Ibrāhīmi Dināni: Fytyra E Dashurisë (Pjesa E Dytë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Gus. 9, 2020, 12:46 a.m.

Unë do të them të kundërtën e një mendimi që është shumë i përhapur, le ta them këtë. Unë çdo dashuri e shikoj të vërtetë, unë nuk pranoj një gjë që quhet dashuri metaforike. Nëse njeriu me të vërtetë është i dashuruar sipas meje dhe dashuria e tij e dukshme është e vërtetë.

Ismā‘īl Menṣūri Larixhāni: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne po fillojmë programin tonë bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar Dr. Ibrāhīmi Dināni, duke përkujtuar përvjetorin e rënies dëshmor dhe duke i paraqitur edhe një herë ngushëllimet tona Zotëriut të Dëshmorëve Imām Ḥusejnit (p.m.t.) dhe shokëve të tij besnikë. Ashtu siç e dinë ndjekësit tanë të dashur që ndjekin programin tonë, u bë e ditur përshkrimi i dashurisë dhe lidhja e saj me Allāhun. Duke u mbështetur në ajetin e Ḳur’ānin Famëlartë doli në dritë dhe detyra e dashurisë. Detyra kryesore e dashurisë është rënia e mbarë botës në dashuri me Allāhun, dhënia e saj një ngjyre hyjnore dhe ftesa e njerëzve tek Allāhu. Kjo detyrë bëhet e dukshme tek “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur), gjë që katërmbëdhjetë të pafajshmit (p.m.t.) e kanë marrë përsipër dhe këtë detyrë të rëndë në botën e qenies.

 

Mjeshtër, në përgjithësi kur citohet dashuria, thuhet se dashuria nuk i bindet asnjë rregulli dhe se mendja është ajo që është e lidhur me rregullin dhe disiplinën. Shpesh herë dashuria fajësohet për pamaturi, teprim dhe për gjëra të ngjashme. Mjeshtër megjithatë ne duam që të bëjmë fjalë për një dashuri të përgjegjshme, për një dashuri të vërtetë dhe për një dashuri që këmbëngul në çuarjen në vend të një detyrë të rëndë në këtë botë.

 

Domethënë kur përmendet dashuria, të vijnë në mendje tingulli i një fyelli dhe i një vegle muzikore, apo punërat që bëhen për t’i dhënë pakëz ritëm mjedisit. Si rrjedhojë ç’është e vërteta në ditët e sotme dashurisë i bëhet pakëz pacipëri, sepse nuk ruhet respekti i dashurisë. Natyrisht se kjo nuk është e vlefshme vetëm për ditët tona; dashuria ka një kohë të gjatë që ka pësuar këtë fatkeqësi.

 

Ne në këtë program duam që të flasim për një dashuri të përgjegjshme, të shqetësuar që ka ardhur me detyrën e përjetshme në këtë botë.

Ne fillimisht do t’iu luteshim që të përshkruani dashurinë e përgjegjshme dhe më pas do të kalojmë në pyetjet e tjera tonat.

Mjeshtër Dināni: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Nëse më lejoni unë dua që ta kthej me kokëposhtë fjalinë që sapo kumtuat, që të shërbejë si një hyrje për këtë çështje - megjithëse i mbështes fjalët tuaja. Ju po kërkoni një dashuri të përgjegjshme - që ka ardhur në mënyrë të përgjegjshme në këtë botë. Kurse unë nuk njoh një dashuri që ka ardhur në këtë botë për të bërë diçka. Si fillim kjo botë nuk ishte që dashuria të mund të vinte tek ajo, në fakt gjendja është plotësisht e kundërta.

Duke u mbështetur në thënien e hirësisë suaj themi se fillimisht kishte një botë dhe dashuria vjen tek ajo me qëllim që të bëjë ndonjë gjë. Mirëpo është tërësisht e kundërta, sepse kjo botë është një dritë e dashurisë. Si fillim është dashuria, ndërsa bota është si drita e kësaj dhe nuk është se kishte një botë dhe dashuria nuk kishte ardhur për të çuar diçka në vend në të. Fundja në programin e mëparshëm ne u munduam që të sqaronim se kjo botë është një dritë e dashurisë. Nëse do ta shikojmë kështu, atëherë nuk ka ndonjë kuptim ajo që thatë se dashuria nuk ka disiplinë, masë, rregull, llogari dhe libër.

Çdo llogari, çdo libër, çdo kujdes, çdo elegancë dhe çdo bukuri lind nga dashuria. Nëse nuk është dashuria nuk ka asgjë. Nëse nuk është dahuria nuk është as kjo botë. Si rrjedhojë dashuria është drita e parë, është shfaqja e parë ne kemi bërë fjalë për: “ue aḥbabtu en ‘urefe” (dhe desha që të bëhesha i njohur).Kjo botë është shfaqja e dashurisë dhe është drita e saj. Kjo është arsyeja që dashuria është jashtëzakonisht një libër i llogaritur, jashtë mase e fuqishme dhe e sigurtë, dahuria është një tërheqje, ajo është drita e bukurisë. Shumë mirë por cila bukuri?! Ajo është bukuria e përjetshme, bukuria e një shfaqjeje të përjetshme, të pafundme dhe që rritet çdo ditë e më shumë.

Dashuria është shfaqja e bukurisë. Ajo është shfaqja e të Vërtetit të Madhëruar. Nëse do ta nisim dashurinë nga këtu, atëherë do të shikojmë se çdo gjë është drita e dashurisë. Megjithatë dhe ankesa që keni bërë duke shpalosur: “dashuria keqkuptohet” është me vend. Po, pohoj se dashuria godet si një rrufe dhe çdo gjallesë përfiton pak ose shumë nga ajo.

Kjo botë është një botë “xhedhbi” (tërheqjeje). Në ditët tona tanimë është shumë më e lehtë sqarimi i forcës së tërheqjes së përgjithshme që gjendet në këtë botë, por njëherë e një kohë kjo forcë tërheqjeje nuk dihej dhe në atë kohë kuptimi i disa gjërave ishte i vështirë. Mirëpo tani falë shkencëtarëve, tanimë kjo çështje është një gjë që dihet nga të tërë. Hem në mbarë këtë botë hem në mbarë universin gjendet një forcë tërheqjeje. Kjo botë është një vend “xhedhbi” (tërheqjeje) dhe e forcës së tërheqjes. Pra kjo tërheqje është e pranishme dhe e vlefshme në të tërë universin. Ja pra kjo është shfaqja e dashurisë.

Kjo botë është bota e bollëkut, shumicës. Në këtë botë gjenden trupat e pajetë, bimët, gjallesat, kafshët, universet, “hejūla” (lënda e parë), pamjet etj. Edhe dashuria është e pranishme në masën e aftësisë tek çdo gjallesë. Shtojmë se tek çdo gjalesë ka një tërheqje. Çdo gjallesë vështron në drejtimin e përsosjes së saj dhe ajo ndalon kur arrin tek ajo përsosje. Vetëm njeriu nuk ndalon në një vend të caktuar.

Tërheqja e çdo qenie ka një kufi të caktuar. Tërheqja dhe udhëtimi i saj mbaron tek një vend. Ndërsa njeriu ka një udhëtim që nuk mbaron. Njeriu është indeksi i botës së qenies. Njeriu është një qenie; mirëpo mbarë qeniet gjenden tek ai. Njeriu si individ është një organizëm, por ky organizëm dhe ky vëllim, pra ky individ i vogël është indeksi i botës së qenies.

Për shembull nëse shikoni vepra të mëdha si ajo me titull: “Shāhnāme” (Dekreti i Shāhut) do të vini re një indeks. Thelbi i mbarë veprës gjendet në ato dy-tri faqet e pjesës së indeksit. Përsërisim se njeriu është indeksi i botës së qenies, por jo vetëm i trupave të pajetë, i bimëve, apo i botës së gjallesave dhe kafshëve, por është indeksi i mbarë pasurisë dhe botës engjëllore. Ja pra ky është njeriu që duam të njohim ne. Krahas gjendjes së lëkurës, mishit dhe kockave tek njeriu, njeriu nuk është i përbërë vetëm nga lëkura, mishi dhe kockat.

Shprehemi kështu sepse njeriu është indeksi i mbarë botës së qenies, duke zënë fill nga pasuria deri tek bota engjëllore, nga toka deri tek qiejt. Që të tërë këto i kanë shembujt e tyre tek njeriu. Ja pra për këtë arsye njeriu ka lidhje dhe afrimitet me to, ja pra jo është arsyeja që ai mund t’i kuptojë ato. Nëse ai nuk do të kishte llojin e ngjashëm-farefisni-lidhje (ṣinḥijjet) me to ai nuk do të mund të kuptonte asnjërën nga ato. Ja pra është pikërisht për këtë arsye që njeriu mund të kuptojë këtë botë. Themi kështu sepse ai kupton trupat e pajetë, bimët, gjallesat, kafshët, vetë njeriun, engjëjt, universin, etj,. Ai i kupton sepse ai është i llojit të ngjashëm me to; sepse shembujt e tyre janë tek ai. Nëse këto shembuj nuk do të ishin tek ai, atëherë ai nuk do të mund t’i kuptonte ato.

Njeriu është indeksi i kësaj bote dhe pavarëisht se në këtë botë gjenden me mijëra qenie, gjenden më mijëra fuqi dhe se në këtë botë gjenden fuqi të larmishme dhe të shumëllojshme, madje dhe tek vetë njeriu janë të pranishme fuqi shumë të ndryshme. Ai ka epshe dhe joshje të larmishme, dëshira dhe kërkesa të shumëllojshme. Këto kërkesa të ndryshme që ka njeriu nuk janë vetëm gjëra lëndore. Ndonëse numri i atyre gjërave është i lartë, në të vërtetë ato që njeriu shikon ose dëgjon janë një numër shumë i ulët. Gjërat brenda tij janë shumë më të tepër se këto, mirëpo brenda tij gjendet ajo tërheqje dhe përsosje.

Në rast se njeriu arrin në ndërgjgjjen se kërkesa dhe kërkimi brenda tij janë shumë të larta, ja pra atëherë ai nuk mashtrohet. Allāhu na ruajttë nëse ndodh vetëm një mangësi e vogël në atë ndërgjegjje - në mbështetemi në urtësinë krahas qenies kërkues i dashurisë - nëse ndodh një e metë në atë urtësi, pohojmë se çdo zemër qëndron në gjënë ku është lidhur. Çdo njeri ndjen dashuri ndaj diçkaje. Disa njerëz janë të dashuruar me lekun dhe pasurinë. Sado që rritet numri aq rritet dhe dashuria. Disa njerëz janë të dashuruar me një lëndë, disa me një bimë, disa me një kafshë ose me një njeri.

Këtu nuk ka asgjë të keqe, njeriu dashurohet me gjithçka. Në fund të fundit Mexhnūni u dashurua me Lejlānë. Kjo është një e vërtetë, disa njerëz thonë se kjo është një dashuri metaforike, sipas meje gabojnë, sepse kjo nuk është një dashuri metafoike. Dashuria e Mexhnūnit me Lejlānë është e vërtetë dhe nuk është metaforike. Ai ka humbur synimin thelbësor ku duhet të arrijë. Ai këtë të vërtetë të lartë e shikon këtu dhe nuk mund të shkojë më lart se sa ky kufi. Tanimë mbarë bota për të është bërë Lejlā. Megjithatë Lejlā është një gjë shumë e vockël në krahasim me atë postin e lartë ku duhet të shkojë.

Dashuria e Ferḥātit me Shirinin ose dashuria e çdo të dashuri me të dashurën e tij... Këto nuk janë gjëra të këqija, përkundrazi këto rrëfime tregojnë për aftësinë e dashurisë tek ta; sepse ata ishin besnikë ndaj dashurisë së tyre. Mexhnūni ishte besnik ndaj dashurisë së tij me Lejlānë, Ferḥāti ishte besnik ndaj dashurisë së tij me Shirinin. Por ku është e meta?! E meta nuk është tek dashuria, Ferḥāti e dashuron Shirinin me dashuri, ai ushqen dashuri për të. Mexhnūni e dashuron Lejlānë me dashuri. Që të tërë të dashurit në këtë botë, si dje, si sot, si nesër i dashurojnë të dashurat e tyre me dashuri dhe ata ushqejnë një dashuri besnike për to. Shumë mirë por ku është e meta?! E meta është në mangësinë e “me‘arifetit” (diturisë-njohjes). Domethënë qëllimi kryesor dhe i Dashuri i Përjetshëm ngatërrohen me njëri-tjetrin dhe zvogëlohen në një tjetër. Pra është si gjetja e një fushe dhe qëndrimi në të duke mos patur mundësi kapërcimin e kufinjve të saj.

Nëse më lejoni këtu dua që të lexoj një poezi nga Meulānā, sepse ky urtak i madh e ka përshkruar shumë bukur çështjen. Ai përshkruan një të dashuruar. Një dashuri si Mexhnūni i dashuruar me Lejlānë, ose si Ferḥāti i dashuruar me Shirinin. Zemra e këtij të dashuri ishte plagosur gjatë tërë jetës, ai kishte shëtitur shkretëtirat dhe ishte bashkuar për t’u bashkuar me të dashurën e tij, por ai zjarri brenda tij nuk ishte shuar.

Tani këtu si fillim lërmëni që t’iu lexoj një poezi të njërit nga poetët tanë bashkëkohorë dhe më pas do të kaloj në poezinë e Meulānës. Poezia që do të lexoj i përket të ndjerit Shehrijjāri. Ky i fundit ia ka kushtuar këtë poezi të dashurës së tij, ashtu siç e dini në kuptimin e të dashurës së tij në këtë botë. Nëse më lejoni dua që ta lexoj këtë poezi tani. Ai shprehet kështu duke i drejtuar të dashurës së tij:

Der veṣl hem z’eshḳ-ē ej gol der ateshem,

Āshiḳ nemi shevi ki be bini çē mi keshem.

O trëndafil dhe nëse jam bashkuar me dashurinë tënde jam në zjarr,

Ti nuk dashurohesh që të shikosh se çfarë vuaj unë.

Tani megjithëse ai është bashkuar me të dashurën vallë çfarë është ky zjarr?! Shehrijjāri ndonëse është bashkuar me veten, ndonëse është në krye të të dashurës drejton pyetjen: “Vallë përse je ende në zjarr?!” Çfarë kërkon, kë kërkon?! As ai vetë nuk e di se çfarë kërkon. Themi se duke qenë se është e pamundur që njeriu të përftojë një gjë që e ka shtënë tanimë në dorë, shumë mirë por çfarë kërkon ai?!

Meulānā i jep përgjigjje kësaj. Ja pra unë këtu po lexoj poezinë e Meulānës. Por Meulānā në këtë poezinë e tij nuk thotë se i dashuri është bashkuar me të dashurën dhe se është pranë të dashurës. Ai thotë se le ta zëmë se e dashura vdiq. Çfarë do të bëni ju me këtë të vdekur?! Ju nuk mund ta fshihni atë në shtëpinë juaj dhe ju jeni të detyruar që ta groposni. Por ai nuk afrohet as që ta vërë në varr, sepse tekefundit ai është i mërzitur si pasojë e vdekjes së të dashurës së tij. Megjithatë ai shikon tek sytë e saj për një çast dhe tanimë ajo nuk është më si parë. Ja pra Meulānā këtu i ngren pyetjet të dashurit në formën e poezisë duke i thënë:

Suretesh berxhāst in siri z’çist?!

Āshiḳa vaxhu ki me‘ashūḳ-ē to kist?!

Duke qenë se fytyra (pamja) është në vendin e duhur përse është kjo ngopje?!

O i dashuruar kërko dhe njëherë se kush është e dashura jote?!

Po, vetulla e saj është njëjta vetull, syri i saj është i njëjti sy, hunda e saj është e njëjta hundë, pra ajo është njëlloj siç ka qenë më parë, asgjë nuk iu është pakësuar. O i dashuruar çohu dhe shiko dhe njëherë se kush po e lajmëron të dashurën tënde duke i thënë se kush është: “Dije këtë se po ti mund ta dashurosh atë, po ti e dashurove atë, por ajo ishte një shfaqje e asaj që deshe në të vërtetë. Nëse ti ishe duke e kërkuar në këtë shfaqje, atë që deshe në të vërtetë, pohojmë se deri këtu nuk ka asnjë problem; por nëse ke ndaluar këtu, nëse ka mbaruar këtu atëherë ti ke ende shumë punë për të bërë. Në fakt ti deshe një gjë tjetër, por ishe duke e kërkua atë në të. Ti u gabove në kuptimin e fytyrës (pamjes).

E thënë ndryshe gabimi në këtë kuptimin e pamjes mund të ndodhë gjithmonë tek njeriu. Kuptimi i pamjes është i rëndësishëm. Po, nënvizojmë se kuptimi mund të kërkohet në pamje, deri këtu nuk ka asnjë problem, ti mund ta kuptosh kuptimin në pamje; mirëpo nëse e flijon kuptimin dhe nëse qëndron në pamje, kjo nënkupton se atëherë puna jote ka marrë fund.

Larixhāni: Domethënë këtu dashuria qëndron në një kuptim të gabuar si pasojë e pandërgjegjshmërisë.

Mjeshtër Dināni: Po dashuria humb kuptimin si pasojë e pandergjegjshmërisë dhe e shndërron atë në pamje. Nëse kuptimi bëhet pamje tanimë humbet çdo gjë. Kuptimi duhet të jetë kuptim dhe pamja duhet të jetë pamje. Nëse njeriu kërkon kuptimin në pamje po, por nëse e flijon kuptimin në pamje dhe nëse kuptimi i ikën nga duart dhe nëse gjithçka shndërrohet në pamje, kjo përkthehet se atëherë puna e tij ka mbaruar. Ja pra ky është kuptimi i kësaj poezisë së Meulānës.

Larixhāni: Po, në një vend tjetër ai thekson se renditen shumë kushte për Mexhnūnin, se ai duhet të jetë ekspert i njohjes së Lejlāsë dhe sqaron se cilat janë veçoritë e Lejlāsë. Unë këtë dua që të sjell në rend të ditës në prgramin ku kemi shqyrtuar çështjen e “ḥusnit” (bukurisë).

Atëherë nga ato që bëtë të ditur më lart kuptohet kjo mjeshtër: “Kërkesat, dëshirat, nxitjet dhe shtytjet e njeriut lindin nga dashuria. Por në udhë e sipër mund të shmanget në vend të gabuar si pasojë e pandërgjegjshmërisë”. Pra njeriu mund të shkojë tek të dashura që nuk janë të dashura të vërteta. Disa njerëz janë të dashuruar dhe kanë dëshira mashtruese si dashuria me lekun dhe pasurinë dhe disa njerëz janë të dashuruar me postin. Prandaj urtakët tanë muslimanë flasin për çështjen e “pirit” (udhëheqësit, udhërrefyesit) në fillim në “sulūkut” (udhëtimit moral dhe shpirtëror: Media e Lirë). Nëse do Allāhu dhe këtë çështje do ta cekim në të ardhmen. Gjëja më e rëndësishme që njeriu kërkon nga “piri” (udhëheqësi) dhe “murshidi” (udhërrëfyesi) i tij është dhënia e adresave të sakta. Shfaqja e pamjes është plotësuese e diturisë së Allāhut. Mbase kjo është ajo që synohet në ḥadīthin: “Khalaḳa Allāhu Ādeme ‘ala ṣūretihi” (Allāhu e krijoi Ādemin sipas pamjes së tij).

“Insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) në fakt është një shfaqje e pamjes së vërtetë të urtësisë hyjnore. Ja pra pikërisht këtu mjeshtër del në dukje çështja e dashurisë së vërtetë dhe jo të vërtetë. Në shtesë ne në thëniet e Ḳur’ānit Famëlartë dhe të Imāmëve të Pafajshëm, vëmë re se është thënë se jo vetëm që është zgjidhur problemi i kërkesës, por janë shpalosur dhe kushte të tjera. Fjala vjen Shejkh Suhreverdi vë shumë kushte. Njëri nga këta kushte është “dhikri” (përmendja), “teuekkuli” (mbështetja) dhe “rijāḍijjeti” (mbikqyrja). Ai pretendon dhe kushte tejet të vështira siç janë vuajtja, qëndrimi larg nga gjërat e ndaluara, madje dhe nga disa nga gjendjet e lejuarat. Që të tërë këta kushte krijojnë për njeriun terrenin e duhur për gjetjen e asaj udhe dhe krijojnë mjedisin e përshtatshëm për arritjen tek thelbi i diturisë.

Tani pyetja është kjo: “Vallë a ka shenja që do ta ndihmojnë njeriun në kërkesat e tij të para në gjetjen e “pirit” që do t’i tregojë udhën e vërtetë?! Vallë një njeri që ecën me këtë qëllim shmanget në udhën e gabuar, a i përket mëkati i tij të tjerëve madje vetë Allāhut?! Meqenëse ne ua adresojmë qenien i dashuruar dhe bërjen e punërave të mira Allāhut, vallë a mund të jetë e saktë që t’ua veshim Allāhut dhe punërat e liga?!

Mjeshtër Dināni: Jo, mëkati i dikujt nuk i përket askujt tjetër. Mëkati i dikujt nuk i shkruhet askujt tjetër, bërja e kësaj nuk është e arsyeshme. Unë do të them të kundërtën e një mendimi që është shumë i përhapur, le ta them këtë. Unë çdo dashuri e shikoj të vërtetë, unë nuk pranoj një gjë që quhet dashuri metaforike. Nëse njeriu me të vërtetë është i dashuruar sipas meje dhe dashuria e tij e dukshme është e vërtetë.

Nëse njeriu sillet sikur është i dashuruar ajo është një çështje tjetër, sepse fundja një njeri që luan rolin nuk është i dashuruar. Mirëpo nëse veçoritë e dashurisë gjenden me të vërtetë tek ai, atëherë kjo është dashuri. Unë nuk e shikoj si metaforike dashurinë e Mexhnūnit me Lejlānë, kjo është dashuri. Gjithashtu dhe dashuria e Ferḥātit me Shirinin, ajo e e Keremit me Asllënë, ajo e Uāmiḳut me Azranë, si dhe dashuria e tjerëve e ngjashme me këta është me të vërtetë dashuri. Këto janë bërë shembuj por ka dhe dashuri që nuk janë bërë shembuj. Në krye të njeriu gjithmonë gjendet pak a shumë dashuri.

Unë e kërkoj këtu çështjen themelore: “Njeriu është në një udhë, pra njeriu e ka gjetur të dashurën e tij në pamje, por nëse do të kujdeset mirë, do ta vërë re se ajo nuk është e përbërë vetëm nga pamja. Unë pak më sipër e lexova poezinë. Krahas faktit se ai u bashkua me të dashurën e tij, atëherë çfarë kërkon më tepër? Nëse kjo është dashuria...

Larixhāni: Në fund të fundit kjo është pyetja, ai vuajti kaq shumë, u bashkua por u bashkua me një gjë të rremë, ai mëkatoi.

Mjeshtër Dināni: Jo nuk është e rremë, kjo është pikërisht ajo! Por duhet të dijë këtë: “Kjo është një pamje e asaj që ai do. Ja pra ky është ngatërrimi i kuptimit me pamjen. Kjo ishte ajo që donte, por ai duhet të shohë se është pak pasi e ka siguruar këtë. Nëse kjo do të ishte ajo që kërkonte, ajo duhet të merrte fund pas bashkimit, ai duhet të arrinte në lumturinë absolute; por shqetësimi i tij nuk mbaron. Atëherë përmbledhim duke thënë se nëse ka ndërgjegjje që arrin në ndërgjegjje, ose do të arrijë i vetëm, ose ashtu siç thoni ju një “insānu’l-kāmili” (njeri i i përsosur) do ta drejtojë atë”...

Sigurisht se këtë e siguron lidhja me njerëzit e përsosur, me kujdestarët e Allāhut, me urtakët e mëdhenj, ata janë udhërrëfyes për njerëzit. Nëse ai e kupton se kërkesa e tij është përtej kësaj, ai e kupton atë kuptim në pamjen që shikon. Ajo pamje është vetëm një pamje, pra në një këndvështrim një pasqyrë shikimi. Citoj se nuk ka asgjë të keqe që ju shikoni gjënë që doni në pasqyrë. Pra nuk ka problem nëse sheh një kuptim në atë pamje. Por nëse e ngatërron atë kuptim me atë pamje atëherë ai ndalon aty. Kjo tanimë nuk është një dashuri metaforike por një mur, që është më i keq se metafora, sepse metafora të paktën është një formë e të vërtetës, kurse kjo është një pengesë.

Larixhāni: Po mjeshtër, kjo ishte shumë e bukur. Nëse më lejoni do të vazhdojmë pas një pushimi të shkurtër.

***

Mjeshtër, kjo ishte një çështje e bukur, por pyetja ime qëndron ende në vend: “Si do ta dijë se ajo nuk është një pamje e vërtetë?!” Ndoshta ajo pamje është e vërtetë por ai nuk e kupton. Për shembull “khalīfeja” (prijësi) thotë: “Pa sillmëni njëherë kush është kjo Lejlāja me të cilën Mexhnūni është marrosur tërësisht”. Ata e sjellin Lejlānë ai e sheh dhe quan si një njeri të rëndomtë. Kështu që i thotë:

Ez diger ḥuban to efzun nisti.

Ti nuk je mbi bukuritë e tjera.

Ndërsa Lejlā i kthen këtë përgjigjje:

Goft ḥamush, çon to Mexhnūn nisti.

Ajo tha: “Hesht, sepse ti nuk je Mexhnūni”.

Domethënë Lejlā mund të jetë Lejlā, por çështja është tek qenia Mexhnūn. Kjo është një çështje e rëndësishme. Cila është udha dhe zgjidhja e kësaj? Këtë dua të pyes.

Mjeshtër Dināni: Zgjidhja e kësaj është dituria. Ju thoni të drejtën. Prijësi e therrët Lejlānë dhe i thotë: “Ti nuk ke ndonjë anë të epërme. Përse Mexhnūni qenka marrosur kaq tërësisht me ty, paska marrë udhët dhe paska bredhur shkretëtirat”. Lejlāja i jep këtë përgjigjje:

Boro Mexhnūn sho, an geh aj sujem,

Ta bini xhemāl o reng o bujem.

Shko bëhu Mexhnūn dhe më pas eja pranë meje.

Atëherë do ta shikosh bukurinë, ngjyrën dhe erën time.

Larixhāni:

Eger der dide-ji Mexhnūn nishini,

Be xhoz zibaji-i Lejli ne bini.

Nëse sheh me syrin e Mexhnūnit,

Përveç bukurisë së Lejlāsë nuk do të shohësh gjë tjetër.

Mjeshtër Dināni: Po, syri i Mexhnūnit e shikon në çdo gjendje atë bukurinë tek pamja. Ajo bukuri, ishte një shfaqje që shikoi në fytyrën e Lejlāsë. Po, ai nuk mund t’i shikojë të tjerët, shumë njerëz nuk mund t’i shikojnë një larmi bukurish. Mirëpo një sy e shikon atë bukuri. Deri këtu nuk asgjë për të thënë, kjo është një fjalë e saktë. Njeriu mund të jetë dashuruar me të vërtetë.

Çështja kryesore është kjo: “Vallë a duhet të ndalojë, apo nuk duhet të ndalojë në këtë kufi?!” Këtu jemi të detyruar që të hyjmë në çështjen e diturisë. Tani bëjmë të ditur se nga është brumosur dituria është një çështje e veçantë. Por nëse ai ka këtë ndërgjegjje çështja zgjidhet: “Pra ajo gjë që ai do nuk mund të përmblidhet me këtë pamje, kjo bukuri nuk është e përbërë nga kjo pamje; kjo është një pasqyruese e bukurisë, pra ajo bukuri duket në këtë. Nëse ai pakëz më tepër ndërgjegjje, ai e shikon, që kjo tregon vetëm atë bukurinë e pafund”.

Me fjalë të tjera fytyra e Lejlāsë i dukej aq bukur Mexhnūnit, sa ky i fundit besonte se nuk kishte gjë më të bukur se sa ajo në mbarë universin. Shumë mirë por a është me të vërtetë ashtu?! Megjthëse ne duhet të dimë këtë se shfaqja e asaj bukurisë së pafund në formën e Lejlāsë ishte vetëm një shfaqje, një pamje, një dukje (vendi ku dukej bukuria e saj). Ai mund ta dojë atë; nëse mund ta kapërcejë atë nuk ka asgjë te keqe. Por nëse qëndron aty dhe nuk shikon gjënë e përtejshme ka problem. Pra problemi është mosshikimi i të përtejshmes. Nëse ai mund të shikojë gjënë e përtejshme, atë që është absolute në këtë pamje atëherë nuk ka asgjë të keqe dhe këtu nuk ka asnjë problem.

Tekefundit absolutja gjithmonë shikohet tek e kufizuara. Vallë a kemi ne sy që të mund të shikojë atë që është absolute?! Ne nuk kemi as mendje që të mund të kuptojë dhe as sy që të mund të shikojë atë që është absolute. Syri ynë mund të shikojë vetëm pamjen. Konceptimi ynë mund të kuptojë vetëm atë që është kufizuar. Medja jonë gjithmonë kupton atë që është e kufizuar, për këtë arsye urtakët tanë kanë shprehur: “Ne konceptojmë natyrën”. Konceptimi ynë është gjithmonë i drejtuar tek natyra. “Idrāk li’l-māhijjāti ue bi’l-māhijjāti” (Konceptimi është tek natyrat dhe me natyrat); ju gjithmonë konceptoni me natyrën dhe mjetin e natyrës. Pra gjithmonë ka një kufizim. Ju nuk mund ta konceptoni absoluten përveç si koncept në mungesë të një kufizimi. Ju mund ta konceptoni atë koncept që e konceptoni nga absolutja me kufizimin e saj.

Kur ju thoni: “E konceptova atë që është absolute” ajo nuk është absolute; sepse në çastin kur e konceptoni ajo bëhet e kufizuar. Megjithatë ne duhet të dimë këtë. Ajo na shkel syrin nga dritarja e asaj që është e kufizuar absolute. Ky është një pretekst, ky kufizim është udha ime e kalimit. Sigurisht që është e vërtetë se në çdo vend që shkojmë përtej është i kufizuar; por ajo gjithmonë na tërheq drejt asaj që është absolute. Ajo gjithmonë na drejton drejt asaj që është absolute.

Nëse arrijmë në këtë ndërgjegjje ja pra kjo udha e përsosjes; mirëpo nëse njeriu bëhet i pandërgjegjjshëm nëse nuk e shikon të pafundmen, ai qëndron në ndalesat që janë të pranishme. Nëse e përtejmja nuk shikohet qëndrohet aty dhe merr jetë zhgënjimi. Nëse njeriu arrin në këtë ndërgjegjje atëherë ai ka arritur në udhën e përsosjes. Fundja kjo është dhe ajo që e quajmë udha e përsosjes.

Larixhāni: Atëhërë pohjmë se njeriu ka nevojë për ndërgjegjjen dhe mendimin e pjekur.

Mjeshtër Dināni: Natyrisht se kjo ndërgjegjje është detyrimi (taksa) e Allāhut dhe ndonjëherë lind nëpërmjet “insānu’l-kāmili” (njeriut të përsosur). Ja pra kjo është arsyeja se thonë: “Udhëtimi i vetëm është i vështirë”. Një njeri me vlera të larta morale dhe shpirtërore, asket që nuk synon këtë botë si Ḥāfiḍḥi përshkruan kështu: “Kalimi i kësaj etape pa shok është errësirë, ki frikë nga rreziku i shmangies!” Natyrisht se unë dua që të përcaktoj një njeri, nuk po jap një emër, nuk po përmend asnjë veçori, por “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) në çdo rast e udhëzon njeriun ose drejtpërdrejtë ose më anë të të tjerëve. Si rrjedhojë qenia në gjendje lidhjeje me njeriun e përsosur është një gjë e mirë.

Larixhāni: Në këtë pikë noktada Ḳur’āni Fisnik urdhëron në mënyë absolute si më poshtë: اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ“Dijeni se me të vërtetë jeta e kësaj bote nuk është tjetër vetëm se lojë, kalim kohe në argëtim, stoli, krenari mes jush dhe përpjekje në shtimin e pasurisë dhe të fëmijëve, e që është si shembull i një shiu nga i cili bima i çudit bujqërit, e pastaj ajo thahet dhe e sheh atë të verdhë, më tej bëhet e thyer, e në botën tjetër është dënimi i rëndë, por dhe falje mëkatesh dhe dhurim i kënaqësisë nga Allāhu; pra jeta e kësaj bote nuk është tjetër vetëm se një përjetim mashtrues”. (Ḥadīd, 20)

Edhe Meulana përshkruan si vijon:

Halk etfalend xhoz mest-ē hoda,

Nist bālig xhoz reḥide ez hevā.

Populli është një fëmijë përveç atyre që i ka prekur Zoti (Allāhu),

Nuk ka të pjekur përveç atyre që kanë shpëtuar nga epshi.

Kurse në një vend tjetër rrëfen kështu:

Afet-i in der hevā ve shehvet est,

Ver ne inxha şerbet ender sherbet est.

Fatkeqësia këtu është epshi dhe joshja,

Se këtu ka sherbet brenda sherbetit.

Sikoni kufiri mes dashurisë që është epsh dhe dashurisë që është sherbet u bë shumë i paqartë.

Mjeshtër Dināni: Nuk ka asnjë dyshim në të. Udha e lumturisë është dituria, dituria fillon me njohjen e vetes. Po, pohoj se ne duhet të mësojmë se çfarë është një model natyral, një qenie shembullore dhe se cila është udha e diturisë pikërisht në udhën e diturisë. Natyrshëm njerëzit më të mirë që të çojnë tek kjo udhë janë të dërguarit dhe kujdestarët e Allāhut. Pra duke qenë se kjo është një udhë shumë e rrëpirë dhe e thepisur, nuk lëshon pe, është e thellë dhe e pafundme, atëherë kemi dobi që të dimë se si lajmëtarët, kujdestarët dhe njerëzit e përsosur e kanë kaluar këtë udhë. Ata janë modelet tona. Ne duhet të dimë se si veproi i nderuari Mūsā (p.m.t.), i nderuari Īsā (p.m.t.) dhe i nderuari “Ḥatemu’l-Enbijjāi” (Vula e Lajmëtarëve) (p.q.m.t.).

Ne duhet të dimë hem jetët, hem gjendjet, hem fjalët e tyre. Fjala më e mirë është fjala hyjnore që vjen me Ḳur’ānin Kerīm. Ḳur’āni Famëlartë është udhërrëfyesi më i mrë për ne, por ne duhet ta kuptojmë atë në mënyrën më të saktë. Ne nuk duhet të majftohemi vetëm me fjalëzat, fjalitë dhe rregullat e tij të gramatikës.

Ne herë-herë mjaftohemi vetëm me gjërat e formës. Sigurisht se çdo gjë e Ḳur’ānit Fisnik është e bukur, fjalëzat, fjalët, fjalitë, gjithçka... Fundja është fjala e shpalljes. Mirëpo ne ndonjëherë qëndrojmë të fiksuar vetëm pas formës dhe fjalëzave të tij. Në këtë mënyrë e mbyllim udhën tonë.   Ḳur’āni Kerīm ka të fshehta, ka të pranishme të fshehta brenda të fshehtave dhe të fshehta brenda atyre te fshehtave. Kjo është një përcjellje e Ehli Bejtit (p.m.t.).

Ne duhet të mundohemi që të arrijmë në fshehtësitë e tij duke u nisur nga fjalëzat e tij. Gjendet një ḥadīth që përshkruan: “Fīhi ibārāt, fīhi ishārāt, fīhi leṭāif ue’l-ḥaḳāīḳ...” (Në të ka thënie, në të ka shenja, në të ka hollësi (urtësi) dhe të vërteta...) Ne duhet që të arrijmë nga thëniet tek shenjat dhe nga shenjat tek hollësitë (urtësitë). Modeli më i mirë është fjala e Allāhut ashtu siç cituat ju. Nëse e ne marrim atë si model për veten, mund ta kapërcejmë atë udhë.

E thënë ndryshe nuk është i mundur kalimi i udhës nëse nuk ka udhë, udha duhet të jetë e llogaritur shumë mirë dhe për ketë duhet ndërgjegjje. Megjithatë kjo ndërgjegjje është e vështirë, për këtë arsye ne nuk duhet që të lodhemi menjëherë dhe të themi se kaq mjafton. Ne kur mësojmë disa fjalë të gramatikës së gjuhës arabe pandehim se kaq ishte, puna jonë mbaroi dhe se Ḳur’āni Famëlartë përbëhet nga këto. Jo,ky është gabimi ynë.

Ne duhet të dimë se çfarë lloj gjërash kanë kuptuar kujdestarët nga Ḳur’āni Fisnik, se cila është përmbajtja, çështja dhe e fshehta e këtyre ajeteve! Këto gjëra nuk mund të kuptohen ashtu lehtë-lehtë. Ato mund të kuptohen me udhëtimin e përmirësimit të sjelljes (morale dhe shpirtërore). Ne nuk mund të themi: “Ah po, e kuptuam”, pasi të jemi ulur dhe kemi mësuar shkencat e “ṣarfit” (gramatikës - zgjedhimit të foljeve) dhe “naḥuit” (sintaksës - lakimit të emrave) kanë dhënë, si kemi lexuar letërsinë arabe. Po mund ta kuptojmë letërsinë, mund të bëjmë komentime të bukura, mund të dimë shkencat e “ṣarfit” dhe “naḥuit”, por këto nuk janë të mjaftueshme. Këto si orvatje janë shumë të mira. Sigurisht se modeli është vetë Ḳur’āni Kerīm dhe fjalët e të dërguarve dhe kujdestarëve.

Larixhāni: Në ditët se sotme disa e konceptojnë urtësinë vetëm si një përvojë. Ata thonë se hem të dërguarit hem urtakët kanë marrë udhëtimin e përmirësimit të sjelljes (morale dhe shpirtërore). Tani unë nuk po i ilustroj emrat e tyre. Kur urtaku arrin dhe mbërrin vë re se qyteti i Allāhu është shumë i bukur dhe qëndron atje. Por i dërguari ndjen një përgjegjësi brenda vetes. Ai mendon që t’i sjellë dhe të tjerët këtu duke i lajmëruar për këtë.

Krahaskësaj në “udhëtimin e të katërt” të urtësisë së Mullah Ṣadrasë, bëhet e ditur se njeriu duhet ta bëjë së bashku me njerëzit udhëtimin që të çon drejt të Vërtetit të Madhëruar. Pra ai duhet të shkojë dhe t’i zërë për dore njerëzit dhe t’i drejtojë ata. I dërguari ynë (p.q.m.t.) ishte aq i dhënë në çështjen e udhëzimit të njerëzve deri në atë masë sa Allāhue paralajmëron duke i thënë: “Ti pothuajse po e shkatërron veten sepse ata nuk besojnë”.

Ajo që dua të them është se ja pra ky është dallimi mes urtësisë së përgjegjshme dhe dashurisë hyjnore dhe dashurisë që nuk është hyjnore. Një njeri që ka shijuar qetësinë, robërimin dhe kënaqësinë e Allāhut do që dhe të tjerët t’i shijojnë. Në këtë mënyrë sa dashuri më e përgjegjshme që bëhet dashuria!

Shfaqja e plotë e kësaj është Ehli Bejti. Kur bëhet fjalë për Ehli Bejtin disa njerëz shtrojnë pyetjen: “Vallë përse Ehli Bejti që ka arritur tek e vërteta e arritjes tek Allāhu, të merret me punërat e qeverisë, politikës?!” Megjithëse urtësia për të cilën flet Ehli Bejti ka një përmasë shoqërore. Ata nuk pqrpiqen që të shpëtojnë vetëm anijen e tyre, por duan që të shpëtojnë çdo njeri që mund të mbytet. Ja pra këtu bëhet i qartë dallimi mes urtësisë së përgjegjshme dhe urtësisë që nuk është e përgjegjshme.

Mjeshtër Dināni: Unë në këtë pikë e shikoj të nevojshme bërjen rishtas fjalë për çështjen e racionalizmit dhe urtësisë. Urtësia nuk është një përvojë vetjake. Kjo është një broçkull që thuhet në ditët tona. Kjo përvojë vetjake ndonjëherë mund të jetë një lëndë narkotike për disa. Kush je ti që flet për përvojën vetjake, cili është posti yt tekurtësia? Përvoja vetjake e brendshme dhe e thellë e secilit është në masën e kuptimit dhe ndërgjegjes së tij. Kështu që dhe mbarë dituria dhe përvoja e një njeriu e cila është e përbërë nga çështjet shqisore të dukshme do të jetë në këtë shkallë.

Këto janë shumë të rrezikshme. Shembulli ose modeli që paraqita është i lartë. Çështja e thirrjes tek urtësia që cekët ju është një çështje e vështirë. Shikoni thirrja i përket qenies lajmëtar, ajo thërret tek posti i qenies lajmëtar. Kujdestari të ndihmon por nuk thërret tepër. Kjo është një çështje e rëndësishme dhe nëse do t’u vijë vendi do të bëjmë fjalë për të. Por kujdestari është i gatshëm që t’u rrëfejë udhën njerëzve që janë të gatshëm. Sigurisht kujdetarëve të përsosur të Allāhut... Pra jo çdo njeriu që ngren pretendimin e udhërrëfyesit... Atëherë ne nuk duhet të zëmë çdo dorë që na zgjatet.

Edhe Meulānā këtë thotë, ai thotëse nuk duhet të jesh nxënësi i çdo njeriu që shtron pretendimin se është kujdestar. Lë të lëmë gjithçka mënjanë, nënvizojmë se kjo është një gjendje shumë e rrezikshme. Kjo nxjerr pengesë në udhëtimin e përmirësimit të sjelljes (morale dhe shpirtërore).Kujdestari dihet dhe njihet me fjalët e tij. Librat qiellorë tekefundit janë të qartë. Vetë Ḳur’āni Famëlartë është një libër udhëzimi dhe urtësie.

Vallë a nuk është vetë Ḳur’āni Fisnik një libër urtësisë?! هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ“Huue’l-Euuelu ue’l-Ākḣiru ue’ḍḥ-Ḍḥhāhiru ue’l-Bāṭinu ue huue bikuli sheyin ‘alīm”.(Ai është i Pari dhe i Fundit,i Dukshmi dhe i Fshehti dhe Ai është që digjithçka). (Ḥadīd, 3) Ja pra urtësia është brenda këtij ajeti. Rrëfimet e Ḳur’ānit Kerīm, për shembull ndodhitë e të nderuarit Mūsā (p.m.t.), posti i Malit Tūr, arritja tek posti i shfaqjes; ndodhitë e të nderuarit Īsā (p.m.t.), jeta e të nderuarit të Vulës së Lajmëtarëve (p.q.m.t.). بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ“Elem neshraḥ leke ṣadrak, Ue ueḍa‘nā ‘anke uizrak”.(A nuk ta çamë dhe zgjeruam kraharorin tënd?!Dhe a nuk ta hoqëm dhe ta hodhëm barrën tënde?!)(Inshirāḥ,1-2)... Ose rrëfimi i të nderuarit Khiḍri (p.m.t.) me të nderuarin Mūsā (p.m.t.)... Madje në këtë rrëfim i nderuari Mūsā (p.m.t.) mbeti pas në postin e qenies lajmëtar, sepse ai nuk mundi ta kuptonte në mënyrë të drejtë të nderuarin Khiḍri (p.m.t.).

Si rrjedhojë ne duhet të jemi gjithmonë të përgatitur dhe të etur. Tani jemi të detyruar që të lexojmë sërish poezinë e Meulānës:

Ab kem xhu teshnegi aver be dest,

Ta bēxhushed ab ez bālā ve pest.

Mos kërko ujë, sill etjen me dorën tënde,

Derisa të gurgullojë ujë nga lart dhe poshtë.

Njeriu si fillim duhet të vërë në pah besnikërinë, më pas duhet të tregojë orvatje dhe të lërë përtacinë mënjanë. Pra ai duhet të dojë dhe të mundohet. Nëse ai do dhe përpiqet dhe nëse merr si model kujdestarin e përsosur dhe lajmëtarin nuk do të shmanget kurrë. Por nëse Allāhu na ruajttë i vihet pas disa dëshirave epshore dhe nëse drejton pretendimin se unë jam i zoti i përvojës vetjake pa arritur në asnjë vend, natyrshëm gabimet e tij do të dalin në dritë.

Përvoja vetjake është në masën e kuptimit të atij njeriu, pra aq sa ai di dhe në përpjestim të drejtë me aq dituri sa zotëron dhe që mund të ketë një masë në përvojën vetjake. Përvoja vetjake nuk është një gjë që mund të përçohet. Njeriu nuk mund t’ua përçojë përvojën e tij vetjake një njeriu tjetër! Kujdestarët e Allāhut kanë parë universe që pasqyrojnë fjalët e tyre. Ata janë ringjallës. Gjetja e një kujdestari të vërtetë është një punë e vështirë, sepse kushti i kësaj është drejtësia dhe ndershmëria. Sigurisht se unë nuk mund të them se këto janë kushtet për postin e dukshëm, sepse nuk është e mundur bërja e njohur e një njeriu të dukshëm si kujdestar.

Larixhāni: Shumë mirë, kjo u bë një çështje shumë e bukur. Nëse do Allāhu dhe ndjekësit tanë të dashur kanë mbetur të kënaqur. Atëherë përmbyllim duke thënë se dashuria e përgjegjshme, si fillim e shtyn njeriun në rritjen e ndërgjegjjes së tij, qenien besnik dhe shfaqjen e mundimit në këtë udhë, si dhe gjetjen e kujdestarit të përsosur të Allāhut. Adresa e këtij të fundit është e qartë në Ḳur’ānin Famëlartë. Programi ynë i ditës së sotme mori fund, me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak