Shejkh‘Aṭṭārinë pamje të jashtme është sunnitiEhli Sunnetit,nuk është shī‘īt. Megjithatë citojmë se është e vështirë të gjendet ndonjë poezi tjetër, si kjo poezi e Shejkh ‘Aṭṭārit e cila përshkruan të nderuarin emīr (prijës) Imām ‘Alīun (p.m.t.). Ai e sheh lindjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) si themelin e qenies...

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne.I nderuar imzot në këtë program unë do të lexoj një pjesë lidhur me virtytin e Emīru’l-Mu’minīnit Imām ‘Alīut (p.m.t.) që ceket në veprën me titull: “Muṣībetnāme” (Dekreti i Fatkeqësisë) e Shejkh Ferīduddīn ‘Aṭṭārit.

Revneḳ-é k’an dīn-é pejgāmber girift,

Ez Emīru’l Mu’minan Ḥajdar girift.

Dide esh der aḳl ve aḳl esh dide bud,

Dide bi diderā kej dide bud?!

Goft ger goshajend perde ender perdei,

Ber jaḳīnem kej fezajed zerrei.

Shkëlqimi dhe gjallëria që në fenë e të dërguarit erdhi,

Nga Ḥajdari (Luani) Prijësi i Besimtarëve erdhi.

Syri i tij ishte në mendjen e tij dhe mendja e tij ishte në syrin e tij,

Vallë a mund të shohë syri pa sy?!

Tha se “Edhe sikur përpara meje të m’i heqin mbarë perdet,

Të afërmit tim nuk i shtohet asnjë grimcë”.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, sa poezi të bukur të Shejkh ‘Aṭṭārit (mëshira e Allāhut qoftë mbi të) që paskeni zgjedhur. Unë dua të prek një pikë përpara se të kalojmë në çështje. Shejkh‘Aṭṭārinë pamje të jashtme është sunnit i Ehli Sunnetit, nuk është shī‘īt. Kumtojmë se është e vështirë të gjendet ndonjë poezi tjetër, si kjo poezi e Shejkh ‘Aṭṭārit e cila përshkruan të nderuarin emīr (prijës) Imām ‘Alīun (p.m.t.). Ai e sheh lindjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) si themelin e qenies...

Shikoni se çfarë thotë:

Shkëlqimi dhe gjallëria që në fenë e të dërguarit erdhi,

Nga Ḥajdari (Luani) Prijësi i Besimtarëve erdhi.

Lejomëni që t’ua sqaroj këtë dyvargësh. Ai rrëfen se shkëlqimi, gjallëria në fenë e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) erdhi nga Ḥajdari (Luani) pra nga i nderuari Imām ‘Alīu (p.m.t.). Domethënë nëse nuk do të ishte uelājjeti (kujdestaria) e zotëri ‘Alīut (p.m.t.), as kjo gjallëri nuk do të ishte. Cili është kuptimi i kësaj?! Lërmëni që t’ua hap pakëz më tej sqarimin e kësaj. I nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) është kujdestari i Allāhut, ai është “uelijju’l-kāmili” (kujdestari i plotë, i përsosur). “Uelijju’l-kāmili” (Kujdestari i plotë, i përsosur) është “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë, i përsosur).

Larixhānī:“Kuntu uelijjān...” (Isha kujdestar...)

Mjeshtër Dīnānī: “... ue Ādeme bejne’l-māi ue’ṭ-ṭīni” (dhe Ādemi ishte mes ujit dhe baltës). Mirëpo këtu thuhet: “Kuntu nebijjān ue Ādeme bejne’l-māi ue’ṭ-ṭīni” (Unë isha lajmëtar dhe Ādemi ishte mes ujit dhe baltës).

Larixhānī: Thënien: “Kuntu nebijjān” (Isha lajmëtar) e ka thënë i nderuari i dërguar (p.q.m.t.), kurse thënien: “kuntu uelijjān...” (Isha kujdestar...) e ka thënë...

Mjeshtër Dīnānī:Thënia: “Kuntu nebijjān” (Isha lajmëtar) ka të bëjë me të dërguarit (p.q.m.t.), sepse fundja dhe lajmëtari nuk mund të jetë pa kujdestari. Asnjë i dërguar nuk mund të jetë pa uelājet (kujdestari), kjo është e vlefshme dhe për të nderuarin Ādem (p.m.t.). Njerëzit duhet ta dinë drejtë kuptimin e kujdestarisë. Shprehem kështu sepse uelājjeti (kujdestaria) është ana e brendshme, e fshehtë e nubuūetit (qenies lajmëtar). Rishtas kujdestaria është shkuarja nga njerëzit në Ḥaḳḳun (të Vërtetin). Ndërsa qenia lajmëtar është ardhja nga Ḥaḳḳu (i Vërteti) në njerëzit. Valë cili lloj i dërguari mund të vijë në njerëzit, pa shkuar më parë tekḤaḳḳu (i Vërteti), pa qenë në praninë e Allāhut?! Pra uelājjeti (kujdestaria) është shkuarja nga njerëzit në Ḥaḳḳun (të Vërtetin). Kurse nubuūeti (qenia lajmëtar) është ardhja nga i Vërteti i Madhëruar në njerëzit. Atëherë pohojmë se mbarë të dërguarit (p.m.t.) kanë kujdestari.

Shumë mirë por çfarë thotë Shejkh ‘Aṭṭāri? Përsërisim se ai nënvizon se uelājjeti (kujdestaria) është shkëlqimi dhe gjallërimi i fesë, i qenies lajmëtar. Pra kur e hiqni kujdestarinë nga feja, atëherë pas mbetet vetëm diçka mjaft e thatë dhe pa kuptim nga feja. Po, i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) ishte kujdestar; por ne duhet të dimë kuptimin e kujdestarisë përpara kësaj. Uelājjeti (kujdestaria) është shkuarja nga njerëzit në Ḥaḳḳun (të Vërtetin), nga fenāja (e përkohshmja) në beḳānë (të përhershmen). E thënë ndryshe arritja nga asgjëja në pavdekësinë, shkuarja nga njerëzit në të Vërtetin e Madhëruar. Sërish shfaqja e kujdestarisë në kuptimin e plotë është i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.). Ja pra dhe Shejkh ‘Aṭṭāri duke ecur në drejtimin e kuptimit të fjalës uelājet (kujdestari) thekson si më poshtë: “Uelājjeti (kujdestaria) është shkëlqimi, gjallëria e fesë së lajmëtarit (p.q.m.t.)”. Me të vërtetë kujdestaria është gjallëri.

Themi se feja e Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.) ka ardhur nga prania e Allāhut të Lartësuar, po ashtu është; por vallë a është i mundur kuptimi i kësaj feje, pra kuptimi në mënyrë të drejtë i kësaj feje të ardhur nga prania e Allāhut të Lavdëruar, pa marrë parasysh anën hyjnore dhe të brendshme?! Një lloj i kuptimit të vërtetë vjen nga prania e Allāhut të Madhëruar; ai vjen nga Allāhu në natyrë. Largësia e këtushme nuk është kohore ose vendore por autoritare. Bota e natyrës është shkalla më e ulët e qenies.

Kur bëni fjalë për qenien, kemi për qëllim se natyra, hejūlā (lënda, qeliza e parë), lënda është shkalla më e ulët. Por cila është shkalla më e lartë e qenies?! Ajo është uāxhibu’l-uxhūdi (qenia e dosmosdoshme). Kjo botë është mumkinu’l-uxhūdi (qenia e mundur), pra ajo është e hapur ndaj ndryshimit. Ndërsa uāxhibu’l-uxhūdi (qenia e dosmosdoshme) nuk është mumkinu’l-uxhūdi (qenia e mundur), ajo nuk pranon ndryshim, nuk pranon të përkohshmen, ajo është e përhershme dhe e përjetshme. Shumë mirë por sa largësi ka në mesin e uāxhibu’l-uxhūdit (qenies së dosmosdoshme), që është shkalla më e lartë e qenies, e cila nuk pranon ndryshim, nuk pranon të përkohshmen, është e përhershme dhe e përjetshme me mumkinu’l-uxhūdin (qenien e mundur), që është shkalla më e ulët e qenies, e cila është në ndryshim e sipër në çdo çast dhe është e përkohshme?! Ja pra pikërisht këtë largësi e mbush uelājjeti (kujdestaria). Të tëra këto i them për të sqaruar poezinë e Shejkh ‘Aṭṭārit i cili thotë: “Shkëlqimi, gjallëria në fenë e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) erdhi nga Ḥajdari (Luani) Emīru’l-Mu’minīni (Prijësi i Besimtarëve) (p.m.t.)”.

Shumë mirë teksa drejtojmë pyetjen rreth fesë: “A duhet të shkojmë në thellësinë dhe anën e brendshme (brendësinë) e fesë, apo duhet të ngjitemi vetëm në anën e jashtme (paraqitjen)?! Sigurisht se dhe ana e jashtme e fesë është autoritare, nuk kam asgjë për të thënë për këtë. Natyrisht se ne duhet të ruajmë anën e jashtme të fesë. Por vallë a është feja e përbërë vetëm nga ana e jashtme, apo ajo ka dhe një anë të brendshme?! Përgjigjemi se natyrisht se ajo ka dhe anë të brendshme, madje ç’anë të brendshme! Ja pra kujdestaria është ana e brendshme e fesë. Ja pra Shejkh ‘Aṭṭāri e thotë këtë në poezinë e tij. Nëse kujdestaria nuk do të ishte, atëherë feja do të përbëhej vetëm nga ana e jashtme. Nëse njeriu nuk e di udhën e arritjes në vendin e kujdestarisë, gjë që është kështu dhe në këtë çast. Për këtë lloj njerëzish feja është e përbërë vetëm nga ana e jashtme, nuk shkojnë përtej anës së jashtme. Kjo është arsyeja se para së gjithash ne duhet të konceptojmë kuptimin e kujdestarisë me synim që të mund të arrijmë nga ana e jashtme në anën e brendshme dhe të kuptojmë thellësinë e fesë.

Vështroni se sa bukur shprehet Shejkh ‘Aṭṭāri: “Shkëlqimi, gjallëria në fenë e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) erdhi nga Ḥajdari (Luani) Emīru’l-Mu’minīni (Prijësi i Besimtarëve) (p.m.t.)”.

Larixhānī: Edhe Niḍḥāmīu (Genxheuīu) shprehet jashtëzakonisht bukur:

Do ser-é khaṭṭ-é khalḳe-jé hesti,

Ez Ḥaḳīḳat be hem to pejvesti.

Dy krerët e vijës së hallkës së qenies,

Me të vërtetë ti i bashkove.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo thënie është mëse e vërtetë, si Shejkh ‘Aṭṭāri dhe Niḍḥāmīu janë shprehur jashtë mase bukur. Në mungesë të kujdestarisë kjo botë nuk mund të qëndrojë në këmbë. Kjo botë është e qëndrueshme me kujdestarinë. Ja pra Shejkh ‘Aṭṭāri e ka kuptuar këtë dukuri. Vallë ç’rëndësi ka nëse është sunnit apo shī‘īt?! Fjalët e tij janë ‘aleuīte. Shpirti i kësaj bote është kujdestaria. Gjithashtu dhe Shejkh ‘Aṭṭāri e sheh të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.) si shfaqjen e kësaj kujdestarie gjithëpërfshirëse dhe këtë e shpreh në mënyrë tepër të bukur.

Larixhānī: Edhe ky dyvargësh i tij është tejet i bukur.

Dide esh der aḳl ve aḳl esh dide bud.

Syri i tij ishte në mendjen e tij dhe mendja e tij ishte në syrin e tij.

Mjeshtër Dīnānī: Prisni, mos kaloni në rreshtin e dytë, lejomëni që t’ua sqaroj këtë. Kur një i urtë thotë një fjalë ne duhet të tregohemi mjaft të kujdesshëm. Fjalët që ka thënë Shejkh ‘Aṭṭāri janë shumë të vërteta; por kjo nuk është një poezi e rëndomtë. Shejkh ‘Aṭṭāri është një i urtë dhe fjalët e tij i thotë me gjuhën e poezisë.

Dide esh der aḳl ve aḳl esh dide bud.

Syri i tij ishte në mendjen e tij dhe mendja e tij ishte në syrin e tij.

Shumë mirë por çfarë do të thotë kjo?! Fjala “dide” në persisht do të thotë sy. Pra “dide” (syri), është ai që shikon gjërat që mund të shikohen. Pra dhe i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) kishte dy sy ashtu siç kanë dhe njerëzit e tjerë. Por syri i zotëriut ‘Alī (p.m.t.) ishte në mendjen e tij.

Të tërë ne kemi sy dhe shikojmë me syrin tonë. Shumë mirë por a shikojmë vetëm gjërat që janë shqisore apo shikojmë dhe gjërat të cilat janë të brendshme?! Shumica e njerëzve shikojnë shikojnë atë që është shqisore. Domethënë ata shikojnë vetëm atë që shikon syri. Krahas kësaj çfarë thotë këtu Shejkh ‘Aṭṭāri për Imām ‘Alīun (p.m.t.)?!

Syri i tij ishte në mendjen e tij.

Pra fjala vjen dhe i nderuari ‘Alī (p.m.t.) shikonte një lule; por ai e shikonte dhe në botën e mendjes atë lule. Ai shikonte një mur; por ai shikonte dhe “me‘aḳūlin” (mendoren, të menduarën), “hahutin” (të rrëzuarin), “melekūtin” (engjëllorin) dhe “xheberūtin” (detyrimin)e atij muri. Ai e shikonte këtë botë ashtu siç e shikojmë ne me syrin tonë; pavarërisht kësaj ai shikonte dhe anën e brendshme, të fshehtë të kësaj bote. Sepse “syri itj ishte në mendjen e tij”. Pra ai shkonte nga ajo që është “maḥsūs” (shqisore) në atë që është “me‘aḳūl” (mendore); kjo është pjesa e parë. Kurse pjesa e dytë është: “mendja e tij ishte në syrin e tij”, e cila nënkupton se dhe vetë mendja e tij ishte sy.

Vallë cili shikon më shumë, a shikon më shumë syri ynë apo mendja jonë?! A shikon ose nuk shikon mendja?! Po, pohojmë se mendja shikon, por çfarë shikon?! Mendja shikon me‘aḳūlātin (gjërat që janë mendore). Shumë mirë por cili është më i gjërë me‘aḳūlāti (gjërat që janë mendore) apo maḥsūsāti (gjërat që janë shqisore)?! Natyrisht se me‘aḳūlāti (gjërat që janë mendore) janë më të gjëra. Shumë mirë por sa janë gjërat që shikon mendja?!

Larixhānī: Ato janë të pafund.

Mjeshtër Dīnānī: Njëri nga filozofët ka thënë një fjali mjaft të bukur, e cila i shëmbëllen tepër fjalisë së Shejkh ‘Aṭṭārit. Filozofi në fjalë shprehet kështu: “Burhāni (dëshmia) është syri i mendjes”. Kur shikon mendja ajo shikon me‘aḳūlin (mendoren). Shumë mirë por a shikon ajo vetëm gjatësinë, gjërësinë, të dukshmen, të jashtmen dhe ngjyrën, apo shikon me syrin e burhānit (dëshmisë)?! Por cili është më i fuqishëm syri i burhānit (dëshmisë), ose syri që është shqisa e shikimit?!

Larixhānī: Natyrisht se syri i burhānit (dëshmisë).

Mjeshtër Dīnānī: Që të tërë njerëzit zotërojnë hem mendje hem shqisa; pra ata zotërojnë hem me‘aḳūlātin (gjërat që mund të konceptohen me mendje) hem maḥsūsātin (gjërat që mund të perceptohen me shqisa). Shumë mirë por ne cilave iu kushtojmë më tepër rëndësi me‘aḳūlātit (gjërave mendore) apo maḥsūsātit (gjërave shqisore)?!

Larixhānī: Fatkeqësisht maḥsūsātit (gjërave shqisore)...

Mjeshtër Dīnānī: Po, fatkeqësisht... Nëse do të mbesim atje, atëherë do të ngrijmë dhe ngurtësohemi në maḥsūsātin (gjërat shqisore). Nëse një njeri ka ngrirë duke mbetur në sipërfaqen e maḥsūsātit (gjërave shqisore) dhe nëse nuk ka mundur të arrijë në botën e me‘aḳūlātit (gjërave mendore), atëherë ai ka vdekur, është i mjerë. Maḥsūsāti (gjërat shqisore) janë të mira; mirëpo maḥsūsāti (gjërat shqisore) duhet të jenë një shkallë për të arritur në me‘aḳūlātin (gjërat mendore). Kur arrijmë në me‘aḳūlātin (gjërat mendore), rishtas dhe qëndrimi atje është i mundur, sepse atje është një vend shumë i gjërë; por ne duhet të mund të vijmë nga me‘aḳūlāti (gjërat mendore) në maḥsūsātin (gjërat shqisore). Pra njeriu vazhdimisht duhet të jetë në gjendje ngjitjeje dhe uljeje. Ngjitja është shkuarja nga maḥsūsāti (gjërat shqisore) në me‘aḳūlātin (gjërat mendore), kurse ulja është ardhja nga me‘aḳūlāti (gjërat mendore) në maḥsūsātin (gjërat shqisore).

Vallë sa largësi e madhe është shkuarja nga maḥsūsāti (gjërat shqisore) në me‘aḳūlātin (gjërat mendore) dhe ardhja nga me‘aḳūlāti (gjërat mendore) në maḥsūsātin (gjërat shqisore). Kjo është e tërë puna e njeriut. Shikoni lërmëni t’iu ilustroj një shembull, mbase është më mirë që këtë ta sqaroj me një shembull. Ju i dini si janë lumenjtë, duke qenë se jam isfahanās e kam parë shumë dhe e di si është lumi Zajenderud.

Larixhānī: Ndërsa tek ne gjendet lumi i Arasit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, shumë mirë. Gjithashtu ju keni parë dhe ujin e ndenjur. Në mbledhjet ujit të ndenjur uji nuk rrjedh, është i palëvizshëm dhe madje disa herë kutërbon erë. Si uji i ndenjur dhe uji i lumi janë i të llojit të njëjtë pra ujë. Por cili është dallimi mes ujit të lumit dhe ujit të ndenjur?! Që të dy janë ujë; por uji i lumit është i lëvizshëm, është i gjallë dhe nuk qëndron në një vend. Kurse uji i ndenjur është i ndenjur, nuk rrjedh dhe përhap kundërmim meqënëse nuk rrjedh.

Larixhānī:

Ma zinde bé ānīm ké ārām ne girīm,

Mevxhīm ké āsudegi-jé māādem-é māst.

Ne jemi të gjallë sepse nuk mbesim të ndenjur,

Ne jemi një valë e tillë që qetësia është asgjësimi ynë.

Mjeshtër Dīnānī: Citoj se nëse vala arrin qetësinë dhe ndalon tanimë ajo nuk është më valë. Pra kur është vala valë?! Vala është valë kur ajo lëviz dhe përhapet. Kur është lumi lum?! Lumi është lum vetëm kur rrjedh, nëse nuk rrjedh ai tanimë është njç liqen. Vallë a është njeriu njeri me mendimin e tij apo me trupin e tij?! Njeriu është njeri me mendimin e tij, nëse ne e zhveshim mendimin nga njeriu, rishtas trupi i tij është i gjallë; por gjëja më e shtrenjtë që ka njeriu është mendimi dhe jo trupi. Një trup i cili nuk ka mendim dhe shpirt kalbet dhe tretet. Por mendimi dhe shpirti nuk kalben, mendimi nuk plaket. Atëherë nënvizojmë duke thënë se vlera e njeriut është mendimi, shpirti i tij.

Brenda njeriut madje në botë dy gjëra janë tejet të rëndësishme. Ndoshta filozofi francez na lajmëron për këtë: “përmasa dhe mendimi”... Ju mund ta përmblidhni botën e qenies me dy gjëra: Gjëja e parë janë përmasat ose më saktë gjatësa, gjërësia dhe thellësia. Çdo trup i zotëron i ka këto tri përmasa, pra ashtu siç bëra të ditur gjatësinë, gjërësinë dhe thellësinë, disa duan që t’i shtojnë këtyre dhe përmasën e katërt, por tani le të mos hyjmë në atë çështje. Ndërsa tjetra është mendimi.

Por a ka mendimi përmasë?! Sa është gjatësia, gjërësia dhe lartësia e mendimit?! Mendimi nuk ka përmasa. E tërë kjo botë dhe vetë njeriu kanë përmasë dhe mendim. Trupi i njeriut ka përmasa dhe njeriu ka mendime. Vlera e njeriut, nuk matet me përmasat e trupit të tij, por me mendimin e tij. Kështu është gjendja që ka të bëjë me njeriun.

Tani le të shkojmë në këtë botë. Vallë nëse nuk do të ishte mendimi brenda kësaj bote, a do të kishte vlerë kjo botë vetëm si shkak i përmasave të saj?! Me fjalë të tjera a është kjo botë e vlefshme vetëm si pasojë e përmasave të saj, apo ajo është e vlefshme si pasojë e bartjes së mendimit brenda saj?! Përgjigjemi se ajo është e vlefshme duke qenë se brenda saj ka mendimtarë.

Por a mund ta shëmbëllejmë këtë botë me një fabrikë?! Disa njerëz e shëmbëllejnë këtë botë me një fabrikë. Shprehem kështu sepse fabrika punon, lëviz dhe prodhon. Gjithashtu dhe kjo botë punon, lëviz, prodhon dhe na jep disa lloj prodhimesh. Them se mund të bëhet një shëmbëllim i tillë. Megjithatë ngrejmë pyetjen: “A kemi bërë një shëmbëllim të mirë, kur e shëmbëllejmë këtë botë me një fabrikë të madhe, apo a kemi bërë një shëmbëllim të mirë, kur e shëmbëllejmë këtë botë me një mendim?!”

Themi se kemi bërë një shëmbëllim më të mirë kur e shëmbëllejmë këtë botë me një mendim; sepse mendimi gjithmonë është në gjendje ndryshimi dhe gjithmonë ripërtërihet. Edhe fabrika prodhon disa gjëra, por vazhdimisht nuk prodhon gjëra të reja, ajo gjithmonë prodhon të njëjtën gjë. Fabrika është e njëtrajtshme, kurse mendimi është i larmishëm. Atëherë pyesim sërish: “A i shëmbëllen kjo botë më shumë fabrikës, apo i shëmbëllen më shumë mendimit?!”

Larixhānī: Më shumë mendimit...

Her zaman nov mi sheved dunjā ve mā,

Bi khaber ez nov shoden ender beḳā.

Gjithmonë ripërtërihet bota dhe ne,

Jemi të palajmëruar për ripërtëritjen brenda të përhershmes.

Mjeshtër Dīnānī: Atëherë pohojmë se kjo botë është një mendim.

Larixhānī: Fjala xhihān (botë) vjen nga fjala “xhehiden” që do të thotë hedhje, kërcim.

Mjeshtër Dīnānī: Po, mëse e vërtetë. Kjo botë ripërtërihet në çdo çast. Hem bota është një mendim hem mendimi i njeriut është një botë. Ju zotëroni një botë në këtë çast. A është kjo botë tek ju, apo ju zotëroni një botë nga mendimi?!

Larixhānī: Unë zotëroj një botë nga mendimi.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo botë është në mendimin tuaj apo jo?!

Larixhānī: Natyrisht se po.

Mjeshtër Dīnānī: Shumë mirë, por a është bota juaj sa mendimi juaj apo është më tepër?!

Larixhānī: Bota ime është prodhim i mendimit tim.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu. Bota juaj përbëhet nga gjëja që ju mendoni. Askush nuk mund të zotërojë një botë më tepër se gjëja që ai mendon. Njerëzit mund të thonë shumë gjëra; mirëpo ajo që është e rëndësishme është zotërimi i përfytyrimit (pamjes) dhe konceptit të saj. Bota është e përbërë nga ajo që koncepton njeriu. Bota jonë është brenda mendimit tonë.

Larixhānī:

Xhehān insān shod u insān xhehāni,

Ez in pakizeter ne bud bejāni.

Bota u bë njeri dhe njeriu u bë botë,

Nuk kishte sqarim më të qartë se ky.

Mjeshtër Dīnānī: Po ashtu është, ju lumtë... Bota është një njeri dhe njeriu është një botë. Bota e njeriut është mendimi i tij. Domethënë hem unë qarkulloj në këtë botë, hem kjo botë është e pranishme në mendimin tim. Tani cila është më e rëndësishme?! Bota është më e fiksuar në mendim. Tani le të rikthehemi në këtë çështjen e ngjitjes dhe uljes.

Rikujtojmë se sipas poezisë së Shejkh ‘Aṭṭārit njeriu ka ngjitje dhe ulje. Shejkh ‘Aṭṭāri përshkruan kështu duke thënë: “Mendja e tij ishte në syrin e tij” për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.). A duhet të shoh me syrin e mendjes, ose me syrin që është shqisa e shikimit?! Le të shoh me që të dyja, në fund të fundit ç’të keqe ka?! Nëse shoh me syrin që është shqisa e shikimit, atëherë do të shikoj maḥsūsātin (gjërat shqisore) dhe do të shikoj përmasat. Sërish do të shikoj trupat, ngjyrat; këtu nuk ka asgjë të keqe. Por në të njëjtën kohë shoh dhe me syrin e mendjes.

Shumë mirë a është më tepër shikimi i syrit të mendjes, apo shikimi i syrit që është shqisa e shikimit?! Sigurisht se shikimi i syrit të mendjes është më tepër. A është me‘aḳūlāti (gjërat mendore) më i gjërë apo maḥsūsāti (gjërat shqisore)?! Natyrisht se me‘aḳūlāti (gjërat mendore)... Nëse ne nuk kemi mundur që të shkojmë në botën e mendjes, kemi mbetur larg botës së mendjes, kjo përkthehet se kemi ngrirë dhe jemi paralizuar në sipërfaqen e shqisave. Vështroni se sa bukur e përshkruan ai të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.). Ai e cilëson të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.) si “mendja gjithëpërfshirëse”.

Gjithashtu Shejkh ‘Aṭṭāri lavdëron dhe khalīfet (prijësit) e tjerë. Ai e lavdëron secilin khalīfe (prijës) me një stil të caktuar dhe të veçantë; por kur flet për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.) ai e përshkruan dhe tregon atë me diturinë e tij. Ai tregon aspektin logjik, racional të të nderuarit emīr (prijës) (p.m.t.).

Larixhānī: Ai tregon urtësinë e të nderuarit emīr (prijësit) (p.m.t.).

Mjeshtër Dīnānī: Urtësia e të nderuarit emīr (prijës) (p.m.t.) është shikimi, mendimi i tij logjik, racional. Urtësia është shikimi logjik ndaj qenies. Tekefundit ç’është urtësia përveç kësaj?! Urtësia nuk është ashtu një gjë e çuditshme dhe e habitshme. Ḥikmet (urtësia), ḥekīmi (i urti), filozofia dhe filozofi që të tërë janë terma që përdoren në kuptim të njëjtë me njëra-tjetrën, të cilat pasqyrohen si zotërimi i shikimit, mendimit logjik kundrejt qenies. Shejkh ‘Atṭṭāri ka për qëllim të thotë si vijon: “I nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) zotëron një mendim logjik ndaj qenies, sepse ai është mendja gjithëpërfshirëse”.

Shumë mirë por ku i ka mësuar Shejkh ‘Aṭṭāri të tëra këto?! Themi se ai kishte një dituri shumë të mirë në fushën e ḥadīthit. Shtojmë se këtë e ka shprehur dhe i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) për vetveten. Por ku e ka thënë këtë?! Tani kam dëshirë që t’iu lexoj dy ḥadīthe. Në njërën nga këto ai urdhëron kështu: “Edhesikurpërparameje të m’i heqin mbarë perdet, të afërmit tim që e kam pranë në këtë çast nuk i shtohet asnjë grimcë”. Cili është kuptimi i këtij ḥadīthi?!

Pohoj se gjenden një mori perdesh përpara syve të mi në këtë çast. Unë mund të shikoj vetëm sipërfaqen e kësaj dhome dhe nuk e di anën e brendshme, të fshehtë të saj në këtë çast. Unë nuk di se çfarë ka përtej kësaj dhome. Unë nuk e di të fshehtën, të brendshmen e rruzullit tokësor dhe të galaksive. Përpara syve të mi gjenden një sërë perdesh, ka dhe perde pas perdeje dhe unë di vetëm sipërfaqen e jashtme, të dukshme të saj. Unë nuk mund të shikoj asgjë tjetër përveç anës së jashtme.

Por shikoni se çfarë urdhëron i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.)?! Ai thotë se ja pra sikur të m’i ngrejnë mbarë perdet përpara syve të mi; pra sikur të mi ngrejnë të tëra perdet e botës së mulkut (pasurisë), nāsūtit (mendjes së parë),melekūtit (engjëllores), ḥāḥūtit (të kalburës),xheberūtit(detyrimit),sërish të afërmit tim që e kam pranë në këtë çast nuk i shtohet asnjë grimcë.

Pra unë e shikoj pa perde të Vërtetin e Bekuar në këtë çast, që do të thotë se unë e konceptoj në një mënyrë pa perde të Vërtetin e Madhëruar. Kështu që le të jenë ose le të mos jenë këto perde për mua është e njëjtë. Kjo fjali është shumë kuptimplotë; sepse ky nuk është një vend ku mund të arrijnë të tërë.

Larixhānī:Por si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij, mjeshtër.

***

Përsëri pothuajse dhe ky dyvargësh i të nderuarit Meulānā, të cilin e ka shkruar duke u ndikuar nga Shejkh ‘Aṭṭāri:

Ej‘Alī ki xhumle ‘aḳl u didei,

Shimme-jé vāgu ez ançé didei.

O ‘Alīti që i tëri je mendje dhe sy,

Tregomë një pjesë të vogël të asaj që sheh.

Mjeshtër Dīnānī: Po, një pjesë të vockël të asaj që sheh... Nëse i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) do të tregonte plotësisht atë që kishte shikuar, atëherë bota do të ishte tërësisht ndryshe. Për këtë arsye ai thotë: “Tregona vetëm një pjesë të vogël të asaj që sheh, sepse ne nuk kemi aftësi më tepër se kjo”.

Larixhānī:

Bāz bāsh ej bāb ber xhujā-jé bāb,

Ta resed ez to ḳushūr ender lubāb.

Hapu oj derë, për kërkuesit e derës,

Derisa të arrijë nga ti nga lëvozhga në bërthamë.

Mjeshtër Dīnānī: Fjala “ḳushūr” do të thotë lëkurë, kurse fjala “lubāb” është një trajtë e fjalës “lubb” (mendje, thelb). E thënë ndryshe shkuarja nga lëkura në tru (shkuarja nga lëvozhga në bërthamë), shkuarja nga ajo që është shqisore në atë që është mendore, pra shkurtimisht shkuarja nga e dukshmja në të fshehtën. Fjala lubāb e këtushme është e njëjtë me fjalën “ūlī’l-elbābi” (njerëzit e mendjes, thelbit), e cila kalon në Ḳur’ānin Famëlartë. Koncepti “ūlī’l-elbābi” (njerëzit e mendjes, thelbit), ka për synim ata njerëz të cilët kanë shkuar mendje, thelb, në të fshehtën...

Larixhānī: Ashtu siç përmendët dhe ju Shejkh ‘Aṭṭāri, Meulānā dhe të urtët e tjerë të mëdhenj, kanë thënë fjalë të bukura dhe për khalīfet (prijësit); por ato që kanë thënë për të nderuarin ‘Alī (p.m.t.) janë shumë më ndryshme.

Mjeshtër Dīnānī: Po ata kanë thënë fjalë dhe në lidhje me khalīfet (prijësit); mirëpo ata kanë bërë fjalë për diturinë e tij në fjalët e tyre lidhur me të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.). Dituria i përket të nderuarit emīr (prijës) (p.m.t.).

Larixhānī: Më pas ai rrëfen si më poshtë:

Baz bāsh ej bāb-é raḥmet ta ebed,

Bargāh-é ma lehu kufuuen eḥed.

Hapu oj derë, o dera e mëshirës deri në përjetësi,

Në shtëpizën e tij nuk ka as shok e as të barabartë.

Ai jep një vend shumë lartë, eḥādijjeti (njëjësimi) është një vend tejet madhështor.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo, nuk është dera e uāḥidijjetit (njëshmërisë), por është dera e eḥādijjetit (njëjësimit). Pra duhet të hysh brenda vetëm nga kjo derë. Nëse nuk ke hyrë nga dera e uelājjetit (kujdestarisë) të të nderuarit zotëri ‘Alīut (p.m.t.), nuk mund ta gjesh në mënyrë të drejtë udhën që të çon në uaḥdānijjetin (njëshmërinë) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.Uelājjeti (kujdestaria) e të nderuarit emīr (prijës) (p.m.t.) është “bābu’l-uelājjeti” (dera e kujdestarisë). Ja pra këtë thotë Shejkh‘Aṭṭāri,Meulānādhe të urtët e tjerë të njohur. Nëse këto fjalë do t’i kishte thënë një shī‘īt, atëherë nuk do të çuditeshim aq shumë. Mirëpo këto thënie i kanë thënë njerëz që njihen si anëtarë të Shkollës së Ehli Sunnetit. I nderuari prijës (p.m.t.) është “insānu’l-kāmili’l-ekmeli” (njeriu i përsosur, më i përsosur). Ai nuk ka as shok e as të barabartë, në këtë botë nuk ka ardhur një i ngjashëm me të.

Revneḳ-é k’an dīn-é Aḥmed girift,

Shkëlqimidhe gjallëria që në fenë e Aḥmedit erdhi.

Larixhānī: EdheShejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā e cilëson të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.) si “reīsu’l-‘uḳalā” (kreun e njerëzve të mendjes, mendimtarëve).

Mjeshtër Dīnānī: Ju kërkoj ndjesë për ndërhyrjen, por nuk e cilëson atë vetëm si “reīsu’l-‘uḳalā” (kreun e njerëzve të mendjes, mendimtarëve). Ebū ‘Alī Sīnā ka thënë një fjali të rëndësishme për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.). Ishte një gjë e bukur që e prekët këtë fjali, sepse falë kësaj më erdhi në mendje dhe ajo fjalia e filozof Ebū ‘Alī Sīnās. Deri më tani ne folëm me fjalitë e Shejkh ‘Aṭṭārit i cili është një njeri i urtë. Ndërsa tani le të shohim bashkë se çfarë ka thënë filozofi më i madh i të tërë kohërave Ebū ‘Alī Sīnā, për sa i përket të nderuarit emīr (prijës) (p.m.t.). Por çfarë thotë Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.)?!

Filozofi më i madh shprehet si vijon: “I nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) është “ke’l-me‘aḳūli bejne’l-maḥsūsāti” që përkethehet si gjëja mendore mes gjërave shqisore, në mesin e bashkëkohësve të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Kini kujdes pra ai është si “gjëja që koncepton me mendje” mes “gjërave që perceptohen me shqisa”. Kjo është fjalia e të madhit Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā. Ja pra kështu shprehet si i urti dhe filozofi për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.).

Larixhānī: Themi se burimi i këtyre të dyve është fjalia e vetë të nderuarit Meulānā. Ai citon si më poshtë: “Mā raejtu shej’a il’lā raejtu’ll-llāhe”(Nuk pashë asgjë përveç se pashë Allāhun).

Mjeshtër Dīnānī: “Mā raejtu shejān il’lā raejtu’ll-llāhe, ḳablehu, be‘adehu ue meāhu”. (Nuk pashë asgjë përveç se pashë Allāhun, përpara saj, pas saj dhe me të). Vështroni i nderuar Larixhānī, ne i lexojmë dhe i kalojmë këto. Meqë e lexuat, lejomëni që të mos kalojmë ashtu por le ta sqarojmë “Mā raejtu shejān” (nuk pashë asgjë) që në tri etapa nuk kam se si mund të mos e kem parë Allāhun, përpara saj, pas saj dhe me të. Pra kur shoh diçka unë nuk mund të shoh asgjë tjetër përveç se të shoh Allāhun përpara saj, pas saj dhe bashkë me të.

Pashë Allāhun përpara saj, pashë Allāhun pas saj dhe pashë Allāhun me të. Shumë mirë por çfarë do të thotë kjo fjali?! Çfarë do të thotë: “përpara saj?” Me fjalë të tjera, vallë a mund të ishte kjo botë, nëse nuk do të ishte i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, i Cili është “uāxhibu’l-uxhūdi” (qenia e domosdoshme), i Cili ka përfshirë, rrethuar gjithçka në mënyrë absolute?! Vallë a mund të ishte kjo gjë që kam parë nëse kjo botë nuk do të ishte?! Atëherë përgjigjem se unë e di se i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, i Cili është “uāxhibu’l-uxhūdi” (qenia e domosdoshme), i Cili ka përfshirë, rrethuar gjithçka në mënyrë absolute, i Cili është shkaku i çdo gjëje dhe bërësi, vepruesi i gjithçkaje dhe se më në fund shoh se ajo gjë është kjo botë dhe rruzulli tokësor. Atëherë pohoj se shoh ose pashë të Vërtetin e Madhëruar përpara saj. Kurse folja shoh këtu ka kuptimin e foljes “di, kuptoj”. Pra unë shikoj me syrin e mendjes. Në këtë pikë nënvizoj se Allāhu është përpara së gjithash dhe se nuk ka asgjë përpara Allāhut. Si rrjedhojë as kjo botë dhe asgjë tjetër nuk do të ishte, nëse Allāhu nuk do ishte. Kjo është pjesa lidhur me “përpara saj”.

Unë shoh dhe pas saj. Për shembull një lule çeli dhe më tej u vyshk dhe u kalb. Apo një masë uji avulloi, u ngjit dhe u përzie në ajër, pra shkurtimisht mendoni për një gjë që ishte dhe nuk është më. Shumë mirë por ku shkoi kjo gjë që u asgjësua?! A shkoi ajo në asgjënë?! Ose ajo shkoi në një etapë tjetër të qenies?! Vallë a mund të asgjësohet çdo lloj gjëje në këtë botë?! Jo, asgjë nuk asgjësohet, vetëm se shndërrohet. Disa gabohen duke pandehur se ajo është asgjësuar.

Qenia nuk shkon kurrë në asgjënë. Gjëja që ne pandehim se është asgjësuar, ç’është e vërteta shndërrohet. Për shembull uji nuk asgjësohet por avullon. Për shembull kur digjet një dru, ai nuk asgjësohet por shndërrohet në hi. Shumë mirë por kjo gjë e shndërruar, a shndërrohet me fuqinë e të Vërtetit të Madhëruar, apo pa fuqinë e të Vërtetit të Madhëruar?! Sigurisht se me fuqinë e të Vërtetit të Madhëruar... Atëherë theksojmë se Allāhu është dhe pas saj, gjë kjo që do të thotë se unë e shikoj Allāhun me syrin e mendjes dhe pas saj. Ne e kemi bërë të qartë se çfarë është përpara saj dhe pas saj.

“Ḳablehu, be‘adehu ue meāhu”. (Përpara saj, pas saj dhe me të)... Shumë mirë por çfarë do të thotë shikimi me të?! Ja pra kjo është dhe më e rëndësishme. Për shembull ne e shikojmë këtë lule në këtë çast. Por a nuk është prania e Allāhut në etapën e qenies së kësaj luleje?! Vallë a mund të ketë një vend ku Allāhu nuk është i pranishëm?! Kështu që vëmë theksin se Allāhu është i pranishëm dhe në vendin ku është kjo lule. Qenia e Allāhut bashkë me këtë lule, nuk është qenia bashkë e dy gjërave, por është “iḥāṭu’l-ḳajjūmī” (përfshirja e përhershme).

“وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ”“Ue huue me‘akum ejnemā kuntum”(Dhe Ai është me ju kudo që të nddheni) (Sūre Ḥadīd, 4) Allāhu ka përfshirë çdo gjë dhe është bashkë me gjithçka. Si rrjedhojë Allāhu është përpara së gjithash, Allāhu është dhe pas çdo gjëje dhe Allāhu është bashkë me gjithçka. Ja pra këtë thotë i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.). Shikoni se çfarë thënie teuḥīdi (njëshmëria) ka në këtë fjali.

Mbarë filozofët le të mblidhen me  çfarë do të thonë për këtë: “Mā raejtu shejān il’lā raejtu’ll-llāhe, ḳablehu, be‘adehu ue meāhu”. (Nuk pashë asgjë përveç se pashë Allāhun, përpara saj, pas saj dhe me të). Tani shtrojmë pyetjen: “A mund të përfytyrohet iḥāṭi (përfshirja) e Allāhut?!” Ja pra syri i të nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) dëshmon për tërësinë e pranisë, qenies së Allāhut.

Larixhānī: Jo më kot Meulānā përshkruan si vijon:

Baz bāsh ej bāb-é raḥmet ta ebed,

Bargāh-é ma lehu kufuuen eḥed.

Hapu oj derë, o dera e mëshirës deri në përjetësi,

Në shtëpizën e tij nuk ka as shok e as të barabartë.

Me të vërtetë u kënaqa jashtë mase, ju e komentuat shumë bukur këtë ḥadīth. Edhe i urti Shebusterī rrëfen kështu:

Muuāḥḥid rā ké uaḥdet der shuhūd est,

Nakhostin nezre ber nūr-é uxhūd est.

Gjëja e parë që dëshmoi njëjësuesi i njëjësimit,

Ishte shikimi i dritës së qenies.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është. Pra fillimisht ai duhet të shikojë të Vërtetin e Madhëruar.

Larixhānī: Domethënë kur të shikojë lulen, ai si fillim duhet të shikojë qenien e Tij.

Dili ké marifet-é nūr u ṣafā did,

Z her çizi ké did evvel Khodā did.

Një zemër që shikon urtësinë e dritës dhe kënaqësisë,

Përpara së gjithash pa Zotin.

Ky dyvargësh tregon se ai përpara pa Allāhun, ndërsa zotëri ‘Alīu (p.m.t.) thotë se e ka parë Allāhun hem përpara hem pas.

Mjeshtër Dīnānī: Po, i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.)e shikon Allāhun hem përpara saj, hem pas saj dhe hem me të. Ja pra kjo është shkalla më e lartë e teuḥīdit (njëshmërisë), sepse nuk ka ndonjë etapë ose shkallë më të lartë njëshmërie se kjo.

Larixhānī: Kështu që këtë përkufizim nuk mund ta thotë dikush tjetër përveç të nderuarit zotëri (p.m.t.): “Ilāhī hebli kemāli’l-inḳiṭa ilejk...” (O Zoti im dua të lidhem me Ty në përsosmërinë e shkëputjes nga gjithçka tjetër përveç Teje).

Mjeshtër Dīnānī: I nderuar Larixhānī, kjo fjali e rëndësishme që po e lexojmë në këtë çast, është thënë si një lutje nga ana e tij. Ai këtu i lutet dhe i kërkon të Vërtetit të Madhëruar duke thënë: “O Zoti im, dua të lidhem me Ty në përsosmërinë e shkëputjes nga gjithçka tjetër përveç Teje”. Allāhu, ia ka dhënë atij atë që ka dashur. Sepse nëse i nderuar emīr (prijës) (p.m.t.) përpara së gjithash  e shikon Allāhun përpara saj, pas saj dhe bashkë me të, vallë a mund të shikojë dikë, diçka tjetër përveç Allāhut?! Askënd dhe asgjë tjetër... Ja pra nëse kjo nuk është “kemāli’l-inḳiṭa” (përsosmëria e shkëputjes nga gjithçka tjetër përveç Allāhut) atëherë çfarë është?! Ja pra pikërisht kjo është “kemālu’l-inḳiṭa” (përsosmëria e shkëputjes nga gjithçka tjetër përveç Allāhut); të cilën pavarësisht kësaj ai e kërkon këtë duke iu lutur Allāhut. Pra ai thotë: “O Allāhu im, dua që të shkëpus plotësisht lidhjen time me gjithçka tjetër përveç Teje dhe dua të lidhem tërësisht me Ty”. Kjo lutje është një lutje që është pranuar plotësisht për të nderuarin emīr (prijës) (p.m.t.).

Larixhānī: Duke qenë se nuk ka ndonjë kufi të caktuar qëndrimi për lidhjen e zemrës me Allāhun, njeriu vazhdimisht e kërkon këtë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, tej mase e vërtetë, sepse njeriu vazhdimisht e kërkon këtë. Madje ai ka vazhduar ta kërkojë, sepse i nderuari emīr (prijës) (p.m.t.) është gjithmonë së bashku me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar.

Larixhānī: Ashtu siç bëtë të ditur dhe ju kujdestaria zgjatet nga qiejt në tokë. Edhe Shejkh ‘Aṭṭāri vjen në sipërfaqen e tokës për një çast. Ai rrëfen si më poshtë:

Kej‘asel bā shir u bā gendum khored,

Nān-é xhov ez faḳr-é merdom khored.

Kur mjaltë, qumësht dhe bukë gruri hëngri?!

Bukë elbi si më i varfri i njerëzve hëngri.

Mjeshtër Dīnānī: Paqja dhe përshëndetja qoftë mbi shpirtin e Shejh ‘Aṭṭārit, sa bukur që e ka shprehur. Shikoni disa njerëz pandehin se i nderuari prijës (p.m.t.) është kundër jetesës së mirë, jetesës argëtuese. Jo, Jo. Gjithashtu dhe i nderuari (p.m.t.) e donte jetesën e mirë, jetesa e mirë është një gjë njerëzore dhe njeriu duhet të jetojë në një mënyrë të mirë. Shumë mirë por përse ai hante bukë elbi kur kishte mundësi të hante bukë gruri? Vështroni se çfarë rrëfen Shejkh ‘Aṭṭāri. Ky i fundit rrëfen si vijon: “Ai jetonte si më i varfri i njerëzve, duke qenë se ishte drejtuesi i popullit. Ka gjasa që ai do të hante bukë gruri si njerëzit e tjerë, nëse nuk do të ishte drejtues”.

I nderuari prijës (p.m.t.) hante bukë elbi, ai e jetonte jetën e tij si më i varfri i njerëzve. Pra ai jetonte si më i varfri i njerëzve, megjithëse ishte drejtuesi i tyre. Mbase nëse nuk do të ishte në vendin e kujdestarisë ose të qeverisë, ai nuk do ta bënte këtë, ose nuk do ta kishte për detyrë ta bënte këtë. Meqenëse ishte drejtuesi i tyre, ai do që të jetojë një jetë normale në përputhje me popullin e tij. Theksojmë se mbarë politikanët e botës duhet të marrin mësim nga i nderuari prijës (p.m.t.).

Larixhānī: Ai pothuajse i ka derdhur në poezi të tëra ājetet dhe rrëfimet. Ai përshkruan kështu:

Lā fetā il’la ‘Alī’sh-é Muṣṭafā’st,

Bes khodavend-é xhehān hel etā’st.

Ashtu siç ka thënë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.): “Nuk ka djalë trim përveç ‘Alīut”. Atëherë ashtu siç thotë Allāhu i Lartësuar: “هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا” “Hel etā‘alā’l-insāni ḥīnun mine’d-dehri lem jekun shej’ān medhkūrān”.(Metëvërtetëpërnjeriun ka kaluar një pjesë e kohës,që ai nuk ishte aspak një gjë e përmendur), e cila është shenjë për shkakun e zbritjes së sūres Insān).

Mjeshtër Dinani: “Lā fetā il’lā ‘Alī”. (Nuk ka djalë të ri trim përveç ‘Alīut),“هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا” “Hel etā‘alā’l-insāni ḥīnun mine’d-dehri lem jekun shej’ān medhkūrān”.(Metëvërtetëpërnjeriun ka kaluar një pjesë e kohës,që ai nuk ishte aspak një gjë e përmendur). (Sūre Insān, 1)

Shikoni të tërë ne i dimë dhe i lexojmë rrëfimet lidhur me këto. Nëse më lejoni lërmëni që të hedh dritë mbi këtë rrëfim: “Lā fetā il’lā‘Alī,lā sejfe il’lāDhulfiḳār”. (Nuk ka djalë të ri trim përveç ‘Alīut, nuk ka shpatë përveç shpatës Dhulfiḳār). Djali i ri trim është i nderuari prijës (p.m.t.).

I nderuarLarixhānī, në persisht kemi dy fjalë, njëra është “xhevān” (djalë i ri) dhe tjetra është “xhevānmerd” (djalë i ri trim). Ka dallim mes fjalës i ri dhe djalë i ri trim. Shprehem kështu sepse jo çdo i ri mund të jetë djalë i ri trim. Një njeri mund të jetë “xhevān” (i ri); mirëpo mund të mos jetë “xhevānmerd” (djalë i ri trim). Gjithashtu një njeri mund të jetë si i moshuar dhe “xhevānmerd” (djalë i ri trim).

Fjala “fetā” e këtushme nuk ka kuptimin e djalit të ri, por “xhevānmerdit” (djalit të ri trim). I nderuari prijës (p.m.t.) është “xhevānmerd” (djalë i ri trim), madje ai ishte “xhevānmerd” (djalë i ri trim) edhe me kalimin e moshës. Tani ejani të kalojmë në kuptimin e fjalisë: “lā sejfe il’lāDhulfiḳār”. Përkthimi i rëndomtë i kësaj fjalie është në formën: “Nuk ka shpatë përveç shpatës Dhulfiḳār”. Them kështu sepse Dhulfiḳār ishte emri i shpatës së të nderuarit prijës (p.m.t.).

Tani le t’iu bëj këto dy pyetje: “Vallë a nuk kishte dhe a nuk mund të ketë një shpatë të ngjashme në këtë botë si shpata e të nderuarit ‘Alī?! Pra a nuk mund të bëhet një shpatë e ngjashme si shpata e tij?!” Për shembull në ditët e sotme janë bombat bërthamore, të cilat janë më të fuqishme dhe më me ndikim se qindra mijëra shpata. Shumë mirë por përse kjo shpatë është më e epërme se mbarë shpatat e tjera?! Përgjigjemi se nuk është si pasojë e qenies së çelikut të saj më të epërm se çeliku i shpatave të tjera. Por udha në të cilën është përdorur ajo shpatë, është më epërme se mbarë udhët e tjera.

Por për çfarë godiste dhe qëllonte i nderuari prijës (p.m.t.) me shpatën e tij?! Për të Vërtetin. Le të ketë me miliona shpata më të fuqishme se shpata e të nderuarit prijës (p.m.t.), por që të tërë këto shpata le të përdoren në udhën e kotë. Vallë a mund të kenë ndonjë vlerë këto shpata?! Nëse ne do ta përdorim fuqinë, nëse do ta përdorim fuqinë ushtarake kundër popullit në udhën e dhunës, padrejtësisë, vallë a është kjo një punë e duhur?! Sigurisht që nuk është. Atëherë përse është e vlefshme shpata e të nderuarit prijës (p.m.t.)?! Si pasojë e përdorimit të saj në udhën e të Vërtetit...

Vlera e shpatës së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), pra qenia e saj “lā sejfe il’lāDhulfiḳār”(nuk ka shpatë përveç shpatës Dhulfiḳār), është si pasojë e qenies së saj shpata e të Vërtetit, sepse i Vërteti është Ai që është i vlefshëm.

Larixhānī:“‘Alījjun me‘al-Ḥaḳḳi ue’l-Ḥaḳḳu me‘al’l-‘Alī”(‘Alīu është me të Vërtetin dhe i Vërteti është me ‘Alīun).

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu është. I nderuari prijës (p.m.t.) është boshti i të vërtetës. Çdo fjalë që ai thotë është e vërtetë, goditja e shpatës së tij është e vërtetë, luftimi i tij është i vërtetë, heshtja e tij është e vërtetë, gjumi i tij është i vërtetë, udhëtimi i tij është i vërtetë, qëndrimi i tij është i vërtetë.

Larixhānī: Edhe dyvargëshi pas tij është shumë i bukur. Ai shprehet kështu:

Mir-é naḥl ez dest u xhān-é khish bud,

Zanké ‘ilmesh nūsh u tīğesh nish bud.

Kryetari i bletëve ishte në sajë të dorës dhe fuqisë së tij,

Sepse dituria e tij ishte mjalti, kurse shpata e tij ishte dhëmbi i tij.

Mjeshtër Dīnānī: Vështroni se sa bukur e ka thënë dhe ka bërë një shëmbëllim poetik. Bleta ndonjëherë të fut dhe gjilpërën e saj. Bletët e bëjnë mjaltin me gojët e tyre. Mjalti është dhe i ëmbël dhe i bukur. Ky mjaltë kaq i ëmbël dhe kaq i bukur është vepra e gojës së bletës. Megjithatë kjo gojë e bletës mund të jetë dhe një dhëmb kafshues për të tjerët. Vallë a nuk i dhemb njeriut nëse e pickon bleta?! Këtu është bërë një shëmbëllim i çuditshëm. Ai thotë se dituria e të nderuarit prijës (p.m.t.) është mjaltë dhe shpata e tij është e ëmbël. Pra hem dituria hem shpata e tij është e bukur. Hem xhihādi dhe lufta e tij shenjtë hem paqja dhe pajtimi i tij është e bukur.

Larixhānī: Ai ilustron si më poshtë:

U çu ḳalb-é Āli Jā Sīn amedest,

Ḳalb-é Ḳur’ān ja vu sin zin amedest.

Ai si zemra e Āli Jā Sīnit erdhi,

Zemra e Ḳur’ānit Jā dhe Sīni nga ai erdhën.

Sa në mënyrë të mahnitshme që e ka thënë.

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni këtë, kush ka shkruar ndonjë poezi kaq të mrekullueshme për të nderuarin prijës (p.m.t.) deri më tani?! Shikoni ai ka zemrën e Ḳur’ānit Fisnik.Organi më i rëndësishëm i trupit të njeriut është zemra, nëse zemra ndalon për një çast njeriu vdes. Vini re se ç’thotë?! Ai thotë: “I nderuari prijës (p.m.t.) është zemra e Ḳur’ānit”. Nëse ne do ta shëmbëllejmë Ḳur’ānin Kerīm me trupin e një njeriu, atëherë i nderuari zotëri (p.m.t.)është zemra e Ḳur’ānit. Pra ai është ana e brendshmeeḲur’ānit dhe ne duhet ta kuptojmëḲur’ānin e Shenjtë me fjalët e të nderuarit prijës(p.m.t.). Shikoni këto fjalë i thotëShejkh‘Aṭṭāri.Nëse të tëra këto fjalë do t’i kishte thënë një shī‘ītnukdodo të çuditesha;por të tëra këto i thotë Shejkh‘Aṭṭāri.Në fakt unë as nuk mund të them se nuk është shī‘īt, ai i cili i thotë këto fjalë...

Larixhānī:Thëniet e tijjanë në përshtatje me ājetet dhe rrëfimet.

Mjeshtër Dīnānī: Ai prek dhe Ḥadīthin e Gadīr Humit.Aipërsëritdhefjalët e të nderuarit tëdërguar të Allāhut (p.q.m.t.)lidhur me të nderuarin ‘Alī (p.m.t.).“Ai i cili më ka mua zotëri edhe ky ‘Alīu është zotëriu i tij. O Allāhu im!Bëje të dashur dhe mik atëqë e ka të dashur dhe mik atëdhe bëhu armiku i atij që e ka armik atë!”

Larixhānī: Mjeshtër ne përfituam në masë të gjërë.

Mera ez khak-é Lejlā aferidend,

Ne ez Ādem ne Ḥavva aferidend.

Hemé ḳālū belā goftend ve mestend,

Merā sermest-é Mevlā aferidend.

NgadheuiLejlāsë mua më krijuan,

As nga Ādemi dhe as nga Ḥauuājanuk më krijuan.

Të tërë thanësigurisht që jo dhe u prekën,

NgadheuiZotit duke më prekur më krijuan.

Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak