Ibrāhīmī Dīnānī:A Është Qenia Më Parë Apo Ndërgjegjja E Qenies?!

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Korrik 23, 2021, 12:51 a.m.

Tani po iu jap një shembull.Kjo tryezë është një e vërtetë, pra jo në “ide”, në mendim por në të vërtetë, pra ajo është “reale”.Qeniae vetme ku “idealja” dhe “realja” janë bashkë është njeriu.Njeriu është hem “ide”hem i vërtetë.Kjo tryezë është e vërtetë;por “ideja” e kësaj tryeze është në trurin tuaj. Kurse ju jeni hem “idealë” hem “realë”.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. I nderuar imzot, këtë program dua ta filloj duke bërë të ditur se një palëe ndjekësve tanë ka drejtuar këtë pyetje:“Njeriu arrin në ndërgjegjjen e qeniesme anë të konceptit të qenies,apo e kundërta e kësaj njeriu mëson kuptimin e qeniesfalë qenies së tij.Nëse njeriu është një pjesë e qenies, vallë si është e mundur që ai të mund të flasë për qenien?!”

Me të vërtetë kjo është një pyetje kyçe dhe nuk ka dyshim se është një gjë shumë lumturi dhe shpresëdhënëse zotërimi i kaq shumë diturie, njohurie i ndjekësve tanë të nderuar. Për këtë arsye duhet të falenderojmë Allāhun e Lartësuar.

Ai që bie në dashuri me fytyrën tënde të freskët,

Le të mos e ngrejë këmbën nga ai rreth për sa kohë që jeton.

Unë e ngre kokën time si një tulipan nga dheu i varrit,

Ndërsa ajo që ka vulosur dashuria jote bëhet sirru’s-suuejdā.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit.Citojsemetëvërtetëndjekësi ynë i nderuar që ka ngritur këtë pyetje qenka një njeri shumë i thellë,sepse pyetja e tij është një pyetje shumë e rëndësishme dhe me themel. Pra “Vallë a shtron njeriu pyetje rreth qenies duke qenë se është;ose si fillim ai shtron pyetje rreth qenies?!” Kjo pyetje është një nga pyetjet më themelore filozofike.

Ne këtë pyetje mbase e kemi shënjuar me dhjetra herë në programet e kaluara. Fjala vjen filozofi francez Dekarti që kajetuarkatërqind vite më parë dhe i cili është zanafilla e ndryshimit mendimor të mendimit perëndimor kumton: “cogito ergo sum”domethënë“mendoj pa jam”. Nëse do tëkryejmë komentin e thënies “cogito ergo sum” që njihet si“mendoj pa jam” të Dekartit atëherë mund të nxjerrim këtë kuptim: “Njeriu arrin në ndërgjegjjen e qenies së tij memendimin e tij”.

Megjithatë unë nuk jam i këtij mendimi.As filozofi më i madh i botës muslimane Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā nuk është i këtij mendimi.Ai thotë kështu:“Unë mendoj meqenëse jam”. Pra pyetjes: “A jam unë duke qenëse mendoj, apo mendoj meqënëse meqenëse jam”, ai i kthen përgjigjen: “Nuk ka asnjë dyshim se nëse nuk do të ishanuk do të mendoja”.

Ajo gjë që nuk është nuk mund të mendojë;natyrisht jo çdo gjë që është nuk mund të mendojë.Një gjë që nuk është nuk mund të mendojë kjo është një gjë mjaft e qartë, mirëpo dhe jo gjithçka që është mund të mendojë. Për shembull është mali dhe mali nuk mund të mendojë. Ç’është e vërteta gjallesat dhe kafshët e jetojnë jetën e tyre me instinktet e tyre, por instinkti dhe mendimijanë dy gjëra të ndryshme.Ndoshta këtë do ta cekim më vonë.

Qenia e vetme që mendon është njeriu dhe ky i fundit mendon për sa kohë që është. Njeriu është dhe qeniamendon. Shumë mirë por a zotëron qenia mendimin, apo mendimi sjell qenien?!

Larixhānī:“Hestem eger mi revem,ger ne revem nistem”. (Jam nëse shkoj, nëse nuk shkoj nuk jam).

Mjeshtër Dīnānī: Po,nëse jam mendoj dhe nuk jam nëse nuk mendoj.Pra thënia “nuk jam nëse nuk mendoj” do të thotë nuk jam njeri nëse nukmendoj.Unë mund të jem bimë, mund të jem gjallesë ose kafshë,ose mund të jem trup i pajetë;por unënuk jam njeri nëse nuk mendoj. Që ngakohërat e lashta është një thënie e trashëguareurtë e cilathotë:“Insānun ḥajuānun nāṭiḳun” (Njeriuështë një gjallesë, kafshë folëse).Me të vërtetë edheunë në çështjen e përshkrimit të njeriut, nuk kam mundur të gjej një përshkrim më të mirë se mbiemri “nāṭiḳ” (folës).

Themse ka një mori përshkrimesh lidhur me njeriun, si për shembull njeriu është gjallesë shoqërore,njeriu është gjallesë ekonomike, njeriu është gjallesë politike etj. Pra janë kryer njësërëpërshkrimesh të ngjashme me këto.Me të vërtetë pohoj se njeriu nuk mund të jetë e të jetojëpa shoqëri, ekonomi, politikë,që të të tëra këto përshkrimejanë të vërteta; porqenia e tij shoqërore, qenia e tij ekonomike dhe qenia e tij politike, janë gjëra dhe dukuriqë bëhen të mundura vetëmme mendimin e njeriut.

Nëse njeriu nuk do të mendonte,shoqëria nuk do të kishte asnjë kuptim.Le të bëhen bashkë meqindra qenie, nëse këto të fundit nuk kanë ndonjë mendim, vallë a mund të quhet kjo një shoqëri?! Jo, kjo është vetëm një masë, turmë. Atëherë miratojmë se mendimi është baza e shoqërisë, ekonomisë dhe poitikës. Ja pra jo është arsyeja sesynimi i fjalës “nāṭiḳ” (folës) që ceket në thënien: “insānun ḥajuānun nāṭiḳun” (njeriu është një gjallesë, kafshë folëse) është një shenjë për mendimin; sepse nëse nuk ka mendim nuk mund të flitet.Atëherë e folura enjeriut nënkupton mendimin e tij, sepse pa mendim nuk ka të folur.

Si përfundimshfaqja e qenies së njeriut është në mendim dhe shfaqja e mendimit është në të folurën.Unë bëra fjalë për dy etapa:qenia e njeriut, shfaqet në mendim; kurse mendimi i njeriut shfaqet në të folurën e tij. Njeriu është kërkues i të vërtetësmeqënëse mendon.Rishtas ai mund të marrë vendime si pasojë e mendimit të tij.Këtu erdhi në rend të ditës një çështje e rënëdishme, nëse më lejoni dua që ta sqaroj këtë.

Çdo qenieqë jetonbrenda kësaj bote ku jetojmë,jeton sipas natyrës së saj.Fjala vjen një mace, jeton sipas natyrës së maces, pra ajo zë minj. Një breshkë jeton sipas natyrës së breshkës; një malgjendet në këtë botësipasnatyrës së malit.Kështu që çdo qenie që gjendet në natyrën e kësaj bote,vazhdon të jetojë sipas nevojave të natyrës së saj.

Gjithashtuedhe njeriu ka natyrë; por njeriu nuk jeton sipas natyrës së tij, por jeton sipas mendimit të tij. Si rrjedhojë themi se njeriuështë i vetëm në njëfarë kuptimi.Qeniet e tjera nukjanë të vetme sipas natyrës së tyre, ato zënë vend në këtë botë brenda kornizës së natyrës së tyre,ato marrin pjesë në jetën e kësaj bote sipas drejtimit të tyre dhe vazhdimisht krijojnë kontakte me qeniet e tjera.

Njeriunukzëvetëm me natyrën e tij vendnë këtë botë dhe ai nuk shkrihet duke u bërë njësh meqeniet etjera.Si rrjedhojë nuk mjaftonvetëm natyra e tij për jetesën e tij. Citoj kështu sepse një mijeton me natyrën e tij,një milingonë jeton me natyrëne saj dhe nuk ka asnjë cen. Por njeriu nuk është kështu.Nëse njeriu nuk do tëkishtemendim, nëse do të ishte i përbërë vetëm nga ana fiziologjike,vallë a mund të jetonte?!

Ngakëtukuptohetsenjeriuështë ende i vetëmnë aspektin enatyrës së tij.Në kundërshtim me qeniet e tjeraqë marrin pjesë menatyrën e tyre në këtë botë,njeriuduke qenë se është i vetëm, jeton i vetëm në këtë botë me natyrëne tij dhe meqenëse nuk mund të marrë pjesëvetëm me natyrën e tij pjesë,ai ka nevojë për një gjë shtesë në natyrën e tij e cila është është vednimmarrja enjeriut.

Gjëjaevetme që tregon vetminë e njeriut;është vendimmarrja e tij.Kur njeriu do të marrë vendim,a është i vetëm, apo e merrbashkërisht vendimin?!Ai e merr i vetëmvendimin...Le të themi se letë jenë me mijëra njerëzrrethe rrotull njeriut,le të jenë familja, të afërmit në rrethin e tij dhe ai le të gjendet në gjirin e një shoqërie. Pamendoni një njeri i tillë,a do të marrë i vetëm vendimin, ose a do ta marrë bashkërishtvendimin në mesin e kësaj shoqërie?!

Edhe sikur të gjenden me mijëra njerëz reth e përqarknjeriut edhesikur të jetë familla etij, sërish ai është i vetëm në çastin kur merr vendimin. Pra qoftë i vetëm qoftë brenda një shoqërie,njeriu është i vetëm në çastin kurmerrvendimin. Gjëja e vetme që tregon se njeriu është i vetëm është vendimmarrja e tij.

Përsëri shtoj se është emundurqë një njeri tëmarrë vendimin për mua dhe të më thotë: “ti mendo kështu,ti vendos kështu”.Këto lloj gjërash mund të ndodhin. Kjo mund të jetë dhe në formën ekëshillimit,ose një njeri të cilin unë e pranojsi më të madh se unë mund të më thotë kështu.Për shembull ati im,mësuesi im, profesori im, ose një njeri të cilin e vlerësoj mund të marrë një vendim dhe të më thotë si më poshtë:“edhe ti vendos kështu,bëj kështu”.Kjo mund të ndodhë;por kur aimerr një vendim dhe kur të më thotë:“bëj dhe ti kështu”,vallë a nuk jam unë ai që vendos nëse do të veproj në përputhje me fjalët e tij?!Po, nënvizoj se unë vendos vetë që të veproj në drejtimtë vendimit të tij. Atëherë them se ky nuk është vendimi i tij, por është vendimi im.

Kështu që vendimmarrja është një gjë që kryhet e vetme.Njeriu e shikon veten një dhe të vetëmnë çastin kur merr vendimin. Njerëzit vendosin me qëllim që të arrijnë tek e vërteta. Vallë a nuk do njeriu që të arrijë tek e vërteta?! Madje dhe nëse do t’i pyesni njerëzitqë veprojnë në kundërshtim me të vërtetën: “a e doni të vërtetën?!”, ata do t’u japin përgjigjen: “po, ne e duam tëvërtetën”.Kjo është natyra e pastër e njeriut, nuk ka asnjë njeri që të thotë: “unë nuk e dua të vërtetën”.

Shumëmirë pra mbarë njerëzit të paktën me fjalë thonë se duan të vërtetën. Në fakt dhe ata të cilët veprojnë në kundërshtim me të vërtetën e duan të vërtetën;atathjesht gabojnë në kriteret e të vërtetës.Shumë mirë por a vjen e vërteta në shërbimin tonë në një vend?!Apo jemi ne ata të cilët duhet të shkojmë në shërbimin e të vërtetës?!Ne duhet të shkojmë në të vërtetën. E vërtetanukështë në një vend të caktuar që të vijë tek ne, e vërteta është kudo.

E vërteta nuk është një gjë që na vjen nga një vendtek ne, ose një gjëqë ne të shkojmëdhe ta marrin në një vend të caktuar, sepse e vërteta është kudo.Pra kudo të shkoni, shkoni, sepse e vërteta është kudo. Shumë mirë por si është e mundur që disa njerëz nuk mund të arrijnë tek e vërteta?!Po, e vërteta është kudo;por ajo ka dhe një mbulesë mbi të.E vërteta nuk është pa perde kudo, herë-herë ajo ka një mbulesë.

E vërtetaështë kudodhe ajo nuk ka na vjen nga një vend i caktuar. Gjithashtu dhe ne e dimë se evërteta është kudo, por ajo kanjë mbulesë mbi të. Shumë mirë por çfarë duhet të bëjmë?! Gjëja e vetme që duhet të bëjmë është tërheqja mënjanë dhe zbulimi i kësaj mbulese duke përdorur fuqinë. Nëse e tërheqim këtë mbulesë mënjanë, atëherë e vërteta do të jetë e pranishme kudo.

Në këtë pikë dëshiroj t’iu rrëfej se gjendetnjë libër i shkruar nga ana e mendimtarëve muslimanë.Titulli i librit është “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave). Tani unë nuk do të tregoj përmbajtjen e librit,sepse përmbajtja e tij është tejet ethellë; por dua të flas në lidhje me titullinelibrit.Unë deri më tani nuk kam parë ndonjë titull më të duhur e më të mirë i cili mund t’i jepet një libri.Çfarë do të thotë “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave)?!Titulli i këtij libripërkthehet si zbulimi i sipërfaqes së mbuluar, heqja dhe ngritja e perdes së të vërtetës.

Larixhānī: “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave) është titulli i librit tëHuxhuīrīt.

Mjeshtër Dīnānī: Po, e saktë.Allāhu i Lartësuare mëshiroftë.Shikoni se sa titull të bukur që i ka vënë “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave).Shumë mirë por a është vetëm libiri i Huxhuīrīutkështu, ose të tërë librat duhet të jenë “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave)?! Sigurisht se çdo libër është një “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave), sepse në çdo libër zënë disa të vërteta vend. Madje dhe në librat e shkallës së ulët fundja diçka të dobishme do të gjesh dhe në to.

Po, në libra ngrihetmbulesa mbi të vërtetën.Tani lërmëni t’iu bëj një pyetje të re: “A janë vetëm librat“Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave) apo mbarë kjo botë?!

Larixhānī: Mbarë kjo botë është “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave); sepse kjo botë është libri i krijimit.

Mjeshtër Dīnānī:Ju lumtë,kjo botë është libri i krijimit i cilibart një numër të lartë përmbajtjesh. Kështu që brenda librit të krijimit gjenden të tëra kuptimet,pavarësisht kësajgjenden dhe ḥixhābetprambulesat mbi to.Atëherë këto ḥixhābe (mbulesa) duhet të ngrihendhe ne duhet ta shikojmë fytyrën e të vërtetës pa mbulesa. Domethënë “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave) nukështë vetëm libri i të urtit Huxhuīrī, por mbarë librat e kësaj bote, që të tërë librat qiellorë dhe e tërë bota e qeniesështë “Keshfu’l-Maḥxhūbi” (Zbulimi i Mbulesave).Ato kanë mbulesadhe neduhet të mundohemi që t’i ngrejmë ato mbulesa mbi të vërtetën.

Mos pandehni seevërtetaështë larg,sepse e vërteta nuk ështëlarg nga askush edhe askush nukduhet të mendojë se e vërteta vjen nga një vend.Shprehem kështu sepse e vërteta nuk vjen nga akund, e vërteta është kudodhe është e pranishme kudo.Por jemi ne ata të cilët duhet t’i ngrejmë ato mbulesa që kanë mbuluar pjesën esipërme të të vërtetës.

Larixhānī:

Nukmunda ta dise kujt do t’imbetesh në botën e të vërtetës,

Botadhegjithçkabrenda saj është një pamje ndërsa ti je shpirt.

Praato pamje e mbulojnë të vërtetën.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është bota ka shpirt dhene duhet t’i ngrejmëatombulesa.

Larixhānī:

Unëjam i dashuruarmetëqë çdo gjë është e saj,

Shpirti i shpirtit, shpirti i shpirtit është shpirti i tij.

Mjeshtër Dīnānī: Njëthënieshumë e bukur,pra ajo ka hem truphem shpirt dhe hem kohë. Çdo trup ka shpirt, çdo shpirt ka shpirt.Shikoni i nderuar Larixhānī nëse “çasti”pra “sekonda” ose le të themi një thënie më të kuptueshme “e tashmja” nuk do të ishin, vallë a do të ishte e ardhmja?! Nëse“etashmja”nuk do të ishte,vallë a do të kishte ndonjë kuptim e shkuara?! Jo, sepse “etashmja”është nga e përhershmja tek e përjetshmja, pranë të tëra kohërat.Ne nuk jetojmë në të shkuarën ose në tëardhmen, por jetojmë në të tashmen.Nukkaasnjëndarje,prerje kohore që nuk ka“të tashmen”,sepse që nga çasti kur lindim ederi në fund të jetës sonë gjithmonë ndodhet një “etashme”.

Ja pra kjo “e tashme”për të cilënpo flasimështë shpirti i kohës. Nëse do ta shikojmë kohën si njëtrup shpirti i saj është“e tashmja”.Ashtusiçtrupi i njeriut ka një shpirt,si e shkuara dhe e ardhmja kanë një “të tashme”.Kjo “e tashme”është e përjetshme.Vallë a mund të më thoni një kohë e cila nuk ka “të tashme”?!E shkuara është e përbërë nga “të tashmet”.

Nëse “të tashmet” nuk do tëishin,a do të mund të ishtee shkuara?!Vallë a nukshfaqet e ardhmja në “të tashmet”?!Nëse e ardhmjado të shfaqet, atëherë ku do të shfaqet, a nuk do të shfaqet në “tëtashmet”?! Pra eardhmja -deri në pafundësi- nuk ka asnjë zgjidhje tjetër përveç se tëshfaqet në “të tashmet”.Gjithashtudheeshkuara është krijuar nga “të tashmet”. Kështu që përkufizojmë se “e tashmja” është shpirti i kohës.

Tani nga këtu le të kthehemi në pyetjen e lexuesit tonë të nderuar: “Ku shfaqet shpirti ynë?!” Shpirtiynë shfaqet në mendimin tonë.A e ndërton mendimi ynë shpirtin tonë,apo shpirti ynëmendon?! Natyrisht se shpirti ynë mendon.

Larixhānī:Këtu është thënë një gjë shumë e çuditshme: ““Vetja” e njeriut është shfaqja e qenies së tij.Qenia gjithmonëshfaqet në gjënë që përkujtohet si “vetja”.Sigurisht se “vetja”e njeriutpër të mos dalë përballë te‘ajjunit (shfaqjes) së qenies së tij, njihetvetëmnëshfaqjen e qenies së tij”.

Mjeshtër Dīnānī:Kjoështë një fjali e rëndësisë jetike. Nëse unë nuk do të isha unë, vallëa do të mund të bëja fjalë për qenien?!Vallë a do të kishte qenia një kuptim për mua?!Për kë ka kuptim qenia?! Qenia ka kuptim për këtë njeri.Natyrisht se qenia e secilit nuk është në të njëjtën trajtë.Mbarë njerëzit flasin për qenien e tyre;por vallë a do të mund të bënin fjalë për qenien, nëse nuk do të kishin konceptuar qeniene tyre?!

Domethënë a flasin njerëzit për qenien, e më tej arrijnë në qenien e tyre, apo ata mundtë bëjnë fjalë për qenien duke qenë se janë vetja?!Natyrisht se ata mund të flasin për qenienmeqenëse janë vetja.E thënë ndryshe: “Çdo njeri që thotë “unë jam vetja”, ai ka thënë “unë jam”. A nuk është kjo shfaqjaeqenies?!Qenia absolute shfaqet në veten e secilit.

Çdo njeri është“vetja”,pra seciliështë shfaqja e qenies së tij.“Vetja” e tij nuk është qenia absolute,por shfaqja e qenies absolute.Nëse kjo tryezë do të mund të fliste ajo do të thoshte: “Unë jam tryezë”. Nga tingujt që lëshon një mace, një pëllumb dhe një korb, nee kuptojmë se ato janë përkatësisht një mace, një pëllumb dhe një korb.

Porçdo epranishme ka njëqenie të caktuar.Kjo tryezë është thjesht një tryezë.Një mace është thjesht një mace, një pëllumb është thjesht një pëllumb,një korb është thjesht njëkorb dhe të tjeratjanë ashtu siç janë. Çdo e pranishme zotëronnjë qenie që i përket vetë asaj.

Shumëmirë por njeriu sa qenie me trajta mund të ketë?!Vallë a ka njeriu vetëm vetëm një qenie me një trajtë, apo ka një qenie me një larmi trajtash?!Njeriu ka një qenie me njëshumëllojshmëri trajtash.Njeriu ‘ālim (i ditur) ka një qenie të ditur.Njeriu xhāhil (i paditur) ka një qenie të paditur. Kurse njeriu mu’min (besimtar),kāfir(mohues),‘ādil (i drejtë) dhe ḍḥālim (dhunues) kanë qenie me trajta të ndryshme.Njeriu ka një qenie me trajta të larmishme të cilat nuk mund të numërohen. Një tryezë nuk mund të ndryshojë trajtën e vetes, nëse ju nuk endryshoni trajtën e saj; por njeriu mund të vërë një shumëllojshmërimaskash.

Në sa role të ndryshme mund të luajë një artist i mirë?! Një artist i mirë, profesionist mund të luajë në një numër të larmishëm rolesh. Roli që ai luan është maska e artistit, por nëseky artist i cili luan role gjatë tërë jetës së tij e heq maskën e tij, vallë a mbetet dikush tjetër përveç tij?!

Kjo dukuri për të cilën folëmështë e vlefshme për aktorëte kinemasë dhe teatrit;por tani le t’ilëmë aktorëte kinemasë dhe teatrit mënjanë.Nësa role të shumëllojshme mund të luajë njeriu i zakonshëm i rrugës?!Sa role të ndryshme mundtë luajë ai në jetën e përditshme,madje brenda familjes?! Një numër të madh rolesh...Mirëposi përfundim roli që ai luan nëfamiljeështëindryshëm me rolin qëai luan në kinema.

Larixhānī:Këtorole janë dëshmia e shfaqjes së qenies.

Mjeshtër Dīnānī: Sepse qenia është shumë e gjërë. Pjesa e njeriut nga qenia, është më tepër sepjesa e mbarë të pranishmeve. Ashtu siç bëra të ditur dhe më parëpjesa e maces nga qeniaështë thjesht qenia e saj mace,pjesa e pëllumbit nga qenia është thjesht qenia e tij pëllumb.Pjesa e korbit nga qenia është thjesht qenia e tij korb.Madje dhe pjesa e kryeengjëllit Xhibrīl (p.m.t.) është thjesht qenia e tij Xhibrīl (p.m.t.). Por sa është pjesa e njeriut nga qenia?!Pjesa e njeriut nga qenia është e paanë dhe e pafund, që nga qenia e tij gjalesë, kafshëe deri nëinsānu’l-kāmili(njeriun eplotë).

Prashkurtimisht qenia mund të shfaqet tek njeriu me të tëra trajtat e saj,pra qenia mund të shfaqet plotësisht teknjeriu. Mirëpo qenia mund të shfaqet tek të pranishmet e tjera vetëm në masën e natyrës, përbërjes së tyre.

Larixhānī:

Çdo“vetë”sigurisht se është veta,

Çdo “vetë” nëse e kërkon vetën jashtë saj bëhet veta.

Mjeshtër Dīnānī: Po, jashtë mase e drejtë. Pra nëse njeriu e asgjëson këtë “veten” e tij qëështënjerëzore, epshore, joshëse, e kalburdhe e prishuratëherë bëhet qenia absolute.

Larixhānī: Shumë mirë por si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij, mjeshtër.

***

Mjeshtër sa e mahnitshme që është kjo fjalia juaj:“Ju në librin tuaj keni thënë: “Nëse njeriunuk e ngul, vë te‘ajjunin (shfaqjen) e tij përballë Allāhut ai bëhet shfaqja e qenies”.Vallëanuk është kjo dukuri vetë ‘ubūdijjeti (qenia rob, robërimi)?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se kjo dukuri është vetë ‘ubūdijjeti (robërimi)dhe fenā fi’l-lāhi(bërja njësh dhe shkrirja në Allāhun).Ja pra ky është kuptimi i fenā fi’l-lāhut për të cilin flasin të urtët. Kjo dukuri nënkupton mosshikimin e njeriut të “vetes” së tij.Ky është dhe dallimi mes fir‘aūnitdhetë nderuarit Mūsā (p.m.t.). Shprehem kështusepse i nderuari Mūsā (p.m.t.) fliste përAllāhuneLavdëruar.Shumë mirë po fir‘aūnipër këfliste?! Ky i fundit fliste për veten e tij...Japrapikërishtky është dallimi mes fir‘aūnit dhe të nderuaritMūsā (p.m.t.).Fir‘aūni ishtezhytur dhe mbytur nëegoizimin, veten e tij të kalbur, të prishur njerëzore dhe nuk mund të shikonte asgjë tjetër përveç vetes së tij.Ndërsainderuari Mūsā (p.m.t.)orvatejqëtëzhdukte egoizmin,veten e tij.

Larixhānī:Besoj sekjo dukuri ishte dhe thënia e MenṣūrḤal’lāxhit:“Ene’l-Ḥaḳḳu”(Unë jam i Vërteti).

Mjeshtër Dīnānī: Po,pikërisht ashtu është.Që të tërë të dërguarit paqja, përshëndeta dhe mëshira e AllāhuttëMadhëruar qoftë mbi takanë folur për Allāhun e Lartësuar dhe e kanë lënë“veten” e tyre mënjanë.Kurse Fir‘aūni,Nemrūdi, Ebū Xhehli, Ebū Lehebi etj., të cilët ishin të tërë armiqtë e të dërguarve (p.m.t.) ishin zhytur dhe mbytur në egoizmin, veten e tyre.

Larixhānī: Pormjeshtër kjo është një punëmjafte vështirë.

Qeniajonë është një gjëagjëzë Ḥāfiḍḥ,

Që vërtetimiisaj është njëmagjidhegojëdhënë.

Më të vërtetëqenia jonëështënjë gjëagjëzë,e cila përkthehet se largësia mes qenies fir‘aūndhe qenies i nderuari Mūsā (p.m.t.) është tejet e madhe.

Mjeshtër Dīnānī: Po,shikoni largësinë.A është largësia mes fir‘aūnitdhe të nderuarit Mūsā(p.m.t.)një largësi vendore ose gjeografike?!I nderuar Larixhānī vini re, tani le ta lëmë largësinëmes fir‘aūnit dhe të nderuarit Mūsā (p.m.t.)mënjanë,sepsenë fund të fundit është tepër e madhe. Megjithatë ejani dhe le të bëjmë për këtë çast fjalë.Shikoni ju dhe unë jemi ulur këtu në këtë çastdhe shikojmëkëtë lulen dhe këtë tryezën të cilat gjenden përpara nesh. Pra këto janë gjëra që mund të perceptohen me shqisa(maḥsūsāti).Për më tepër ne kemi dhe mendjen tonëme të cilën ne i kuptojmë gjërat që mund të konceptohen me mendje (me‘aḳūlātin).Shumë mirë tanilërmëni t’iu drejtoj këto pyetje:“Sa është largësia mes mënyrës së perceptimittonë me shqisa (maḥsūsātit) dhe mënyrës së konceptimit tonë me mendje (me‘aḳūlātit)?! Vallë a mund ta masim këtë largësimekrahë (metra)?!Vallësa ështëlargësiamesnjë qenieje që mund të perceptohet me shqisa (maḥsūsātit) me një qenieqë mund të konceptohet me mendje (me‘aḳūlātit)?!Vallë a mund ta masim largësinë e tyre me masa gjeometrike?!”Largësia mes gjësë që mund të perceptohet meshqisa (maḥsūsātit) dhe gjësë që mund të konceptohet me mendje (me‘aḳūlātit), të cilën njeriu mund ta përfytyrojë në këtë botën e qenies,është largësia më e madhe e mundur.

Larixhānī:Shikonisa është gjërësia e njeriut... Sa më shumë të shkohet sërish nuk ka fund.

Mjeshtër Dīnānī: Ju lumtë, ju çelët një temëshumë të bukur.Vini re qoftë në Irānine Lashtë qoftë në Perëndim nuk ka rëndësi, kur shikoni në degët dhe shkollat filozofike, kuptoni se bëhetfjalë për “idealizmin” dhe “realizmin”.Disa filozofë janë idealistë, ndërsa disa tëtjerë janë realistë.Kjondarje është kryer që nga epoka pasSokratitmadje para Sokratit e deri në ditët e e sotme.

Tani po ua jap një shembull.Kjo tryezë është një e vërtetë, pra jo në “ide”, në mendim por në të vërtetë, pra ajo është “reale”. Qenia e vetme ku “idealja” dhe “realja” janë bashkë është njeriu. Njeriu është hem “ide” hem i vërtetë. Kjo tryezë është e vërtetë; por “ideja” e kësaj tryeze është në trurin tuaj. Kurse ju jeni hem “idealë” hem “realë”.

Kjo ndarje është një ndarje e drejtë,ka ideale dhereale, ka të vërtetë,ka mendim.Ju keni hemmendimhem të vërtetën.Atëherëpërmbledhimduke nënvizuar se njeriu është hem ideal hem real. Këtë ndarje tek njeriu e kryen vetë njeriu.

Nëse do të shikoni historinë e filozofisë, do të vini re se si njëfilozof i madh siAristoteli i kavënënjë emër zanafillës së kësaj bote.Aristoteli nuk përdorfjalën“hyjni,perëndi”.Aristotelinukthotë asuāxhibu’l-uxhūdi(qenia e domosdoshme); Aristoteli i thotë “gajru’l-muḥarriki muteḥarriku” vënësi në lëvizje i asaj që nuk lëviz. Ky është një term i Aristotelit.

Sipas mendimit të tij kjo botë lëviz.Lëvizësi e ka vënë këtë botënë lëvizje, por vetë nuk lëviz.Nëse do ta themi gjuhën e Aristotelit,hyjniu i Aristotelitështë “gajru’l-muḥarriki muteḥarriku” (vënësi në lëvizje i asaj qënuk lëviz).

Tani le të kalojmë tek Platoni...Platoni thotë se çdo gjë ka një“ide”në këtë botë.Fjala vjennjëpeme shege ka një “ide”në botën e mendjes.Për shembull një pëllumb që fluturon këtu,është një shfaqje e “idesë” në botën e mendjes. E thënë ndryshe çdo qenie qëshikoni në këtë botë, ka një “ide” absolute në atë botë.

Kësaj bote iu thuhet dhe “‘alemu’l-mithāli” (bota e shembujve) e Platonit.Sipas kësaj çdo qenieka një shembull gjithëpërfshirës në botëne shembujve, nga e cila vjen e përhapet më tej në këtëbotë.Gjithashtudhe njeriu është gjithëpërfshirës në “‘alemu e‘alā” (botën më të lartë) dhe kur vjen në këtë botë ai bëhetAḥmed, ‘Alī, ‘AmrḤasān, Ḥusejn,Zejd etj.

Por çfarë thoshte Arsitoteli?!“Vënësi në lëvizje i asaj aë nuk lëviz”.Kurse Platoni bën fjalë për botën e ideve dhe shembujve.Fjala vjen filozofëtë mëdhenj siSpinoza thonë se njeriu duhet të dijë tëvërtetat me istidlālin (kërkimin dhe vërtetimin e dëshmisë). Në shtesë ai thotë se njeriu është eqenia evetme qëështë e aftë për istidlālin (kërkimin dhe vëretimin e dëshmisë). Gjallesat,kafshëtnuk e kërkojnë dëshminë.Kafshët kanë instinkte,ato veprojnë me instinktet e tyre; por nuk e kërkojnë dëshminë. Për këtë arsye ai thekson se veçoria dalluese e njeriut, është fuqia e kërkimit dhe vërtetimit tëdëshmisë.Ai jeton me kërkimin edëshmive dhe kërkimi i dëshmisë ështëkuptimplotë. Ky ishte dhe mendimi i tretë.

Njëfilozof tjetër i madh që ka jetuar para Platonit është dhe Epikuri.Ky i funditpërdor një termsi“ataraksi”.Me termin“ataraksi”aika për qëllim “heshtjen, qetësinë”.Ai citon se çështja nuk do të kuptohet me terma dhe kumton se njeriu duhet të arrijë qetësinë. Shumë mirë por si do të përftohet qetësia?!Ai jep këtë përgjigjje:“Mos kryej shumë kërkime dëshmish,mos u hidhëro e mos u trishto,hidhitepricat, mos u bërj rob i orekseve epshore, njerëzore.Lëre atë që nuk të duhet.Mos u bëj ambicioz, pasionant por gjejqetësinë”.

Secilangakëto katërmësime është e drejtë një njëfarë drejtimi,kështu që miratojmë se është e mundur që t’i përmbledhim të tëranënjë: “Gajru’l-muḥarriki muteḥarriku” (vënësi në lëvizje i asaj që nuk lëviz) i Aristotelit, “ideja” e Platonit,“istidlāli” (kërkimi dhe vërtetimi i dëshmisë)iSpinozësdhe“ataraksia”(heshtja,qetësia)eEpikurit.Që tëra këto katër mësime janë në ndërgjegjjenmendoretënjeriut.Nëse një njeri zotëron një ndërgjegjje mendore atëherë aii zotëron të tëra këto dhe si rrjedhojë mund të bëhet hem idealist hem realist.

Njeriumund t’imbledhë tek vetja “idenë” dhe “realen”. Njeriu duke menduar dhe me ndërgjegjjen mendore përfton kuptimin dhe shpirtëroren;nëse ka mendje ai zotëron dhe“istidlālin” (kërkiminedëshmisë). Vetëm atëherë ai kuptondhe“gajru’l-muḥarriki muteḥarrikun” (vënësin në lëvizje të asaj që nuk lëviz)dhee di se vënësinëlëvizje është i domosdoshëm. Vallë a mund të jetë lëvizja nëmungesëtëvënësitnëlëvizje?!Nëkëtërast a mund jetë maḥsūsāti(gjërat që mund të perceptohen me shqisa) pa qenë me‘aḳūlāti (gjërat që mund të konceptohen me mendje)?! Kështu u vërtetua dhe “ideja”.

E thënë ndryshe në këtë mënyrë u vërtetua hem “gajru’l-muḥarriki muteḥarriku” (vënësi në lëvizje i asaj që nuk lëviz) i Aristotelit, hem “ideja” e Platonit, hem “istidlāli” (kërkimi dhe vërtetimi i dëshmisë) i Spinozës dhe hem “ataraksia” (heshtja, qetësia) e Epikurit. Që të tëra këto katër mësime u mblodhën në mendimin logjik, mendor.

Larixhānī: Tani këtu bëhet fjalë për një pyetje tjetër:“Nëse ne e pranojmë qenien përpara mendimit,atëherë themiseqenia e ka përfshirë mendimin.Shumë mirë, por vallë si është e mundur që mendimi i cili është i kufizuar me qenien mund ta konceptojë atë?!”

Mjeshtër Dīnānī: Ju lumtë, ju ngritët një pyetje shumë të bukur.Mirëpo si përfundim kur ngjitemipakëz më lart, shikojmë se qenia është e njëjtë me mendimin.Praqeniabëhet e barabartëme mendimin. Qenia nuk bart ndonjë kuptim në mungesë të ndërgjegjjes. Nëse ne do të mendojmë përmaḥsūsātin (gjërat që mund të perceptohen me shqisa)dotëthemise kjo tryezë nuk ka ndërgjegjje.Por qenia absolute është ndërgjegjja.

Taninëse më lejoni dua të flas pakëz për teuḥīdin (njëshmërinëeAllāhut të Madhëruar).IVërteti i Bekuar dheiMadhëruar është qenie.Shumë mirë poraështë Ai ndërgjegjje?!Po, Ai është ndërgjegjja absolute. I Vërteti i BekuardheiMadhëruar është qenia absolute dhe ndërgjegjja absolute.Apologjetët dhe filozofëttanëkanë hasur vështirësi në këtëçështje:“Mbiemrat e të Vërtetittë Bekuar dhe të Madhëruar - që njëri nga ata është dhe ‘ilmi (dituria) dhe ndërgjegjja - vallë a janë të njëjtë me vetën e Tij apo janë të ndarë nga veta e Tij?!”

Mbiemrat e Allāhutjanë të njëjtë me vetën. ‘Ilmi (dituria) i Allāhut është i njëjtë me vetën.Dituria jonë na është e shtuar, kështu qëne duhet ta përftojmë diturinë.Nëse ne nuk mund ta përftojmë diturinë nuk mund të bëhemi të ditur. Ne nuk mund të studiojmë diturinë.Kurse Allāhu nuk studion dituri, sepse Ai është vetë dituria, vetë qenia.Pra as qenia nuk është shtesaeAllāhut dhe as ndërgjegjjanukështështesa e qenies.Atëherëpërmbledhimduke thënë se Allāhu është vetë qenia dhe ndërgjegjja.

Duke u nisur nga atje vëmë re se qenia e ndërgjegjjes është nga vetja dhe se është shfaqja e qenies. Kini kujdes ku shkoimendimi tani?!

Larixhānī:“لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ ۖ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ“Lātudrikuhu’l-ebṣāru ue hue judriku’l-ebṣāra ue hue’l-laṭīfu’l-khabīru”.(Atë nuk mund ta konceptojnë,përfshijnëshikimet dhe Ai i koncepton,përfshin shikimet dheAiështëshumëi butë (delikat, i kujdesshëm) dhe tepër i lajmëruar).(Sūre En‘ām 103)

Edhe ‘Al’lāmeṬabāṭabāīu,na tërheq vëmendjen me fjalët laṭīf (shumë i butë, delikat,ikujdesshëm)dhe khabīr(tepër i lajmëruar).

Mjeshtër Dīnānī: Tani shikoni përputhjennëfjalët“laṭīf”dhe “khabīr”.Ndërgjegjja është laṭīf (e butë, delikate).Nëse ju dini ndonjë gjë më të butë, delikatesendërgjegjja, dituria, njohuria thuamëni.Ndërgjegjjanuk është as e ashpër dhe as e ngurtë.

Larixhānī:Si përfundimAllāhu është laṭīf (i butë, delikat).

Mjeshtër Dīnānī: SepseAiështë ndërgjegjje dhe nuk ka asgjë më të butë,delikate se ndërgjegjja. Kinikujdesndajbukurisë së ājetit!Ai është “khabīr” sepse është “laṭīf” dhe është “laṭīf” sepse është “khabīr”.

Larixhānī:Gjithashtu dhe njeriu mund ta shikojë ḥaḳīḳatin (të vërtetën) nëse është laṭīf(ibutë, delikat)dhe raḳīḳ (elegant, zemërbutë).

Mjeshtër Dīnānī: Për sa kohë që njeriu nuk bëhet drita e ndërgjegjjes, ai nuk mund të jetë laṭīf(ibutë).Nëse njeriu nuk ka ndërgjegjjensi do jetë laṭīf(i butë)?!Një njeri që nuk është nuk ka ndërgjegjje është një trup i ngurtë dhe i rëndë. Vallë çfarë leṭāfeti (butësie, delikatësie) mund të ketë një trup i ngurtë dhe i rëndë?!Njeriunuk ka asnjë ndryshim me trupat e tjerë në drejtimin e qenies trup.Vallë përse trupi të jetë i butë,ajo që është e butë është ndëgjegjja.

Ndonjëherë ne ithemi njerëzveibutë, delikat. Kur i themi dikujt i butë, delikat, cilës anë të tij i drejtohemi?!Lëkurës së tij apo trupit të tij?! Jo!Ne i themietikës, moralit të tij, ndërgjegjjes, diturisë dhe njohurisë së tij.

Larixhānī:Sa mrekulliemadhe që është njeriu;por nuk e di vlerën e tij. Allāhu i ka dhënë njeriut aftësitëpanumërta!Ndonësenjeriu është qenie,ai hem mundtakonceptojë qenien; hem mund të largohet nga qenia...

Mjeshtër Dīnānī: Njeriumundtëlargohetngaqenia;ainuk mund të largohetngaqenia.Askushnukmundtëlargohet nga thelbiiqenies.Njeriumund të largohetvetëmnga qenia e tij. Jushtruatnjë pyetje shumë të bukur.Unë mund të largohemnga qenia ime që është te‘ajjuni (shfaqja) ime;por nuk mund të largohem nga thelbi i qenies.Madje dhe njerëzit që kryejnë vetëvrasje në emërtëlargimit nga qenia, nuk largohen nga qenia porlargohen vetëm nga vetja e tyre. Vallë ku është ana e jashtme e qenies që ata të mund të shkojnë atje?!

Larixhānī: Edhe fir‘aūni kur do të mbytej tha: “ene mine’l-muslimīni”(unë jam nga muslimanët). Pra ndonëse kishte besim të prishur ai iu dorëzua qenies!

Mjeshtër Dīnānī: Pra nëse dhe fir‘aūni do të ishte larguar nga qenia e tij, ai do të ishte bërë një njeri i drejtë dhe i ndershëm. Por fatkeqësisht nuk e bëri këtë.

Larixhānī:

Një këmbë vëre në veten tënde,

Këmbën tjetër vëre në lagjen e mikut tënd.

Sa afër ql ka shkuar me këtë dyvargësh. Sa dy këmbë...

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra këtu qëndron e tërë e fshehta. Njërën këmbë vëre në veten tënde dhe këmbën tjetër vëre në lagje e mikut tënd.

Larixhānī: Shumë mirëmjeshtër ne përfituam jashtë mase shumë. Sado që të flasim për njeriun le të flasim, duke cituar këtu thënien e Meulānës, përpara nesh vihet një perde e re.

Gjëma e konceptimit janë këto “tha - u tha”të,

Larja egjakut me gjak është e pamundur.

Po, përfundojmë duke thënë se gjithçka kthehet tek Allāhu.Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak