Megjithatë kjo çështje nuk ka të bëjë me kohën. Folja: “kuntu”(isha, u bëra) është kështunë këtëçast, është kështu dhe në të ardhmen. Pra kjonuk do të thotë “unë njëherë e një kohë isha i fshehtë”. Allāhu është i fshehtë në Postin e Tij në këtëçast.Ai do të jetë i fshehtë dhe në të ardhmen.

Ismā‘īlMenṣūri Larixhāni: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne po fillojmë programin tonë bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar Dr. Ibrāhīmi Dināni, duke përkujtuar përvjetorin e rënies dëshmor të Zotëriut të Dëshmorëve Imām Ḥusejnit (p.m.t.) dhe shokëve të tij besnikë. Ashtu siç e dinë ndjekësit tanë të dashur që ndjekin programin tonë, çështja jonë është roli i dashurisë dhe i mendjes në jetën tonë. Domethënë çfarë vendi zënë dashuria dhe mendja në filozofinë tonë të diturisë (epistemologjinë?!)

 

Mjeshtër, ashtu siç e dini Allāhu i Larësuar ka urdhëruar kështu në ḥadīthin sherīf: “Kuntu kenzen makhfijjen ue aḥbabtu en ‘urefe” (Unë isha një thesar i fshehtë dhe desha që të bëhesha i njohur), ai jep përgjigjje si gjykim/nevojë i emrave dhe mbiemrave. Apo të vërtetat që janë të pranishme në të nderuarin ‘Ilmī (‘Ājān Thābiti). Sepse nevoja ishte kreu i shfaqjes së nevojës së gjendjes së tij dhe Allāhu ishte përgjigjur. Tani nga ju duam që të bëni sqarime si në urtësi dhe në lidhje me “fejḍu’l-aḳdesin” (frymëzimin më tëshenjtë), që është bërë fjalë si fillimi i çështjeve të epistomologjisë, pra në lidhje me “texhelinë” (shfaqjen) e parë.

Mjeshtër Dināni:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Ju cekët “fejḍu’l aḳdesin” (frymëzimin më tëshenjtë), “texhelinë” (shfaqjen)e parë, “shfaqjen e vetës në mbiemër” dhe me shumë të drejtë lexuat atë ḥadīthin ḳudsi: “Kuntu kenzen makhfijjen ue aḥbabtu en ‘urefe ue khalaḳtu khalḳah li-kej ‘urefe”. (Unë isha një thesar i fshehtë dhe desha që të bëhesha i njohur dhe krijova krijesat për të më njohur).Folja “kuntu” (isha) këtu është në kohën e shkuar dhe nuk ka kuptimin: “unë isha”. Ne duhet të sqarojmë këtë se kur foljet përdoren për sa i përket Allāhut tanimë ato nuk kanë më kuptimin e kohës, sepse folja është e lidhur me vetën.

Megjithëse njerëzimi është shumë i thjeshtë, njëra nga punët më të rëndësishme që ka bërë është ndarja e fjalëve në “emër”, “folje” dhe “shkronjë”. Kjo është një gjë shumë e rëndësishme, mirëpo në shumicën e kohës nuk mendohet shumë për të. Sërish kjo është një gjë jashtëzakonisht e thjeshtë në këndvështrimin e shkencës së gramatikës. Në këndvështrimin e gramatikës çdo fjalë ose është emër, ose folje ose shkronjë. Ata të cilët merren me shkencat e “ṣarfit” (gramatikës - zgjedhimit të foljeve) dhe “naḥuit” (sintaksës - lakimit të emrave) kanë dhënë sqarime se çfarë është emri, folja ose shkronja. Ne nuk do të hyjmë në hollësinë e kësaj çështjeje, sepse kjo dukuri nuk ka të bëjë me çështjen tonë.

Por dijetarët e gramatikës kanë sqaruar këtë: “Folja e vetës është e lidhur në tri kohë: “Folja ose është në kohën e shkuar, ose në të tashmen, ose në të ardhmen. Në anën tjetër disa folje përdoren në lidhje me vetën e shenjtë të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Fjala vjen siç ndodh në foljen: “kuntu” (u bëra, isha) që kalon në ḥadiīhin ḳudsi që lexuat pak më herët”.

Folja: “kuntu” që preket në thënien: “Kuntu kenzen makhfijjen ue aḥbabtu en ‘urefe” (Unë isha një thesar i fshehtë dhe desha që të bëhesha i njohur). Duke qenë se kjo ështe një folje e kohës së shkuar mendja e njeriut mendon se kjo ka ndodhur në kohëra shumë të lashta. E thënë ndryshe ajo mendon se “Allāhu ishte i fshehtë që në kohërat më të vjetra, kurse tani u bë i dukshëm”.

Larixhāni: Megjithatë kjo çështje nuk ka të bëjë me kohën. Folja: “kuntu”(isha, u bëra) është kështunë këtëçast, është kështu dhe në të ardhmen. Domethënë kjonuk do të thotë “unë njëherë e një kohë isha i fshehtë”. Allāhu është i fshehtë në Postin e Tij në këtëçast.Ai do të jetë i fshehtë dhe në të ardhmen.

Mjeshtër Dināni: Edhe nëse do të mendojmë se i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, është në “Postin e Vetës së Vetme”, Ai është i fshehtë hem në të shkuarën, hem tani, hem në ardhmen dhe do të jetë i fshehtë në mbarë kohërat.

Larixhāni: Pra ju e shikoni si të fshehtë dhe “Postin e Gajbu’l-Gujūbit” (E Fshehta e të Fshehtëave)?!

MjeshtërDināni: Po, sigurisht se është i fshehtë. Në shtesë kumtoj se ka “të fshehta” të larmishme, “gajbu’l-gujūbi” (e fshehta e të fshehtave) është e ndryshme nga “të fshehtat” e tjera. Posti i Vetës së Vetme është gjithmonë i fshehtë. Pra Ai nuk është i fshehtë vetëm në një epokë, Ai është i fshehtë dhe në këtë çast dhe do të jetë i fshehtë dhe në të ardhmen.

Disa urtakë flasin për “hixhrānu’l-ebedīn” (mërgimin/ndarjen e përjetshme). Ndarja e përjetshme ka të bëjë me Postin e Vetës. Fundja Posti i Vetës nuk është një gjë që mund të arrihet. Bëjmë të ditur se është e pamundur që të mund të shkohet tek Posti i Vetës, që të mund të arrihet tek thelbi i “Vetës së Vetme”. Ai është i fshehtë. Ja pra kjo është arsyeja që unë desha të sqaroja se ḥadīthi: “kuntu kenzen” (unë isha një thesar) ka bërë të qartë një post. Pra “Posti i Vetës së Vetme” është i fshehtë. Megjithatë dhe kjo fshehtësi duhet të ketë një shfaqje. Ndonëse “Dhāti” (Veta) dhe “Eḥadijjeti” (Njëjësi/Vetmia Absolute) nuk është e dukshme, ajo shfaqet duke qenë se është “muṭlaḳ” (absolute) dhe “na mutenāhī” (e pafund) dhe duke qenë se kjo është absolute. Kjo shfaqje është posti i “fejḍu’l-aḳdesit” (frymëzimit më të shenjtë)ashtu siç shënjuat dhe ju. Pra Allāhu bëhet i dukshëm me mbiemrat. Allāhu zotëron “esmā’l-ḥusna” (emrat më të bukur).

“وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا ۖ وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ ۚ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ”(Dhe Allāhu ka emrat më të bukur, kështu që thirreni me ta dhe largohuni nga ata që bëjnë shtrembërime (mohojnë) me emrat e Tij. Ata kanë për t’u shpërblyer (me dënim) për veprat e tyre”.(E‘arāf, 180)

Larixhāni: Allāhu ka një shumëllojshmëri mbiemrash. Ai është “raḥmān” (i gjithëmëshirshëm), “raḥīm” (mëshirëplotë), “alīm” (i gjithëditur), “baṣīr” (gjithëshikues), “semī’” (gjithëdëgjues), “kelīm” (gjithëfolës), “mutekelim” (folës) etj, emrat e Allāhut janë të dukshëm. Posti i Vetës nuk është i dukshëm, Posti i Vetës është bërë i dukshëm në “esmā” (emrat). Ja pra kjo është shfaqja që ju shënjuat. Qenies së dukshme të Vetës në emra dhe mbiemra i thuhet: “fejḍu’l-aḳdesi” (frymëzimit më i shenjtë).

Për më tepër çdo emër ka një gjykim (nevojë). Emra e të Vërtetit të Bekuar kanë gjykim, janë aktivë, çdo emër ka një gjykim. Një shfaqje e një emri ka një ndikim në këtë botë. Domethënë janë të pranishme shfaqja e qenies i gjithëmëshirshëm, mëshirëplotë, i krijimit, i dhënies së rizḳut (begatisë, ushqimit).

Ja pra “fejḍu’l-aḳdesi” (frymëzimi më i shenjtë)shfaqet nga shfaqja e krijimit. Pra shfaqja fillimisht është në postin e “fejḍu’l-aḳdesit” (frymëzimit më të shenjtë), ajo bëhet e dukshme në emrat dhe mbiemrat, më pas çdo emër bëhet i dukshëm dhe ky është “fejḍu’l aḳdesi”(frymëzimi më i shenjtë).

Ashtu siç zë vend dhe në poezinë që ju lexuat pak më parë çdo gjë fillon me foljen: “kun” (bëhu). “Kun fe jekūn” (Bëhu dhe bëhet menjëherë). Pra gjithçka bëhet dhe është me dëshirën dhe shenjën e të Vërtetit të Bekuar. Sapo Ai thotë: “kun” (bëhu!) menjëherë, pasi Ai thotë: “kun” (bëhu!), ajo nuk ndalet qoftë për një sekondë të vetme. Ja pra kjo është: “texhelu’l-esmāī” (shfaqja e emrave), me fjalë të tjera shaqja e “fejḍu’l-aḳdesit” (frymëzimit më tëshenjtë).Ajopërhapet në botën e qeniesdhenis krijimin me tërë madhështinë e saj.

Në të vërtetë të tëra këto gjëra që sapo thamë zënë fill me foljen: “aḥbabtu” (desha/kërkova). “Kuntu kenzen makhfijjen” (Unë isha një thesar i fshehtë). Në fund të fundit në kushte normale thesari është i fshehtë, pra fjala thesar gjendet së bashku me fshehtësinë. Ashtu siç sqarova dhe pak më parë, thënia: “isha i fshehtë”, është ende i fshehtë në këndvështrimin e Postit të Vetës. Pra i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është i fshehtë si Posti i Vetës dhe në këtë çast. Megjthatë Ai shfaqet në emrat dhe mbiemrat e Tij.

“Ue aḥbabtu en ‘urefe” (dhe desha që të bëhesha i njohur).Shtojmë folja “aḥbabtu” (desha/kërkova) këtu luan një rol kyç. Sigurisht se dhe “ḥubbi” (dashuria) është një shfaqje. “Ḥubbi” (dashuria) është një shfaqje hyjnore. Madje dhe kjo vetë është një shfaqje. Pra ajo shfaqet si dashuri. “Ue khalaḳtu khalḳah li-kej ‘urefe”.(dhe krijova krijesat për të më njohur).Pra kështu fillon krijimi dhe I Vërteti i Madhëruar njihet në këtë krijim.

I Vërteti i Madhëruar eshikonVeten në shfaqjen e Tij.Ai shikon Veten. I Vërteti  i Madhëruar e shikon Veten në shfaqjen e Tij. Edhe shikimii Allāhut të Vetes është një shfaqje. Allāhu e shikon Veten me shfaqje; Ai sheh Vetveten. Por ku e sheh?! Në pasqyrën eshfaqjes, në pasqyrën e krijimit dhe krijimtarisë, në pasqyrën e mbiemrit. Që të tëra këto janë shfaqje. Nëse njeriu fiton përsosjen, ai e shikon të Vërtetin e Madhëruar në pasqyrën e krijimtarisë në masën e përsosjes që zotëron.

Larixhāni: Atëherë dashuria dhe dashuria e ndërsjelltë janë një përfundim i “ḥusnit” (bukurisë) së përjetshme.

Der ezel pertov-ēḥusnet z’texheli dem zed,

‘Ashḳ pejda shodo atesh bē hemēālem zed.

Në përjetësi u shfaq menjëherë drita e bukurisë,

U shfaq dashuria dhe i vuri zjarrin mbarë botës.

MjeshtërDināni: Sigurisht se bukuria është e natyrshme. Pra dashuria është e lidhur me bukurinë, ajo shfaqet në gjërat e bukura, në bukurinë e të dashurës. Po kjo është e prerë.

Larixhāni:

Xhilve-i kerd roḥet did melek ‘ashḳ nedasht,

Ejn-ē ateshshod ez in gajret o ber Ādem zed.

Fytyra jote bëri një shkëlqim, e pa se engjëlli nuk kishte dashuri,

Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë dhe e goditi Ādemin.

Shumë mirë por çfarë ka për qëllim Ḥafiḍḥi këtu?! Nëse ne i shikojmë shfaqjen e mbarë gjërave të qenies në vendin ku është e dukshme shfaqja e Allāhut, ose duke përdorur thënien e hirësisë suaj nëse kjo është shikimi i Allāhut të Vetes, atëherë cili është ndryshimi mes njeriut dhe jo njeriut këtu?!

Ose i nderuari Muḥjiddīn Arabī në veprën e tij me titull: “Fi Fassi Ādem” (Në Kreun e Ādemit) krahasimin e “insānu’l-kāmilit” (njeriut të përsour) me “dhātu’l-aḳdesi’l-ilāhī” (vetën më të shenjtë hyjnore) e shëmbëllen me beben e syrit të njeriut. Domethënë i Vërteti i Madhëruar e shikon këtë botë e me syrin e “insānu’l-kāmilit” (njeriut të përsosur).

MjeshtërDināni: Ju çelët një çështje shumë të rëndësishme, duke cituar se çfarë ka dashur që të thotë hirësia e tij Ḥāfiḍḥi në këtë poezi. Engjëlli nuk kishte dashuri. Fytyra e tij u shfaq dhe ai shikoi se engjëlli nuk kishte dashuri. Vallë a nuk kanë engjëjt dashuri?! Kjo është një fjalë e rëndësishme, Ḥāfiḍḥi shpreh qartë se engjëlli nuk kishte dashuri. Shumë mirë por vallë a mund ta pranojmë ne lehtësisht se engjëjt nuk kanë dashuri dhe nuk e njohin dashurinë?! Për shembull vallë a nuk kanë dashuri kryeengjëlli Xhibrīl dhe engjëjt e tjerë të mëdhenj?! Ḥāfiḍḥi thotë se po i Vërteti i Madhëruar u shfaq dhe pa se engjëlli nuk kishte dashuri. Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë i cili goditi Ādemin.

Hirësia e tij Ḥāxhe e zgjidh çështjen me këtë fjalën “zjarr”. ‘Aṭṭāri e ka zgjidhur këtë çështje përpara tërë të tjerëve. ‘Aṭṭāri thotë se nuk është se engjëlli nuk kishte dashuri, sepse engjëlli ka dashuri. Kështu që ne nuk mund të themi se engjëlli që ka mendje absolute, ka një përbërje abstrakte, nuk ka asnjë epsh dhe joshje, nuk ka asnjë strukturë lëndore (materiale), nuk ka asnjë dëshirë, nuk kishte dashuri. Ne nuk mund ta themi një gjë të tillë.

Krahas kësaj çështja e imtësishme këtu, është ajo fjalë të cilën e ka shënjuar Ḥāfiḍḥi. Engjëlli kishte dashuri, por nuk kishte një dashuri shqetësuese. Kini kujdes kjo është një çështje e rëndësishme. Dashuri brenda dashurisë. Dashuri brenda dashurisë që ka shqetësim. Dashuri brenda dashurisë që ka ndarje. I dashuruari nuk mund të jetë pa shqetësim, i dashuruari gjithmonë ka një dashuri shqetësuese. Ne po flasim për një dashuri të një të dashuruari, pra për një shqetësim që buron nga dashuria dhe jo nga një shqetësim për bukë dhe ujë. Ky lloj rendi i ditës i shqetësimeve i ka mbarë të pranishmet. Një shqetësim që lind nga dashuria, djegia e ndarjes, ngazëllimi i dashurisë...

Nëse engjëlli ka një dashuri - ne nuk mund të themi se nuk ka - nuk është një dashuri që lind shqetësime. Por njeriu është një i dashuruar me shqetësime. Sipas meje Ḥāxhe duke përdorur fjalën “zjarr” këtu bën me shenjë tek kjo: “Ejn-ē ateshshod ez in gajret o ber Ādem zed” (Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë dhe e goditi Ādemin).E thënë ndryshe dashuria që vjen tek Ādemi (p.m.t.) (njeri) është një zjarr; ajo djeg dhe e krijon shqetësime.

Larixhāni:Mesa kuptohet synimi i Ḥāfiḍḥit këtu është i njëjtë me thëniet e disa komentuesvepër sa i përket çështjes së ajetit: “ إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا” (Ne ua paraqitëm “emānetin” (përgjegjësinë)qiejve, tokës dhe maleve, e atanuk deshën ta marrin përsipër atë dhe u frikësuan nga ai, kurse njeriu e mori atë mbi vete dhe me të vërtetë ai u bë i shumë dhunues dhe i shumë i paditur). (Aḥzāb, 72)

Po mjeshtër, kjo ishte shumë e bukur. Nëse më lejoni do të vazhdojmë pas një pushimi të shkurtër.

 

***

Larixhāni: Mjeshtër me sa kuptohet ashtu siç ceka në ajetin që kam njofuar ajo që synohet në poezinë e Ḥāfiḍḥit është detyrimi/siguria hyjnore. Engjëjt, qiejt, toka dhe malet nuk e pranuan atë. Mbase engjëlli këtu është çdo gjë tjetër përveç “insānu’l-kāmilit” (njeriut të përsosur). Ata nuk mundën që ta pranonin këtë siguri pra këtë dashuri, sepse jo çdo njeri mund ta durojë djegien e këtij zjarit të dashurisë. Sipas mendimit tim “ḍḥalūm” (qenia shumë dhunues dhe i padrejtë) dhe “xhehūl” (qenia shumë i paditur) e plotësojnë këtë. Sipas meje është një çështje që meriton të shqyrtohet gjatë.

MjeshtërDināni: Shumë mirë le të hyjmë në atë çështje. Po, mund të jetë siguria, le të hyjmë dhe në atë çështje; mirëpo këtu hirësia e tij Ḥāfiḍḥi thotë “Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë”. Ndarja e dashurisë tek njeriu përmban djegien dhe dhimbjen. Por këto nuk janë tek dashuria e engjëllit. Engjëlli nuk ka shqetësime dhe nuk e di këtë. Tani le të flasim në lidhje me ajetin që lexuat.

“Innā araḍnā-l-emānete ‘alā’s-semāuāti ue’l-arḍi ue’l-xhibāli” (Ne ua paraqitëm “emānetin” (përgjegjësinë) e qiejve, tokës dhe maleve);“fe ebjene en jaḥmilnehā” (e ata nuk deshën ta marrin përsipër atë). Folja “fe ebejne” do të thotë se ata nuk kishin fuqi për këtë, ata nuk e zotëronin atë fuqi. Ata nuk mundën ta pranonin këtë si pasojë e aftësisë së tyre, ata nuk ishin në gjendje që ta pranonin këtë. “Ue eshfaḳne minhā” (dhe u frikësuan nga ai). Ata nuk u qasën që ta pranonin atë. Ata nuk kishin mundur ta pranonin atë, sepse përgjegjësia ishte përgjegjësi e madhe.

Shumë mirë por çfarë ishte kjo përgjegjësi?! Allāhu i Madhëruar këtu bën të ditur duke na thënë se këtë përgjegjësi ua ka paraqitur qiejve, tokës dhe maleve, por asnjë gjallesë e lartë apo e ulët, e madhe ose e vogël, nuk kishte mundur që ta merrte përsipër dhe nuk kishte mundur t’u qasej kësaj përgjegjësie. Mirëpo “ue ḥamelehā’l-insānu” (kurse njeriu e mori atë mbi vete) me dëshirë, në mënyrë vullnetare dhe të guximshme dhe e pranoi këtë përgjegjësi.

Shumë mirë por çfarë ishte kjo përgjegjësi?! Ju thatë se ajo ishte dashuria, mund të jetë nuk kam ndonjë kundërshtim. Ajo mund të jetë dashuria; por nëse është dashuria atëherë do të na duhet që të bëjmë një sqarim të vogël. Kjo dashuri është një dashuri e ndërgjegjshme, ajo është një dashuri që ka brenda “me‘arifetin” (diturinë-njohjen). Kjo përgjegjësi është dituri. Ajo është dituria e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Sigurisht se dituria nuk mund të jetë pa dashuri, ajo është një dashuri që ka brenda ndërgjegjjen. Ja pra dashuria që i ka këto është përgjegjësi. Njeriu doli dhe e pranoi këtë.

Njeriu pranoi përgjegjësinë që nuk mund ta pranonte asnjë gjallesë. Kjo tregon aftësinë e pakufishme e njeriut. Që të tëra gjallesat ishin të kufizuara dhe nuk mundën që ta pranonin atë, por njeriu duke qenë se ishte pakufizuar e pranoi këtë përgjegjësi. Në këtë rast njeriut iu duhet thënë: “Të lumtë!” Pra një gjallese që është kështu e pakufizuar dhe që ka mundur të pranojë një përgjegjësi të cilën nuk ka mundur që ta pranojë asnjë gjallesë tjetër të paktën iu duhet thënë: “Të lumtë! Sa gjallesë e fuqishme dhe e guximshme që është!” Mirëpo stili i ajetit ndryshon dhe bën të ditur: “Innehu kāne ḍḥalūmen xhehūla” (dheme të vërtetë ai u bë i shumë dhunues dhe i shumë i paditur).

Sipas pamjes së dukshme të ajetit mbiemrat “ḍḥalūmen” (shumë dhunues) dhe“xhehūla” (shumë i paditur) nuk janë aspak fjalë që përmbajnë lëvdim. Mbiemri “ḍḥalūm” (shumë dhunues) është trajta e jashtëzakonisht e tepruar e fjalës “ḍḥālim” dhe mbiemri “xhehūl” (shumë i paditur) është trajta jashtëzakonisht e tepruar e fjalës “xhāhil”. Hem “ḍḥālim” hem “xhāhil” nuk janë aspak mbiemra të mirë. Megjithatë më keq se qenia “ḍḥālim” dhe “xhāhil” është qenia “ḍḥalūmen xhehūla”, që përkthehet këmbëngulja në dhunë dhe padituri.

Shumë mirë por çfarë është kjo?! Në fillim të ajetit bëhet e ditur madhështia e njeriut dhe më pas bëhet e qartë se njeriu e ka pranuar atë përgjegjësi. Megjithatë në vazhdimin e ajetit thuhet: “innehu kāne ḍḥalūmen xhehūla” (dheme të vërtetë ai u bë i shumë dhunues dhe i shumë i paditur). Ashtu siç e dini komentuesit kanë thënë një mori gjërash lidhur me komentinin ajetit të lartpërmendur. Unë tani për tani nuk do të hyj në këtë çështje, sepse nëse do të hyjmë në të do të zgjatej shumë.

Unë fatkeqësisht nuk mund të pajtohem me shumicën e gjërave që kanë thënë. Por çfarë do të thotë “ḍḥalūm?!” “Ḍḥālim” do të thotë dhunues, pra kapërcyes, (tej)kalues i kufirit të vetes. Ḍḥulmi është kapërcimi i kufirit, limitit. Ky është kuptimi i saktë i fjalës ḍḥulm. Por çfarë do të thotë “xhehūl?!” Xhehūl do të thotë ai njeri që nuk kupton. Që të dyja këta janë mbiemrat e njeriut dhe përsosja e njeriut.

Njeriu është dhunues; pra ai gjithmonë shkon përtej kufirit dhe limititit të vetes. Por çfarë është kufiri i vetes?! Ai është gjendja ku gjendet njeriu. Njeriu ka një kufi; ai ka një kufi në këndvështrimin e kuptimit, diturisë, postit dhe vendit. Njeriu është brenda një kufizimi. Ai ka kufi në pikëpamjen e kohës, vendit dhe postit shoqëror. Mirëpo asnjë njeri nuk qëndron në atë kufi, ai mundohet që ta kapërcejë atë kufi. Kapërcimi i këtij kufiri është një gjë e mirë.

Nëse ju qëndroni në atë kufi dhe nëse bindeni në kufirin në të cilin gjendeni atëherë ju keni bërë vendnumëro. Ju duhet të dilni më sipër këtij kufiri. Kapërcimi i kufirit, limitit është veçoria e njeriut. Sigurisht se unë nuk po flas për jetën shoqërore, unë nuk kam për qëllim kapërcimin e njeriut të kufirit, limitit të vetes dhe dhunimin e të drejtave të të tjerëve; natyrisht se kjo është një gjë e keqe. Këtu synohet kapërcimi i kufirit të vetes, dalja sipër dhe lartësimi i tij. Këtu nuk synohet drejtimi në lartësimin e kufirit dhe nuk synohet dhunimi i të drejtave i të tjerëve. Pra kapërcimi i diturisë së tij dhe dalja sipër e tij.

Thënia: “Njeriu është shumë dhunues”, nënkupton kapërcimin e njeriut të diturisë (njohurisë) aktuale. Kjo dukuri përkthehet si thyerja e atij kufiri. Ai duhet të kapërcejë kufirin aktual, duhet të ngrihet në këndvështrimin e diturisë dhe nuk duhet të rrijë në atë kufi. Më tej ai nuk duhet të qëndrojë në atë kufi. “Insān la jaṣilu ila ḥaddin ila ue ḳad jetexhauezu ‘anhu”(Njeriu nuk arrin tek një kufi përveç se kur e kapërcyer atë). Kjo do të thotë se njeriu nuk mund të arrijë në asnjë kufi dhe në asnjë shkallë, përpara se të kalojë tek një kufi, limit i ri. “Ḥaddu’l-jaḳifi” nënkupton se nuk ka kufi qëndrimi. Fundi është kur njeriu thotë: “Unë tanimë arrita”. Thënia: “Unë tanimë jam i plotë” përkthehet se ka vdekur, është zhdukur. Njeriu gjithmonë duhet të kapërcejë, të ngrihet dhe lartësohet dhe ky lartësim nuk ka kufi.

Ja pra në të njëjtën kohë është dhe “xhehūl” (shumë i paditur). Ai është shumë i paditur sepse në çdo shkallë që gjendet është i paditur, në krahasim me një shkallë më lart. Sepse nuk ka rëndësi se në cilën shkallë gjendet ai, sërish ai nuk e di shkallën më të lartë. Ai duhet të shkojë atje si pasojë se nuk e di atë. Nëse padituria nuk do të ishte, nuk do të ishte as përsosja. Nëse ai do të dinte gjithçka, tekefundit ai do të ishte i ditur.

Njeriu është “xhehūl” (shumë i paditur),sepse ai nuk e di më lart se shkalla që gjendet në këtë çast. Ai është “ḍḥalūm” (shumë dhunues),sepse ai do që të dalë më lart se shkalla ku gjendet. Ja pra kjo lëvizje e përjetshme, ky lartësim i përjetshëm, kjo përsosje e përjetshmeështë e gërshetuar me një lloj ndarjeje (firāḳ), një lloj orvatjeje dhe shqetësimi. Nëse njeriu nuk zotëron atë shqetësim nuk mund të ngrihet lart. Nëse koka e tij është e qetë, nëse është i varur pas qetësisë, ai nuk mund të lëvizë. Ai ngrihet sepse lëviz në mënyrë shqetësuese.

Ja pra ky është dallimi mes njeriut dhe engjëllit. Engjëlli nuk mund ta kapërcejë kufirin e tij. Cilido që të jetë kufiri i tij që nga e përhershmja deri tek e përjetshmja është në atë kufi. Xhibrīli që nga e përhershmja deri tek e përjetshmja është Xhibrīli dhe gjendet në kufirin ku është. Mīkāīli që nga e përheshmja deri tek e përjetshmja është Mīkāīli, në cilido kufi që gjendet është rishtas atje. Por njeriu gjithmonë dhe në çdo çast është në gjendje ngritjeje. Ai është “ḍḥalūm” (shumë dhunues) pra ai ngrihet lart duke kapërcyer kufirin e tij dhe është “xhehūl” (shumë i paditur) për sa i përket çështjes së shkallës së lartë të radhës. Por këto janë të ndërthurura me shqetësimin. Ja pra kjo është gjendja që hirësia e tij Ḥāfiḍḥi e ka shprehur si zjarr duke thënë: “Ejn-ē ateshshod ez in gajret o ber Ādem zed” (Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë dhe e goditi Ādemin). Cila është veçoria më e dukshme e zjarrit?! Zjarri shkon gjithmonë lart dhe nuk shkon kurrë poshtë. Ai djeg diçka dhe ngrihet lart. Ai jep nxehtësi, jep dritë dhe gjithmonë ngrihet lart. Pra veçoritë dalluese të zjarrit janë djegia, nxehtësia dhe ngritja lart.

Madje Ḥāfiḍḥi e përdor fjalën në numrin njëjës dhe përdor thënien: “Kjo xhelozi u bë një zjarr i vërtetë dhe e goditi Ādemin”. Pra kjo veçoria e zjarrit që është ngritja, gjendet tek njeriu që është  është “ḍḥalūm” (shumë dhunues) dhe “xhehūl” (shumë i paditur) dhe nuk gjendet tek engjëlli.

Larixhāni: Edhe hirësia e tij Meulānā e përshkruan shumë bukur këtë:

Çon ke men ez dest shodem der raḥ-i men shishe meneh,

Ver benehi pa benehem her çē bejabem shikenem.

Unë e kam humbur aq shumë veten time, sa mos më vër gotë të qelqtë në udhën time,

Por nëse më vë, do të vendos këmbën time dhe thyej çdo gjë që do të gjej.

Me fjalë të tjera ai do të thotë se pas kapërcimit të atij kufiri nuk njoh asgjë. Por sqarimi juaj ishte shumë i bukur.

MjeshtërDināni: Edhe kjo poezi që sapo lexuat nga Meulānā thotë të njëjtën gjë. Pra nuk ka rëndësi se çfarë do të vini përpara meje unë do ta thyej edhe nëse do të vini qelq, unë do ta thyej.

Larixhāni: Pjesa e fillimit e këtij dyvargëshi është kështu:

Z’in do hezaran men o ma ej exhaba men çē menem?!

Gush beneh erbede ra dest meneh ber dehenem.

Nga ky mijra “unë” dhe “ne” vallë cili “unë” jam?!

Vëri vesh vajtimit me dorën tënde mos e mbyll gojën time.

MjeshtërDināni: Po, ai vazhdimisht thyhet dhe i vërteti “unë”, nuk mund të përmblidhet në këto shfaqje. “Uni” i këtushëm, janë “unët”, ky “un” i thyen shfaqjet. Ai “un” i cili nuk ka asnjë shfaqje, duhet t’i thyejë dhe ato shfaqje. Ja pra ky është kuptimi i “ḍḥalūmit” (qenies shumë dhunues dhe i padrejtë) dhe “xhehūl” (qenies shumë i paditur).

Larixhāni: Me këtë thënie, me këtë ajet dhe me sqarimin tuaj, fytyra e dashurisë doli në dritë në një mënyrë shumë të bukur.

MjeshtërDināni: Fytyra e dashurisë u bë e dukshme në ndërgjegjje. Ajo siguri hyjnore është ndërgjegjja, dëshira e ndërgjegjjes, si dhe dashuria e shoqëron atë.

Larixhāni: I dashuruari nuk ka durim as për një minutë.

MjeshtërDināni: Po, në kërkesën e ndërgjegjies… Edhe i dashuri është ndërgjegjjia për Allāhun, arritja tek i Vërteti i Madhëruar. I dashuri është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Arritja tek Allāhu nënkupton arritjen tek ndërgjegjja tek Allāhu dhe nuk është arritje fizike. Siguria hyjnore, nuk është gjë tjetër përveç “me‘arifetit” (diturisë) së shoqëruar nga “‘ashḳu” (dashuria).

Larixhani: Shumë mirë, kjo u bë një çështje shumë e bukur. Nëse do Allāhu dhe ndjekësit tanë të dashur kanë mbetur të kënaqur. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak