdekjes njeriu i tha: “Më jep leje sepse dua që ta përfundoj këtë ndërtesë”. Kur tha këtë engjëlli i vdekjes i tha: “Shumë mirë le ta marrim të mirëqenë se e përfundove por për çfarë do të të hyjë në punë?” Hekim Suhreverdi nxjerr këtë përfundim nga kyrrëfim: “Ai njeri ishte bërë aq shumë robi i dëshirave dhe i epsheve të tij, sa tanimë ai nuk edinte se çfarë ishte e dobishme, se çfarë ishte e dëmshme për veten e tij”. Këtu ai hap një çështje dhe kumton se këta lloj njerëzish janë të sëmurët e vërtetë. Ndërsa mjekët e tyre janë kujdestarët e Allahut dhe urtakët (filozofët). Më pas ai sjell një shembull tjetër. Nëse më lejoni dua që ta lexoj tani, ndërsa pas pak dua që të përfitojmë nga sqarimet tuaja.

Ai citon: “Ai i sëmurë thotë me vete se si fillim duhet të shkosh dhe të kërkosh në shkretëtirë. Në këtë të fundit gjendet një  insekt. Ky i fundit nuk del nga vrima e tij ditën, ai del vetëm natën. Ai insekt ka një veçori të tillë që kur nxjerr frymë nga goja e tij del një dritë. Thuajse ai bëhet si një zjarr që shkëlqen në mes të gurëve. (Hekim Suhreverdi këtu po bën fjalë për xixëllonjën). Ky insekt e gjen ushqimin e tij në këtë mënyrë pra duke përhapur dritë. Kur e pyetën atë insekt: “Vallë përse nuk shëtit ditën në shkretëtirë?” Ai u përgjigj: “Unë kam vetë dritë, vallë përse të hyj nën mirënjohjen e diellit dhe ta shoh botën  me dritën e tij?” E gjora ishte shumë mendjengushtë, sepse nuk e dinte se dhe drita që kishte brenda saj buronte nga dielli. Ai njeri me zemër të sëmurë kur e gjeti milingonën shikoi se si ai insekt me dritën e tij e gjente se në cilën bar ishte ushqimi i tij. Edhe ai deshi që të zotërojë të njëjtën veçori dhe filloi që të hajë nga ai bar. Kështu që ai deshi që të bëhej zot i dritës vetë brenda vetes”.

Mjeshtër Dinani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit, po pohoj se Suhreverdi, me këtë rrëfim sjell në rend të ditës një çështje shumë të rëndësishme. Ai këtu sjell si shembull xixëllonjën. Ky insekt nuk del jashtë ditën. Ai del jashtë natën dhe ndriçon. Kur atë e kanë pyetur: “Përse nuk del jashtë natën dhe nuk del ditën?”, ai dha këtë përgjigje: “Unë nuk kam nevojë për këtë; sepse unë zotëroj dritën time. Unë nuk dua që të hyj nën mirënjohjen e diellit dhe dal natën duke qenë se zotëroj vetë dritën time. Ata të cilët dalin jashtë ditën nuk kanë dritë. Çfarë nevoje kanë për diellin ata të cilët kanë dritë?” Por xixëllonja e gjorë është e hutuar ndaj një gjëje dhe ajo është si më poshtë; “Nëse dielli nuk do të ishte ajo nuk do ta zotëronte atë dritë. Pra dhe ajo dritë në të vërtetë nuk është nga vetja e saj, por është rishtas nga dielli. Ajo dritë nuk është nga vetja e saj, ajo e ka përftuar atë dritë nga një vend tjetër.

Me të vërtetë ky është një shembull shumë i bukur, ashtu siç ndodh dhe në shembullin që sollët është arritja në pafundësi. Njeriu i vetëm nuk zotëron asgjë. Kur ai është së bashku me të Vërtetin atëherë zotëron çdo gjë. Fatkeqësisht duke qenë se ne kemi humbur rrënjën tonë kemi harruar dhe atë bazë. Ne kemi rënë në një gjendje në të cilën nuk dimë se çfarë të bëjmë pra në hutim. Kjo gjendje hutimi është rritur në epokën tonë. Njeriu kur vjen në këtë botë bie brenda një sërë hutimesh. Dëshirat, kërkesat, epshet janë mjaft të tepërta; si rrjedhojë ne biem brenda hutimesh dhe vijmë në një gjendjen në të cilën nuk dimë se çfarë të bëjmë brenda këtyre dëshirave të larmishme. Kjo ishte diçka e cila ishte që nga dita kur u krijua njeriu; por në ditët e sotme, së bashku me shfaqjen e teknologjisë dhe zhvillimeve shkencore gjendja e hutimit të njeriut tek njeriu u shtua dhe më shumë.

Nëse më lejoni unë dua që ta komentoj në një formë tjetër emigrimin në këtë epokë bashkëkohore të njeriut. Njeriu u hutua shumë më tepër se sa prejardhja e tij. Qenia e njeriut një qenie si të tëra qeniet e tjera nuk është një aftësi. Për shembull mendoni për një luan, një elefant, luani është vetëm një kafshë grabitqare e cila ngordh dhe kalbet, sërish dhe elefanti është një kafshë e madhe e cila ngordh dhe tretet.

Njeriu është i përhershëm dhe i përjetshëm, njeriu është i pavdekshëm. Ai erdhi nga një zanafillë dhe do të kthehet në atë zanafillë. Ai duhet të kalojë, të tejkalojë të tërë botën e qenies.Por fatkeqësisht njeriu i ka harruar këto dhe ka filluar që të jetë i zënë me gjërat e dukshme. Në mesin e gjërave për të cilat citova se janë shtuar në lidhje me hutimin e njeriut kanë ndodhur tri ngjarje në epokën e fundit të historisë; në këtë çast po ndodh dhe e katërta. Këto kanë qenë arsyeja e shtimit të gjendjes së hutimit tek njeriu.

Unë e kam thënë këtë dhe në programet e mëparshme; njeriu zë një vend të veçantë në botën e qenies. Në këtë botë asnjë qenie, duke filluar që nga engjëjt deri tek insektet asgjë nuk e zë vendin e njeriut. Kjo nuk është një gjë e tepruar, ne këtu nuk po mundohemi që të lavdërojmë njeriun. Madje dhe biologët të cilët e shohin njeriun si një kafshë të rëndomtë shqetësohen nga këto fjalë. Ata nuk e dinë se si është posti shpirtëror i njeriut. Bota e ditëve të sotme është e hutuar nga shpirtërorja. Megjjthatë jeta e njeriut ka kuptim, qenia ka kuptim dhe si jeta e njeriut ashtu dhe kuptimi i qenies duhet të jetë në ndërgjegjje. Vallë çfarë vlere mund të ketë jeta e një njeriu i cili nuk e di kuptimin e jetës dhe qenies? Ajo mund të ketë një vlerë vetëm në shkallën e kafshës.

Lërmëni që t’iu pasqyroj një shembull në këndvështrimin e kuptimit më të mirë të çështjes: Biologët thonë njeriu zë vend në mesin e kafshëve në zinxhirin e evolucionit. Çdo kafshë, çdo qenie bën përpjekje deri në fund për qenien e saj. Nëse dëboni një mizë ajo bën përpjekje deri në fund për të mbijetuar. Insekti, miza, grabitqari etj. çdo lloj kafshe bën përpjekje deri në fund me sa ka në dorë, me aq sa është e mundur, me qëllim që të mbrojë jetën e saj. Këtë e bën sepse do që të mbijetojë. Kafsha përpiqet që të mbijetojë me çdo lloj çmimi. Por çfarë do të thotë kjo? Kjo do të thotë se ajo nuk e ndan të mirën dhe të keqen, ajo bën përpjekje që të mbijetojë.

Shumë mirë por a bën përpjekje njeriu me çdo lloj çmimi me synim që të mbijetojë? Fjala vjen nëse feja e një njeriu është në rrezik, nderi i tij, vendi i tij dhe idealet e tij janë në rrezik, a i flijon ai këto për të mbijetuar? Njerëzit ndonjëherë vdesin për të mbrojtur idealet e tyre; pra ata parapëlqejnë vdekjen mbi jetën me qëllim që të mbrojnë identitetin e tyre. Ata vdesin për atë kuptim, ata vdesin për atë kuptim i cili parashikon ndryshimin në varësi të asaj pas së cilës kanë lidhur zemrën. Njeriu vdes për atë që do, sepse njeriu kryen flijim. Asnjë qenie tjetër përveç njeriut nuk kryen flijim. E thënë ndryshe njeriu flijon veten, më tregoni një qenie tjetër përveç njeriut e cila në mënyrë të ndërgjegjshme flijon veten për një tjetër. Ndonjëherë thonë se dhe kafshët kryejnë flijime unë nuk kam për qëllim ato lloj sjelljesh instiktive. Unë po bëj fjalë për flijimin në mënyrë të ndërgjegjshme. Me fjalë të tjera a do njeriu që të mbijetojë në formën e vazhdimit të marrjes frymë me çdo lloj çmimi? Jo njeriu nuk do që të jetojë me çdo lloj çmimi. Vallë përse? Sepse jeta e tij ka kuptim. Ai nuk do që ta humbasë kuptimin e jetës së tij. Jeta e tij ka një kuptim dhe ai kuptim është i gjallë përsa kohë që do të jetë. Nëse ai kuptim zhduket a do ai që të jetojë përsëri?

Jo ai nuk do që të jetojë, sepse ai nuk do një jetë pa kuptim. Përse kryejnë vetëvrasje ata të cilët kryejnë vetëvrasje? Sepse ata humbasin kuptimin e jetës së tyre. Duke qenë se jeta e njeriut ka një kuptim, atëherë njeriu duhet ta dijë, ta kuptojë atë kuptim. Natyrisht se këtu çështja se çfarë është kuptimi bart një rëndësi të veçantë më vete. Me fjalë të tjera çfarë kuptimi ka kuptimi, cili është vendi i kuptimit? Vallë përse njeriu do që të arrijë tek një kuptim etj., sqarimi i të tëra këtyre çështjeve do të zgjasë shumë gjatë.

Bota e ditëve tona nuk i kushton shumë rëndësi kuptimit të kuptimit. Unë e përmbledh me një fjali botën e ditëve tona, pra bashkëkohoren. Epo janë thënë shumë gjëra mbi çështjet si çfarë është bashkëkohorja, çfarë është tradita etj. Unë e përmbledh me këtë fjali bashkëkohoren: Sllogani i bashkëkohores është ky: “E nesërmja është gjithmonë më e mirë se e sotmja”.

Shumë mirë por a është e nesërmja gjithmonë më e mirë se e sotmja? Bashkëkohorja e sheh gjithmonë të nesërmën më të mirë se të sotmen; sepse ajo e sheh përsosmërinë si të lidhur me kalimin e kohës. Shumë mirë por vallë nëse njeriu e humb nesër kuptimin e jetës a mund të jetë e nesërmja më e mirë se e sotmja? E thënë ndryshe ajo e sheh përsosmërinë si lineare, pra ajo shprehet se së bashku me kalimin e kohës ndodh dhe linearja. Shumë mirë por a përsoset dhe përparon njeriu vetëm brenda një shtrirjeje kohore?

Urtakët tanë thonë jo për këtë. Njeriu nuk mund të ecë përpara vetëm në mënyrë horizontale. Po pohoj se njeriu ecën përpara në mënyrë horizontale, këtu nuk ka ndonjë problem; por ata nuk e shohin ecjen përpara të njeriut nuk e shohin vetëm si një vizë të drejtë. Këtu bëhet fjalë dhe për një zgjerim rrethor; e cila përkthehet se ashtu siç bëhet fjalë për një përparim linear, rishtas bëhet fjalë dhe për një zgjerim rrethor. Vallë a ecën përpara përsosmëria e njeiut në formën e një vize të drejtë, apo rrethi i qenies zgjerohet? Ka një ndryshim të madh në mesin e këtyre të dyjave. Urtakët tanë shprehen se rrethi i qenies së njeriut zgjerohet.

Larixhani: Këtu vjen në rend të ditës kjo pyetje: “Vallë a arrin njeriu tek një rreth përsosmërie të përcaktuar më parë? Apo ai i krijon vetë ato rrathë, a krijohet një rreth brenda rrethit?

Mjeshtër Dinani: Tani kjo çështje që sollët në rend të ditës përfundon me çështjen e “xhebrit dhe ihtijarit” (detyrimit dhe zgjedhjes). Sigurisht se çdo gjë është përcaktuar me diturinë e të Vërtetit; por vetë njeriu nuk është përcaktuar. Njeriut iu është dhënë një mundësia e zgjedhjes ose potenciali. Njeriu ka të drejtë që të ketë mundësinë e zgjerimit të këtij rrethi. Në fillim ai nuk është i pavarur, ai duhet të stërvisë dhe duhet të zhvillojë veten. Domethënë ai duhet ta zhvillojë veten në fushën e qenies.

Larixhani: Meulana citon: “Deti i diturisë është fshehur në një pikë”.

Mjeshtër Dinani: Po por si potencial. Pra deti i diturisë është në një pikë si potencial, e cila do të thotë se deti i diturisë është pikërisht brenda një pike. Ai det gjendet brenda pikës si potencial, por jo si e pavarur. Deti nuk zë vend në një pikë si i pavarur. Por pika mund të bëhet një det si potencial.

Larixhani: Domethënë njeriu është një mrekulli e krijimit.

Mjeshtër Dinani: Natyrisht se ai është një mrekulli e krijimit. Ja pra këtë dua të them dhe unë. Meulana në këtë poezi të cilët e lexuat kumton se universi ose duke përdorur këtu thënien e ditëve të sotme galaksitë e pafund janë një veçori në krahasim me thelbin e njeriut. Ne nuk po e teprojmë aspak kur e themi këtë. Posti i njeriut nuk është njohur si pasojë e disa shkaqeve. Tani po ua sqaroj shkakun. Deri tani në botë kanë ndodhur tri ngjarje dhe në këtë çast po ndodh e katërta si pasojë e këtyre ngjarjeve e vërteta e njeriut ka mbetur e fshehtë.

Ngjarja e parë është zbulimi i Kopernikut. Para tij ata pranonin se bota ishte qendra e universit. Duke qenë se ata pranon se bota ishte qendra e universit gjithashtu pranonin se dhe njeriu ishte qendra e universit. Më pas erdhi Koperniku dhe tregoi se bota nuk ishte qendra e universit dhe se ishte planet i vogël dhe i rëndomtë njëlloj si planetet e tjera. Njerëzit të cilët vlerësojnë të dukshmen duke marrë shtysë nga kjo menduan se duke qenë se bota nuk është qendra e universit atëherë as njeriu nuk është qendra e universit. Ky ishte gabimi i tyre. Po përsëris se është e vërtetë ajo që ka thënë Koperniku, bota nuk është qendra e universit; por pavarësisht se rruzulli tokësor nuk është qendra e universit, njeriu është qendra e tij. Ja pra ashtu siç është thënë në poezinë e Meulanës të cilët e lexuat: Universi është veçori, ndërsa njeriu është thelb.

Po pohoj se është e vërtetë se ne jetojmë në rruzullin tokësor; megjithatë duke qenë se ne jemi qendra dhe rruzulli tokësor është qendra, duke qenë se rruzulli tokësor është qendra ne nuk jemi qendra. Unë dua të them këtë: Duke qenë se ne jemi qendra atëherë mund ta shndërrojmë në qendër dhe rruzullin tokësor. Në fund të fundit rruzulli tokësor është vetëm një planet. Pas Kopernikut disa njerëz kryen këtë gabim dhe thanë se rruzulli tokësor nuk është gjë tjetër përveç se një planet atëherë dhe njeriu nuk është gjë tjetër përveç se një kafshë. Kjo pati ndikim në mendimin perëndimor. Kur bota humbi qenien qendër e universit, ata menduan se dhe njeriu nuk ishte qendër. Por qenia qendër e njeriut nuk kishte të bënte me qenien ose mosqenien qendër të rruzullit tokësor. Kjo ishte ngjarja e parë.

Ngjarja e dytë, ishte thënia e Darvinit. Ky i fundit ishte një biolog i cili me prova “shkencore” bëri të ditur se njeriu ishte shndërruar në njeri nga një qenie e cila i përngjante majmunit me anë të mutacioneve në proçesin e evolucionit të kafshëve. Shtoj se këtu nuk është vendi i duhur i hetimit të kësaj çështjeje dhe nëse kjo është e vërtetë apo e gabuar është një çështje e veçantë. Për më tepër as unë nuk do t’i hyj kësaj çështjeje; megjithatë unë dua që të qëndroj mbi prekjen e kësaj çështjeje. Prekja e kësaj çështjeje është në formën “njeriu nuk është gjë tjetër përveç se një kafshë”. E thënë ndryshe vlera e njeriut është sa ajo e një kafshe ose njeriu është thjesht një kafshë pakëz më e zhvilluar.

Me fjalë të tjera posti dhe pozita shpirtërore e njeriut ose është veçori nga e tërë bota, ndërsa posti i thelbit të njeriut për të cilin flet poezia e Meulanës, është mundësia e tij e kryerjes së flijimit. Pra këtu pranohet se njeriu është thjesht një kafshë pakëz më e zhvilluar. Kjo është prekja e thënies dhe vetëm prekja e thënies është e rrezikshme, pa hyrë ende në çështjen se çfarë është apo nuk është vetë thënia. Sepse posti i njeriut bie në shkallën e kafshës. Ja pra dhe kjo ishte ngjarja e dytë dhe pasojat e saj nuk ishin aspak të mira.

Ndërsa ngjarja e tretë nuk është shumë larg në këndvështrimin kohor dhe ka lënë pasoja shumë negative. Po bëjmë fjalë për teorinë e Freudit. Ky i fundit kumton se nënndërgjegjja është çdo gjë që njeriu ka dhe se vetëm një e dhjeta, ose një përqind e njeriut është e dukshme. Ai qenien e njeriut ia shëmbëllen akullnajës. Nëntëdhjetëenëntë përqind e kësaj akullnaje është nën sipërfaqen e detit dhe vetëm maja e akullnajës është mbi sipërfaqen e detit.Sipas mendimit të tij gjithçka që njeriu ka kalon në nënndërgjegjje, por duket vetëm një e dhjeta, ose një përqind e saj. Sërish sipas tij njeriu vepron kështu pra pa e kuptuar se çfarë po bën dhe në jetën e përditshme. Shikoni se sa shumë e ul ndërgjegjien e njeriut. Me fjalë të tjera ai thuajse e zvogëlon atë në shkallën e një kafshe, në shkallën e një insekti kafshëror.

Tani le ta lëmë mënjanë vetë këtë teori - e cila është mjaft shtytëse dhe vetë - ndikimet e saj janë shumë të rëndësishme dhe ka lënë shumë ndikime të këqija. Por cila është ndikimi i saj? Ndikimi i saj është se ne punuakemi dhe vepruakemi pa ndërgjegjje dhe se kjo e fundit luaka shumë pak rol tek ne?! Kjo do të thotë se nëntëdhjetë përqind e punëve tona ndodhin jashtë ndërgjegjies sonë. (Si rrjedhojë nuk ka më masë të së mirës dhe të së keqes, njeriu bëhet i dënuari, objekti i fuqive, jashtë vullnetit të tij, duke qenë se ka humbur lirinë e tij nuk është më as njeri; Media e Lirë).

Por madhështia e njeriut qëndron si pasojë e ndërgjegjjes së tij. Përzgjedhja e njeriutdhe qenia thelbi i mbarë universit, është si pasojë e ndërgjegjjes së tij. Vallë çfarë ndryshimi i mbetet atij në mungesë të mendjes dhe ndërgjegjjes? Edhe kafshët veprojnë me instiktet e tyre. Këtu nuk ka asnjë ndryshim. Kjo e zvogëlon njeriun në shkallën e një qenieje instiktive e cila vetëm ha dhe pi. Ja pra kjo ishte dhe ngjarja e tretë. Përfundimet e vetë këtyre tri ngjarjeve si do që jetë ishin shumë të këqija. Ato u shfaqën në botën e ditëve të sotme dhe në botën perëndimore por ia dolën mbanë që të ndikonin dhe botën lindore. (Ne këtyre degëve zvogëluese-materialiste mund t’i shtojmë dhe marksizmin i cili ndikon dhe institucionet sipërmarrëse të cilat janë pasqyrimi i tabanit fetar, shpirtëror, moral dhe artistik; Media e Lirë)

Ndërsa në këtë çast një tjetër ngjarje është në prag të ndodhjes. Ndërsa tani në botën e ditëve tona ata e shëmbëllejnë me një kompjuter trurin e njeriut, ata thonë se mendja e njeriut është një kompjuter. Sigurisht se në këtë çast kompjuterat nuk japin vendime, unë në programet paraardhëse kam bërë fjalë për çështjen e dhënies së vendimeve. Kompjuterat shfaqin atë që iu është dhënë. Nëse ju nuk shkruani të dhëna në kompjuter atëherë as ai nuk u jep ndonjë gjë. Ndërsa truri i njeriut nuk pasqyron ose imiton vetëm atë që iu është dhënë atij, por gjithashtu ai krijon sepse njeriu është krijues.

Larixhani: Mjeshtër nëse na lejoni do të vazhdojmë pas një pushimi të shkurtër.

 

***

Po mjeshtër i nderuar, ju sqaruat në një mënyrë shumë të bukur katër teoritë që kanë të bëjnë me bashkëkohoren, duke filluar që nga Koperniku dhe deri në ditët tona. Njeriu kur hedh vështrimin tek ajetet kuranore, vë re se askush nuk e ka përshkruar njeriun më bukur se sa Allahu. Menjëherë të vjen në mendje kjo pyetje: Me të vërtetë a nuk e ka shkatërruar bashkëkohorja njeriun? Madje dhe në kuptimin teorik...

Mjeshtër Dinani:Unë dua që ta them plotësisht këtë. Po me të vërtetë këto katër ngjarje e kanë zvarritur njeriun në poshtërim. Ne nuk e mohojmë shkencën dhe përparimet e saj në teknologji dhe rëndësinë dhe vlerën e shkencës të ditëve tona.Megjithatë ato që kemi dëshmuar deri tani na tregojnë se ana shpirtërore e njeriut është zvogëluar. Më në fund njeriu u zvogëlua në shkallën e një kompjuteri. Sipas Freudit ai ra në shkallën e instiktit, ndërsa sipas Darvinit ra në shkallën e një kafshe.

Nga fjalët e urtakëve tanë arrijmë në këtë përfundim: Njeriu nuk vepron me instiktet e tij. Njeriu nuk është një kafshë dhe njeriu kryen punën e kompjuterit. Cili është më i lartë krijuesi apo i krijuari? Njeriu është krijues, ai shpik si kompjuterin ashtu dhe gjërat e tjera. Le ta lëmë mënjanë dhe këtë, vallë ku shkoi posti shpirtëror i njeriut? Thelbi i çështjes ka humbur, kuptimi ka humbur.

Kompjuterat kryejnë punë shumë të mrekullueshme dhe që të çudisin. Krahas kësaj a e di kompjuteri se çfarë është kuptimi. A e di kompjuteri se vetë është kompjuter? Njeriu e përdor atë sinjë mjet; por ai vetë nuk e di se po kryen një punë. Rishtas ai nuk e njeh veten, ai vetëm kryen punë. Shumë mirë por çfarë është kuptimi? Përsëris se çështja thelbësore këtu është humbja e kuptimit. Kjo dukuri përkthehet se jeta ka humbur kuptimin e saj. Njeriu e jeton jetën e tij sepse ajo ka një kuptim.

Sigurisht se secili i jep një kuptim jetës së tij sipas enës së tij. Por përse kuptimet janë të ndryshme? Sepse konceptet janë të ndryshme. Kërkesat e njeriut janë të ndryshme. Pyesni për kuptimin e jetës një njeri i cili është rob i punëve të përditshme ai do t’iu thotë një kuptim sipas këndvështrimit të tij. Por nëse pyesni një kujdestar të Allahut për shembull vetë Bejazid Bistamin, Mullah Sadranë, Ibn Arabiun, Suhreverdin për kuptimin e jetës, ata do t’iu thonë një tjetër kuptim.

Sot kuptimi ka humbur. Kjo gjendje pra qenia e njeriut i cili nuk e di se çfarë të bëjë ka të bëjë me hutimin dhe migrimin e tij. Shejh Suhreverdi ka shkruar një vepër me titullin: “Kissatu’l-Gurbeti’l-Garbijje” (Rrëfimi i Migrimit Të Huaj). Sigurisht se termi “Garb” (Perëndimi) për të cilin ka folur këtu nuk është përdorur në kuptimin gjeografik. Fjala “Garb” (Perëndimi, I Huaj)këtu është përdorur në qenien e njeriut i shndërruar në “garib” (të huaj). Ai është bërë i huaj ndaj kuptimit të jetës. Njeriu është bërë i huaj ndaj të vërtetës së tij. Nëse do Allahu do të bëjmë fjalë dhe për këtë vepër. Shejh Suhreverdi e ka cekur këtë çështje para 800-900 viteve dhe ka shkruar veprën me titull: “Kissatu’l-Gurbeti’l-Garbijje” (Rrëfimi i Migrimit Të Huaj). Suhreverdi thuajse flet me gjuhën e sotme. Pra ai e dinte se në cilën pikë do të arrinim.

Ne kemi shënuar përparime shumë të mëdha në ditët tona, mirëqenia jonë e jetës është rritur me aq sa ka dashur Allahu. Ne as nuk i mohojmë këto dhe as nuk themi se këto janë të këqija. Mirëpo këto me cilin çmim u siguruan këto? E thënë ndryshe me cilin çmim i përftuam këto gjëra që i kemi shtënë në dorë? Qenia e këtyre është një gjë shumë e mirë; por a duhet të jepnim kuptimin e jetës në këmbim të këtyre? A duhet të humbnim kuptimin e qenies sonë dhe thelbin e jetës? A duhet ta zvogëlonim atë në shkallën e një instikti? A duhet ta shikonim veten tonë në shkallën e një kompjuteri? Të tëra këto sipas meje janë padrejtësi të njeriut.

Larixhani: Gjithashtu dhe Shejh Suhreverdi prek të njëjtat gjëra dhe vë theksin se njeriu nuk duhet të jetë si xixëllonja e cila thotë: “Përse duhet t’i jem mirënjohëse diellit”. Pra ai do të thotë se shiko se kush e ka krijuar këtë syrin e bukur, shiko se kush e ka krijuar këtë organin e dëgjimit të cilin e lavdëron, shiko se kush e ka krijuar atë trup të cilin e shikon me admirim pasi të kesh dalë përpara pasqyrës. Ashtu siç cekët dhe ju njeriu duhet të arrijë tek piktori duke u nisur nga piktura, duhet të arrijë tek Krijuesi duke u nisur nga i krijuari. Nëse njeriu shikon bukurinë tek piktura dhe nuk e mendon piktorin, atëherë kjo është pika më e skajshme e stilit të mendimit të njeriut. Pavarësisht kësaj njeriu në rrëfimin e Suhreverdit ende vijon në gabimin e tij dhe mundohet që të bëhet i ndriçuar si xixëllonja duke ngrënë të njëjtat barëra që ha xixëllonja.

Mjeshtër Dinani: Pikërisht si artificialiteti i sotëm... Botëkuptimi se unë do të bëj të njëjtën gjë për t’u bërë njëlloj si çdo gjë që bëjnë të tjerët... Megjithatë pas humbjes së kuptimit të jetës atëherë kjo nuk është gjë tjetër përveç imitimit. Shikoni se sa bukur e sqaron Hekim Suhreverdi këtë. Për më tepër kjo ka të bëjë vetëm me ato që ka thënë në lidhje me urtësinë e veprës. Ndërsa ato që ka thënë në lidhje me urtësinë e këndvështrimit janë tërësisht një gjë tjetër. Teksti që ju keni zgjedhur janë fjalët që ka thënë në lidhje me urtësinë e veprës.

Larixhani: Po Shejh Suhreverdi, në vazhdim të fjalëve të tij duke bërë fjalë për “tabibu’xh-xhanin” (mjekun e shpirtit) iu është drejtuar kështu “shejhut”: “Unë e pyeta shejhun: “A ka ndonjë i cili ka shpëtuar nga të tëra lidhjet?” Shejhu m’u përgjigj: “Epo ai njeri është ai njeri”. (Pra njeriu i vërtetë është ai njeri i cili mund ta bëjë këtë)”. Unë pyeta sërish: “Shumë mirë por si do ta vijojë jetën nëse ai nuk zotëron asgjë?” Shejhu më dha këtë përgjigje: “Ai i cili mendon kështu nuk jep asgjë; por dhe ai i cili jep çdo gjë nuk mendon kështu”.

Mjeshtër Dinani: Një njeri nëse shpëton nga lidhjet e tij dhe arrin tek thelbi i qenies së tij tanimë nuk mendon se çfarë po bëj unë. Ai nuk shqetësohet nga kjo. Nëse ai shtin në dorë thelbin e qenies ai ka arritur tek i Vërteti dhe atëherë tanimë ai nuk shqetësohet më nga ky çast ose nga e nesërmja.

Larixhani: Thënia e shejhut vijon si më poshtë: “Bota e mbështetjes është një botë e bukur. Shija e saj nuk arrin tek çdo njeri”.

Mjeshtër Dinani: Po, kjo kërkon shije. Suhreverdi këtu përdor fjalën “dheuk” (shije). Fjala “dheuk” do të thotë shije, shijim. Kjo tanimë nuk është një koncept, është diçka mbi konceptin. Jo çdo njeri mund ta shijojë bukurinë. Shtoj se koncepti i bukurisë është trajtuar shumë. Estetistët, artistët kanë kryer një numër të madh përkufizimesh mbi çështjen se: “Çfarë është bukuria?”, “A mund të shihet bukuria në botë?” Mbase janë bërë me qindra përkufizime në lidhje me bukurinë dhe në këtë çështje nuk as një përkufizim i cili do të mund të thotë fjalën e fundit.

Unë kam parë një përkufizim për sa i përket bukurisë të cilin ëshët mëkat nëse nuk e them tan me këtë rast. Njëri nga urtakët tanë e ka përkufizuar bukurinë. Ai shprehet kështu: “Bukuria, është bërja e dukshme në një mënyrë të pandryshuar i të tërë qenies së njeriut, i trupit dhe i shpirtit të tij”. Në krijim është bërë e dukshme qenia e të Vërtetit të Madhëruar. Iu tërheq vëmendjen seartisti është ai njeri i cili është i dukshëm me të tërë qenien tij në veprën e tij. Por nuk duhet të ketë ndryshim, domethënë nëse në një vend ëshët kryer një pakësim ose shtim tanimë ajo nuk bukuri. Nëse e tërë qenia e tij është bërë e dukshme me të vërtetë dhe në mënyrë të saktë në veprën e tij, nëse mendimi i tij, shpirti i tij dhe trupi i tij është bërë  dukshëm në të atëherë ajo është vepra më e bukur për artistin.

Tani dhe i Vërteti i Madhëruar i Cili e ka krijuar këtë botë është bërë i dukshëm me të tërë mbiemrat e Tij. Nga ana tjetër i Vërteti i Madhëruar, është bërë i dukshëm me të tërë mbiemrat e Tij në qenien e njeriut. Por ku është bërë i dukshëm në mënyrë të pandryshuarAllahu i Madhëruar me të tërë mbiemrat e Tij? Në pasqyrën e njeriut... Atëherë pohoj se njeriu është qenia më e bukur e botës dhe njeriu mund t’i shohë bukuritë në këtë botë.

Kej refti z’dil ki temenna konem tora,
Kej budei nehufte ki pejda konem tora.
Gajbet ne kerdei ki sheuem talib-i hudur,
Pinhan ne geshtei ki huejda konem tora.
Ba sed hedar xhilue borun amedi ki men,
Ba sed hedar temasha konem tora.

 

Kur ike nga zemra që të të dëshiroj,
Kur u fshehe që të të gjej.
Ti nuk humbe që unë të kërkoj gjetjen tënde,
Ti nuk u fshehe që të të shfaq.
Ti erdhe me qindra mijëra shfaqje tek unë,
Lërmë të të përqafoj qindra mijëra herë.

Larixhani: Kjo ishte një çështje shumë e bukur. Urtak Suhreverdi është një urtak i vërtetë. Ai përcaktoi sëmundjen, filloi mjekimin, dha shembuj dhe tregoi udhën e mbështetjes. Edhe ju në programin e shkuar e sqaruat në një mënyrë shumë të bukur mbështetjen. Tani dua që ta përsëris sërish këtë. Mbështetja është qëndrimi i njeriut me veten. Kur njeriu qëndron vetëm me veten, atij i vjen shërimi i çdo shqetësmi, sepse Allahu ia jep atë.

Mjeshtër Dinani: Për sa kohë që ai nuk e gjen veten dhe për sa kohë që ai nuk e gjen vetminë e tij ai nuk zotëron një mbështetje të vërtetë, sepse ai është i lidhur ndaj një tjetri. Kur arrin tek vetja ai shpëton nga tjetri. Kur ai e gjen vetminë e tij ai vë re se vetmia e tij është një shfaqje e vetmisë së të Vërtetit të Madhëruar. Ja pra kjo është një mbështetje e veçantë, kjo është një mbështetje nga vetja. Tanimë ai nuk ka nevojë që të marrë vendim për mbështetjen.

Larixhani: “Ai i cili i mbështet Allahut, atij i mjafton Allahu”.

Mjeshtër Dinani: Po atij i mjafton Allahu. Vallë çfarë mund të kërkojë tjetër një njeri kur është me Allahun? Ashtu siç ka thënë urtaku nëse i përket Atij, tanimë nuk i drejtohesh më asgjëje tjetër përveç Tij, nëse je me Të tanimë çdo gjë bëhet e jotja, çdo gjë të drejtohet ty. Por nëse nuk je me Të atëherë je i varur nga të tjerët. Mbështetja është shumë e rëndësishme, por kjo nuk bëhet vetëm vetëm me fjalë dhe me formë. Ne me fjalë themi: “Teuekkeltu Ale’ll-llahi” (Unë iu mbështeta Allahut); por në zemrën tonë gjenden njëmijëenjë varësi. Kjo nuk është mbështetje. Unë ndonjëherë dëgjoj nga njerëz të cilët nuk i besojnë Allahut të thonë: “Teuekkeltu Ale’ll-llahi” (Unë iu mbështeta Allahut). Kjo nuk është mbështetje. Mbështetja e vërtetë është ndërprerja e lidhjes me çdo gjë tjetër dhe dituria e njëjësimit. Kur ndodh ndërprerja e çdo gjëje përveç Allahut tanimë vetvetiu je së bashku me Allahun.

Larixhani: Gjithashtu dhe Hekim Mullah Sadra citon se: “Ndonjëherë brenda ngritjeve dhe uljeve të jetës së njeriut, ky i fundit godet një gur dhe kur ka humbur shpresën nga çdo njeri, atij i vjen një zë nga brenda dhe i thotë. Ja pra Ai është Allahu”.

Mjeshtër Dinani: Kur njeriu arrin tek vetmia e plotë, ja pra për këtë po flasim. Në tregimin e njohur i cili ka të bëjë me diskutimet që kanë ndodhur mes Imam Xhafer Sadikut (p.m.t.) dhe Ibn Ebu Auxhasë jepet një shembull pikërisht në këtë kuptim. Ibn Ebu Auaxha ishte një mohues dhe nuk ishte e mundur që ai të bindej me dëshmi dhe prova. Kur imami e pyeti atë: “A ke udhëtuar në det?” ai u përgjigj: “Po”. Më tej ai i tha: “Mendo për një çast sikur anija po fundoset dhe ti je në mes të detit, ti nuk di të notosh dhe askush nuk po të vjen në ndihmë”.

Mendoni për një çast, njeriu është në mesin e detit dhe nuk ka asnjë që ta shpëtojë atë. A nuk arrin njeriu tek vetmia e tij në një gjendje të tillë? Vallë kujt i strehohet njeriu kur mbetet i vetëm në këtë mënyrë? Epo ai i strehohet Allahut edhe nëse është ateist. Në atë çast ai e kupton se është i vetëm dhe i strehohet një të pafundmi, ja pra Ai është i Vërteti i Madhëruar. Unë e kam sqaruar këtë në çështjen e marrjes së vendimit. Dikush mund të arrijë tek vetmia vetëm kur është duke u mbytur në det. Mirëpo nëse është njeriu është i ndëgjegjshëm dhe në jetën e përditshme, ai arrin tek vetmia duke e ditur se e ka marrë vetë vendimin në pikën e fundit kur do të marrë vendimin. Edhe kjo gjendje është e njëjtë me gjendjen e atij njeriu i cili është duke u mbytur në det.

Larixhani: Po njeriu vetëm në këtë gjendje mund ta kuptojë gjendjen e izolimit dhe vetmisë për të cilën kanë folur urtakët. Shejh Suhreverdi, këtu jep dhe një tjetër shembull, për të cilin ne nuk kemi kohë të mjaftueshme për ta lexuar. Por shkurtimisht ai thotë kështu: “Disa tregtarë ngarkuan perla dhe gurë të çmuar në një anije. Por papritmas krisi stuhia dhe goditi anijen. Bujqërit thanë se hidheni në det të tërë ngarkesën që gjendet në anije që kjo e fundit të bëhet më e lehtë. Kështu që dhe tregtarët vepruan ashtu, ata i derdhën në det të tërë gurët e çmuar, duke qenë se shpirtrat e tyre ishin në rrezik. Në këtë mënyrë ata shpëtuan dhe kur dolën në breg as që i zunë me gojë çështjen e atyre gurëve të çmuar. Me fjalë të tjera ata në një çast e shkëputën të tërë lidhjen.

Mjeshtër Dinani: E thënë ndryshe ata u pastruan plotësisht kur i derdhën gurët e çmuar në det. Nëse nuk do t’u kishte ndodhur ajo ngjarje, atëherë as që do të bëhej fjalë që ata të shkëpusnin lidhjet e tyre me botën.

Larixhani: Tekefundit këto lloj ngjarjesh ndodhin dhe në jetën tonë të përditshme. Pomjeshtër kjo ishte një çështje shumë e bukur; por fatkeqësisht koha e programit tonë nuk na lejon më tepër. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar iu themi mirëmbetshi.

Burimi : Medya Şafak