Nëse këto perde do tëngrihen atëherë të vërtetat bëhen të dukshme, shfaqshme tek ju. Prame‘ādi(vendi i kthimit)në thelb nuk është gjë tjetër përveç kthimit në mebde’ (fillim).Ata pyesin: “Si do të jetë fundi?!” Mikuim i nderuarfundi nuk është gjë tjetër përveç kthimit në fillim.“إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ” “Innāli’l-lāhi ue innā ilejhi rāxhi‘ūne”(Nuk ka dyshim se ne jemi të Allāhut dhe nuk ka dyshimse ne jemi kthyes tek Ai!)(Sūre Beḳare, 156)Ḳijāmetiështë kthimi në fillim.Ti do të kthehesh në atë vend nga ku ke ardhur.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini dhe ju ne jemi duke hetuar çështjen e vdekjes dhe me‘ādit (vendit të kthimit) bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar. Në programin e kaluar ne kishim ardhur në një përfundim shumë të bukur në çështjen e cilësisë së kthimit në shkretëtirën e Ḳijāmetit të qenies sonë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne.

Mjeshtër,çështja jonë kishte ardhur në veprën me titull: “Spiritual Body and Celestial Earth” (Trupi Shpirtëror dhe Toka Qiellore) e Henry Corbinit.Kur mendohet e shkuara e gjatë e mendimeve të Henry Corbinit mbi lexuesit tanë dhe në çështjet e urtësisë islāme dhe filozofisë īrānianemiratojmë semendimet e tij në çështjen e me‘adit (vendit të kthimit) meritojnë që të merren parasysh.

Në këtë pikë nëse më lejoni le të cekim pakëz njohjen e Mjeshtër Dīnānīt me Henry Corbinin dhe mendimin e vetë Henry Corbinit lidhur me këtë çështje. Citoj kështu sepse dhe ndjekësit tanë të nderuar kanë shumë dëshirë që të dinë për njohjen dhe të kaluarën tuaj bashkë me Henry Corbinin.

Mjeshtër Dīnānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, pohoj se ashtu siç cekët dheju njohja ime me të ndjerin Henry Corbin ndodhi me anë të mjeshtrit tim të madh të ndjerit ‘Al’lāme Ṭabāṭābāīu. Në ato vite i ndjeri Henry Corbin vinte dhe qëndronte katër-pesë muaj në Īrān. Ai bënte kërkime për Islāmin. Ai vetë deshi që të njihej me ‘Al’lāmeṬabāṭābāīun në atë epokë nëpërmjet hoxhallarëve, profesorëve të universiteteve të zgjedhura īrāniane. Ata u takuan ndërmjet tyre dhe pas takimit ndjenë afrimitet me njëri-tjetrin.

I ndjeri Henry Corbin u josh, mahnit nga ‘Al’lāmeṬabāṭābāīu. Sepse ‘Al’lāmeṬabāṭābāīu ishte një njeri me merita, ai dinte në mori gjërash dhe ai mund të përfitonte shumë nga ai. Rishtas Henry Corbin ishte një nga filozofët e mëdhenj në Perëndim. Ai zotëronte një numër të madh të degëve, shkollave filozofike të sotme. Ai i kishte takuar filozofët më të mëdhenj në Perëndim më tepër se kushdo tjetër.

Fjala vjen ai kishte kaluar shumë vite bashkë me Martin Heideggerin. Megjithëse nuk ishte zyrtarisht studenti i tij ai e kishte takuar atë. Ai ishte studenti i filozofëve të mëdhenj të epokës sonë si Étienne Gilsonit, Emile Brehierit. Ai ishte dhe studenti i Louis Massignonit. Ai i kishte takuar të tërë këta personalitete të mëdhenj që ishin filozofët më të mëdhenj të epokës sonë.

Henry Corbin si pasojë e një sërë shkaqeve të hollësishme do të lidhej ngushtë me kulturën islāme dhe në veçanti me kulturën shī‘īte. Njëri nga profesorët e tij Louis Massignoni ishte në Ḳāhire në ato vite. Ai e dinte shumë mirë gjuhën ‘arabe dhe kishte një njohuri të madhe ndaj veprave islāme. Ashtu siç e dini dhe ju ai ka shkruar një hulumtim shumë të çmuar në çështjen e bashkëkohësit të nderuar Selmān Fārisīut. Tani dua të kumtoj se askush nuk ka kryer një hulumtim në shkallën e hetimit të Louis Massignonit në çështjen e Selmān Fārisīut deri në këtë çast.

Louis Massignoni i cili kishte një kopje të veprës me titull: “Ḥikmetu’l-Ishrāḳī”(Urtësia e Iluminacionizmit) e Imām Suhreuerdīt në atë epokë, ia jep këtë Henry Corbinit dhe i thotë: “Shiko se kjo vepër do të të hyjë në punë”. Teksa ky i fundit ishte duke lexuar veprën me titull: “Ḥikmetu’l-Ishrāḳī” (Urtësia e Iluminacionizmit) e Imām Suhreuerdīt ai dashurohet me Islāmin dhe filozofinë ishrāḳīijje (iluminacioniste, ndriçuese) dhe Imām Suhreuerdīn jo me një zemër por pothuajse me njëqind zemra.

Më pas ai vjen me një detyrë në Īrān dhe qëndron me vite të tëra këtu. Ai kryen kërkime gjithëpërfshirëse dhe të thella këtu. Ai njeh urtësinë islāme dhe Mullah Ṣadrān. Më tej ai pati takime me të ndjerin ‘Al’lāmeṬabāṭābāīu. Ishte një avokat i quajtur Dhulmexhd Ṭabāṭābāīu gjatë atyre viteve në Teherān. Ky i fundit jo vetëm që ishte mjaft i pasur por ishte dhe shumë i dhënë pas urtësisë islāme. Ai kishte një shtëpi të cilën e kishte caktuar këto mbledhjet e urtësisë.

Kështu që ‘Al’lāmeṬabāṭābāīu vinte nga Ḳumi këtu gjatë netëve të të enjtes dhe të premtes. Edhe unë gjendesha në Ḳum në ato vite. Bëj të ditur se unë isha njeriu i vetëm pranë tij në ato vite. Unë blija biletën e autobuzit dhe që të dy bashkë vinim bashkë me autobuz. Si rrjedhojë udhëtimi ynë zgjaste dy orë me autobuzët e ngadaltë të asaj epoke. Ne vinin në Teherān zbrisnim në Sheshin “Shush” dhe shkonim në atë shtëpinë e zotit Dhulmexhd Ṭabāṭābāīu në Xhaden “Behar”.

Në atë vend niste mbledhja pas faljes së namazeve të magribit (mbrëmjes) dhe ‘ishāsë (darkës) dhe vazhdonte deri në mesnatë. Henry Corbin vinte gjithmonë në kohën e duhur. Sërish merrnin pjesë dhe hoxhallarët (profesorët) e tjerë të universiteteve. Në atë mbledhje flitej për një larmi çështjesh si çështjet shpirtërore dhe Islāmi, Krishterimi, çështjet lëndore dhe shpirtërore në këtë botë, kushtet e asaj epoke dhe se çfarë duhej bërë në ato kushte.

Unë isha më i riu në moshë në ato mbledhje, sepse natyrisht shoqëroja hoxhën tim Al’lāmeṬabāṭābāīun. Krahas kësaj herë-herë unë i drejtoja Henry Corbinit disa pyetje private që të tjerët nuk ia drejtonin.

Larixhānī: Shumë mirë çfarë lloj pyetjesh i ngrinit?!

MjeshtërDīnānī: Shumë mirë, lejomëni t’ua rrëfej meqë më pyetët. Ashtu siç e dini dhe ju Henry Corbin është një njeri që ka punuar shumë në taṣaūufin (misticizmin, urtësinë islāme) dhe mbi kujdestarinë e shī‘ītëve. Hem vepra që cekët ju: “Spiritual Body and Celestial Earth” (Trupi Shpirtëror dhe Toka Qiellore) hem vepra tjetër e tij janë në gjuhën frënge, disa nga të cilat janë përkthyer. Gjuha e shkruar e tyre është pakëz e vështirë, pra përkthimi i veprave të tij në një gjuhë tjetër është pakëz i vështirë. E thënë ndryshe jo çdo njeri mund t’ia dalë mbanë në përkthimin e atyre veprave.

Ai qëndron tepër në nevojën e një murshidi (udhëzuesi) ose treguesit të udhës. Njëherë teksa rendi i ditës së një nate kishte mbaruar zyrtarisht dhe po bëheshin qerasjet, kurse unë isha ulur pranë tij. Unë i shtrova pyetjen: “I fortnderuar Henry Corbin, ju jeni një njeri i përmendjes së Allāhut dhe e shikoni të nevojshëm murshidin (udhëzuesin) në ṭarīḳat (udhë) dhe ‘irfān (urtësi). Vallë a mund t’iu pyes se kush është murshidi juaj?!”

Natyrisht se kjo ishte një pyetje private dhe mbase nuk duhet ta isha bërë këtë pyetje. Por gjithsesi unë e bëra këtë pyetja si pasojë e pacipërisë së nxitur nga rinia e zjarrtë si dhe ndoshta nga kureshtja e skajshme.

Larixhānī: Ju keni qenë gjithmonë i guximshëm.

Mjeshtër Dīnānī: Kur unë e drejtova këtë pyetje i ndjeri Al’lāmeṬabāṭābāīu heshti dhe e përqendroi menjëherë vëmendjen. Sepse ai vetë nuk e ngrinte një pyetje të tillë dhe u bë i tërë veshë duke pritur me kureshtje përgjigjen që ai do të jepte. I nderuar Henry Corbin më buzëqeshi dhe dha përgjigjen: “Unë jam ūejsit”. Kjo ishte një përgjigje shumë askete.

Sepse “ūejsizmi” është një palë në gjirin e njerëzve të ṭarīḳatit (udhës) dhe taṣaūufit (misticizmit, urtësisë islāme) që nuk e sheh si të nevojshëm murshidin (udhëzuesin). Sipas besimit, mendimit të tyre i nderuari Ūejs El’Ḳaranī kishte ardhur pranë të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) por nuk kishte mundur ta shihte atë nga afër. Pra ai megjithëse kishte ardhur në Medīnën e Ndriçuar, nuk ia kishte dalë mbanë që të shihte të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) nga afër në atë kohë sepse ai nuk ishte në qytet dhe ishte kthyer pas.

Pra sipas tyre, ja pra pikërisht për këtë arsye, ti mund të jesh anëtar i ṭarīḳatit (udhës) të tyre dhe pa e parë murshidin (udhëzuesin) dhe pa marrë drejtpërdrejtë udhëzimet nga ai. Kështu që i nderuari Henry Corbin më tregoi se ishte ūejsit. Unë e vura re se më kishte dhënë një përgjigje shumë askete dhe të mençur. Unë i thashë: “Shumë mirë i nderuari Henry Corbin, ju jeni ūejsit por njerëzit e ṭarīḳatit (udhës) kanë përmendje të hapur dhe përmendje të fshehtë të Allāhut. Besoj se kjo vlen dhe për ūejsitët. Epo le të themi se unë po e anshkaloj përmendjen tuaj të fheshtë të Allāhut, por vallë a është e mundur që të na rrëfeni se si është përmendja juaj e hapur e Allāhut, nëse do tiu lutesha?!”

Ai vështroi rreth e rrotull për një copë herë dhe mbajti një qëndrim serioz. Veshët e tij nuk dëgjonin dhe ai përdorte një aparat dëgjimi. Ai punonte gjatë netëve, bënte kërkime dhe flinte gjatë ditëve. Ky ishte zakoni i tij në kundërshtim me perëndimorët e tjerë. Ai duke hedhur shikimin e tij kundrejt meje i dha këtë përgjigje pyetjes sime: “Shikoni unë çdo natë ulem deri në mëngjes dhe lexoj lutjet e Imām Bākirit dhe Imām Ṣādiḳut (p.m.t.) duke thënë: “Ḳāle Imām Bākir ue ḳāle Imām Ṣādiḳ”(Kështu tha Imām Bākiri dhe kështu tha Imām Ṣādiḳu)”. Ja pra kjo është përmendja ime e Allāhut”.

Ja pra kjo ishte pikërisht përgjigjja që më ktheu. Me të vërtetë kjo ishte një përgjigjje shumë e kënaqshme në aspektin tim. Ai nuk e kishte thënë këtë as si një shaka dhe as në kundërshtim me të vërtetën. Ai kishte besim hem në Ehli Bejtin hem në Shī‘īzmin. Sidoqoftë ai ishte një njeri shumë i ditur, veprat e të cilit u përkthyen në një numër të lartë të gjuhëve të botës. Për shembull veprat e tij u përkthyen dhe u botuan në Bosnjë-Hercegovinë, Indonezi, Turqi.

Unë e vura re këtë gjatë një shëtitjeje që bëra në Bosnjë-Hercegovinë. Sqaroj se i nderuari Hafizoviç që është gjithashtu një njeri i ditur si ai, i kishte përkthyer mjeshtërisht veprat e tij në gjuhën boshnjake dhe në shtesë veprat e tij kishin lënë një ndikim të madh në Bosnjë-Hercegovinë. Këtu lërmëni që t’iu them diçka të çuditshme. Veprat e të nderuarit Henry Corbin janë të ndaluara në Mbretërinë e ‘Arabisë Sa‘ūdite. Përkthimi, botimi dhe leximi i veprave të tij janë të ndaluara me arsyetimin se janë ḥaram (të ndaluara) në këtë shtet. Por pavarësisht kësaj veprat e tij janë përkthyer, botuar dhe lexuar në një numër të lartë të shteteve muslimane.

Larixhānī:Sa pyetje të bukur që i paskeni shtruar atij teksa ishin në moshën tuaj të re dhe sa përgjigje të bukur që u paska kthyer. Pra leximi i ḥadītheve të Shkollës së Ehli Bejtit është një përmendje e mirë e Allāhut në vete. Fundja ja pra ky është dhe dhënësi i mendimit dhe i përmendjes.

Unë këtu dua të përdor thënien që përdorët ju. Ai ishte një njeri jashtëzakonisht i dhënë pas shī‘īzmit dhe veçanërisht pas kujdestarisë shī‘īte... Tani pyetja ime është kjo: “Mjeshtër, i nderuari Henry Corbin e shikon çështje e ringjalljes së madhe në kornizën e kujdestarisë. Përsëri dhe Imām Khumejni (m.m.t.) e prek këtë çështje në boshtin e përcjelljeve hem në veprën e tij me titull: “Eḥadīthu’l-Erbe‘īni” (Dyzetë Ḥadīthe) dhe hem në atë me titull: “Esrāru’ṣ-Ṣalati”(Të Fshehtat e Namazit). Si rrjedhojë ne arrijmë në këtë përfundim: “Ne do të hyjmë në një ḳijāmet tjetër përpara atij ḳijāmeti të vërtetë që ka përcaktuar se do të ndodhë Ḳur’āni Fisnik, e cila është ringjallja e kujdestarisë”. Vallë a mund të na e sqaroni pakëz këtë mjeshtër?!

Mjeshtër Dīnānī: Togfjalëshi: “مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ”“mexhme‘u’l-baḥrejni” (pikëtakimi, vendtakimi i dy detrave) (thënia që ceket në ājetin 60 të sūres Kehf) dhe togfjalëshi: “multeḳā’l-‘iḳlīmejni”(pikëtakimi, vendtakimi i dy rajoneve, zonave) janë togfjalësh që bartin të tërë të fshehtën xhismānī (lëndore, trupore) dhe rūḥānī (shpirtërore) të çështjes së me‘ādit (vendkthimit). Sepse me‘ādi (vendi i kthimit) në një kuptim duhet të jetë xhismānī (trupor), në rast të kundërt “mexhme‘u’l-baḥrejni” (pikëtakimi, vendtakimi i dy detrave) dhe “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (pikëtakimi, vendtakimi i dy rajoneve, zonave) nuk mund të jenë.

Qenia e vetme që ka “mexhme‘u’l-baḥrejni” (vendtakimin e dy detrave) dhe “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (vendtakimin i dy rajoneve, zonave) është insānu’l-kāmili (njeriu i përsosur, plotë). Por ç’është “baḥrejni” pra ç’janë “dy detrat)?! Deti i parë është “deti i dritës, kuptimit, shpirtërores dhe të vërtetës” dhe deti i dytë është “deti i botës lëndore”. Pohojmë se termat: “mulk” (pasuria e kësaj bote), “nefs” (shpirti, veta), “sirr” (e fshehta) “khāfī” (i fshehtë), “akhfā” (më i fshehti),“rūḥ” (shpirti) etj., pra ndarjet e botës që janë bërë sipas mendimeve të vetë dijetarëve nuk janë çështja jonë tani për tani dhe se këto terma janë të sakta në rrafshin e tyre.

Megjithatë bota e qenies mund të ndahet në “me‘anā” (kuptim) dhe “ṣūret” (pamje) me një ndarje të përgjithshme. Kuptimi dhe pamja janë një ndarje tejet e qartë. Natyrisht se dhe kuptimi dhe pamja kanë ndarjet e tyre, por unë po e them në mënyrë shumë të përmbledhur këtë tani. Sepse dhe bota e kuptimit dhe bota e pamjes kanë ndasitë e tyre. Por me një ndarje gjithëpërfshirëse dhe të përgjithshme ne mund ta ndajmë botën e qenies në dy pjesë, në botën e “me‘anās” (kuptimit) dhe “ṣūretit” (pamjes), ose në botën e “rūḥut” (shpirtit) dhe “xhismit” (trupit). Miratojmë se bota e kuptimit e cila është pakufi dhe nuk ka trajtë, nuk është pa pamje. As bota e pamjes nuk është pa kuptim. Në një program paraardhës iu kisha thënë: “Ne duhet të bëjmë fjalë për ittiḥādin (bashkimin, njëjësimin) e trupit me shpirtin”. Ndonëse këto terma përmenden me emra të ndryshëm rishtas ato arrijnë në një vend të vetëm. Njeriu zotëron trupin dhe shpirtin e tij.

Dera hyrëse në botën e pakufizuar të kuptimitështë“nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirtifolës). “Nefsu’n-nāṭiḳi”(shpirtifolës) që ështëmuttaṣil(i ngjitur) në trup është mutteḥid(ibashkuar,i njëjësuar) me trupin dhe nuk ështëinḍimāmī(i përfshirë, i shtuar).Kurse trupi është dera që hapet në botën lëndore, që do të thotë se është dera hapëse në këtë kohë dhe vend, në këtë botën ku jetojmë.

Unë dhe ju që jetojmë në këtë botë jemi: “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (vendtakimi i dy zonave). Ja pra ne kemi një derë që hapet nga brenda, e fshehta në botën e kuptimit dhe ajo botë është një botë e pakufizuar. Sërish ne kemi dhe një derë tjetër në të cilën veshët tanë, sytë tanë, gjuha jonë, prekja jonë, duart tona këmbët tona pra shkurtimisht pesë shqisat tona hapen në këtë botë. Me fjalë të tjera dëgjimi me veshë, shikimi, shijimi, nuhatja dhe prekja të quajtura si pesë shqisat tona janë në gjendje të ndërlidhur, ndërthurur me këtë botë.

Atëherë nënvizojmë se ne jemi “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (vendtakimi i dy zonave) ose “mexhme‘u’l-baḥrejni”(vendtakimi i dy detrave). Ne jemi atë të cilët i bashkojnë detin e kësaj bote me detin e botës tjetër me njëri-tjetrin. Pra zona e kësaj bote bashkohet me zonën e botës tjetër. Shumë mirë por ku bashkohen?! Ato të dyja bashkohen tek njeriu.

Larixhānī: Aftësitë janë të ndryshme apo nuk është kështu?!

Mjeshtër Dīnānī: Natyrisht se aftësitë janë të ndryshme. Unë po them parimin e përgjithshëm. Sigurisht se zbatimi në mënyrë të plotë të kësaj ndodh tek insānu’l-kāmili (njeriu i përsosur). Por secili nga ne e zotëron këtë zotësi në masën e aftësisë së tij. Bimët dhe kafshët i përkasin kësaj bote, sepse ato nuk kanë dyer që hapen në botën e kuptimit. Dera hyrëse e botës engjëllore dhe kuptimit dhe detit të kuptimi është njeriu. Bëjmë të ditur se asnjë qenie tjetër nuk ka asnjë udhë për të arritur në botën e kuptimit në mungesë të ndërmjetësimit të njeriut.

Bota e kuptimit, vjen me anë të njeriut në këtë botë. Të dërguarit e Allāhut (p.m.t.) i sjellin të vërtetat e vendit të prejardhjes së të fshehtës me nëpërmjet vetvetes pra si njerëz. Gjithashtu shtojmë dhe se çdo qenie që do të arrijë në botën e pakufizuar të kuptimit nga kjo botë duhet të arrijë njeriun dhe të bashkohet me njeriun.

Atëherë përkufizojmë se njeriu është një kalim, një derë e të cilit hapet në këtë botë dhe dera tjetër e të cilit hapet në botën tjetër. Ai është “mexhme‘u’l-baḥrejni”(vendtakimi i dy detrave) në këtë pikëpamje, pra dy detrat lidhen me njëri-tjetrin me qenien njeriut. Domethënë deti i kuptimit lidhet me njëri-tjetrin me detin lëndor tek njeriu. Sërish njeriu është “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (vendtakimi i dy zonave) dhe, pra ai bashkon dy zonat me njëra-tjetrën. Ja pra ky është “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur), kujdestari absolut i Allāhut të Lartësuar.

Ja pra HenryCorbin ka arritur në këtë kuptim. Ja pra ky është dhe vendi i kthimit trupor dhe shpirtëror për të cilin folët në programin paraardhës. Pra ju që shkoni tek ajo botë, shkoni atje si një qenie e kësaj bote. Në fund të fundit ju jeni një kalim. Le të cekim këtë poezinë e mëposhtme të të nderuarit Meulānā:

Zāde-jé thānist Aḥmed der xhéhān,

Sed ḳijāmet būd u, ender ‘ijān.

Z’u ḳijāmet ra hemi porsideend,

Ejḳijāmet tāḳijāmet rāh çend?!

Bā zebān-é ḥāl mi gofti besi,

Ké z meḥsher ḥeshr ra porsid kesi.

I lindur së dyti është Aḥmedi në këtë botë,

U bënë me njëqind ḳijāmete shqeto fare.

Secili për ḳijāmetin e pyeste atë,

O ḳijāmet pyet deri në ḳijāmet sa ka mbetur?!

Me gjendjen e gjuhës i mjafton brenga,

Sepse për vendin e ringjalljes për ringjalljen po pyesnin.

Shikoni se ç’gjë të mahnitshme që shpreh i nderuari Meulānā!Sa gjë mbresëlënëse! Ai e shpreh këtë në formën më të dëlirë, kulluar dhe të thjeshtë. Pra ai citon kështu: “Ti po e pyet vendin e ringjalljes se ç’është vendi i ringjalljes?!” Pra ti po pyet vetë vendin e ringjalljes se ç’është vendi i ringjalljes, apo se ç’është ringjallja?!”;ndërkohë kur njeriu që është vendi i ringjalljes është vetë Khātemu’l-Enbijjāi (Vula e Lajmëtarëve) (p.q.m.t.).

Pra ai do të tregojë se “ti po e pyet se ku është ringjallja e madhe të nderuarin e dërguar (p.q.m.t.) i cili është ringjallja e madhe në thelb”,në një kohë kur vetë i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është ringjallja e madhe. Shumë mirë por çfarë do të thotë ringjallja e madhe?! Kjo do të thotë se mbarë të vërtetat e botës së të fshehtës, padukshmes janë të fshehura në të (p.q.m.t.). E thënë ndryshe mbarë të fshehtat e botës së të fshehtës arrijnë në këtë botë dhe vijnë deri në veshin tonë me anë të gjuhës së tij që gjendet në të fshehtën brenda tij. Ju lutem lexojeni ju pjesën vijuese të poezisë.

Larixhānī:

Bā zebān-é ḥāl mi gofti besi,

Ké z meḥsher ḥeshr ra porsid kesi.

Pez ḳijāmet shov ḳiṭāmet ra bébin,

Dīden-é her çīz rā sharṭest īn.

Me gjendjen e gjuhës i mjafton brenga,

Sepse për vendin e ringjalljes për ringjalljen po pyesnin.

Bëhu ḳijāmet dhe shihe ḳijāmetin,

Ky është kushti i shikimit të gjithçkasë.

Mjeshtër Dīnānī: Thënia: “Bëhu ḳijāmet dhe shihe ḳijāmetin”, do të thotë se “dhe ti vetë je një ḳijāmet”,sepse ḳijāmeti është brenda teje. Shikoni se sa titull të bukur që Henry Corbin i ka vënë veprës së tij:“Spiritual Body and Celestial Earth” (Trupi Shpirtëror dhe Toka Qiellore) ose siç është përkthyer në gjuhën ‘arabe: “Arḍu’l-Melekūti (Toka, Vendi i Engjëllores). Vini re se ç’tregon ājeti i mëposhtëm i Ḳur’ānit Kerīm:“يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ ۖ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ”“Jeume tubeddelu’l-arḍu gajra’l-arḍi ue’s-semāuātu ue berezū lil’lāhi’l-uāḥidi’l-ḳahhāri”. (Në atë ditë kur do të ndryshohet, shndërrohet toka në një tjetër tokë dhe qiejt dhe (njerëzit) do të dalin në shesh përpara Allāhut Një dhe Shkatërrues). (Sūre Ibrāhīm, 48)

Pra ky vend tanimë është një vend tjetër. Shumë mirë por a është vendi i kësaj ringjalljeje të madhe një shtrirje gjeografike e kësaj bote?! Vallë a është ky vend Hëna? Apo mos vallë ky vend është planeti Mars?! Vallë ku është ky vend?! Ky vend është “lā mekāni” (mungesa e vendit). Meqenëse ai e ka titulluar këtë si “arḍ” (tokë, vend) themi se ky është një vend por ky vend është “lā mekāni” (mungesa e vendit).

Mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Mjeshtër i dashur çështja erdhi në një vend shumë të bukur. Pra “ḳijāmeti ynë është vetvetja jonë”.

Behesht u duzekh bā tost der pūst,

Çérā bīrūn z khod mi xhūji ej dūst.

Xhenneti dhe xhehennemi është bashkë me ty,

Vallë përse e kërkon atë jashtë o mik?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, kështu që mos e kërko ḳijāmetin jashtë teje. Njëri nga emrat e ḳijāmetit është dhe “tublā’s-serāiru”(të fshehtat, mbulesat, perdet e varrit) ashtu siç preket më poshtë: “يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ” “Jeume tublā’s-serāiru”(Në atë ditë kur to dë zbulohen të fshehtat). (Sūre Ṭāriḳ, 9) Fjala “serāir” do të thotë të fshehtat, mbulesat, perdet e natyrës.

Perdet kanë mbuluar sytë tanë, veshët tanë dhe të tëra shqisat tona në këtë çast, sepse ka perde mbi perde. Shqisat tona, ëndrrat tona janë një perde në vete. Pra përsëris se shqisat tona, ëndrrat tona dhe vegimet tona janë një perde. Unë nuk kam për qëllim mendjen e çiltër, të dëlirë këtu. Por madje dhe disa pjesë të mendjes janë perde.

Nëse këto perde do tëngrihen atëherë të vërtetat bëhen të dukshme, shfaqshme tek ju.Prame‘ādi (vendi i kthimit) në thelb nuk është gjë tjetër përveç kthimit në mebde’ (fillim). Ata pyesin: “Si do të jetë fundi?!” Mikuim i nderuarfundi nuk është gjë tjetër përveç kthimit në fillim.“إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ” “Innāli’l-lāhi ue innā ilejhi rāxhi‘ūne”(Nuk ka dyshim se ne jemi të Allāhut dhe nuk ka dyshimse ne jemi kthyes tek Ai!)(Sūre Beḳare, 156)Ḳijāmetiështë kthimi në fillim.Ti do të kthehesh në atë vend nga ku ke ardhur.

Krahas kësaj ne e kuptojmë n mënyr të gabuar gabim hem fillimin hem fundin. I urti i madh Ḥāxhe Nāṣiruddīn Tūsī ka përpiluar një vepër me titull: “Āgāz ue Enxhām” (Fillimi dhe Fundi). Pra siç kuptohet titulli i veprës është: “Āgāz ue Enxhām” (Fillimi dhe Fundi) që është thënia më e bukur në gjuhën perse e thënies “mebde’ ue me‘ād”, të cilat janë dy fjalë në gjuhën ‘arabe. Disa autorë i kanë titulluar veprat e tyre si “mebde’ dhe me‘ād”, ndërsa Ḥāxhe Nāṣiruddīn Tūsī i ka vënë veprës së tij titullin “Āgāz ue Enxhām” (Fillimi dhe Fundi).

Nëse ne do të mundohemi që të gjejmë fillimin kjo do to thotë se udha jonë është e gabuar. Fjala vjen ne shkojmë në të kaluarën duke drejtuar pyetjen: “Kur ishte fillimi i kësaj tryeze që është këtu në këtë çast?!” Themi se kjo tryezë u bë disa vite më parë. Shtojmë se ky ishte zdrukthtari, qelqi sipër saj erdhi nga ky vend etj. kështu që ne kthehemi vazhdimisht në të shkuarën duke ngritur pyetje si: “Epo nga cila pemë u prenë këtë dërrasa dhe kur u prenë ato pemë?!”

Si rrjedhojëju shkoni në të kaluarën, kur ju doni të gjeni kohën e fillimit të kësaj tryeze, të çdo lloj ngjarjeje në këtë botë ose i vetë vetes suaj.Për shembull kur mendoni për vetveten, si fillim shkoni tek i ati juaj, më pas tek nëna juaj dhe më tej shkoni tek stërgjyshi juaj imadh i nderuari Ādem (p.m.t.). Pra ju ktheheni pas mbi vijën e kohës. Sado që të shkoni pas në vijën e kohës shkoni, nuk do të mund të arrini në asnjë vend tjetër përveç kohës. Ju nuk mund të kapërceni jashtë kohës.

Gjithashtu gjendja është e njëjtë dhe në vendin. Fjala vjen ju mund të shkoni në planetët e tjerë më së tepërmi. Kudo që të shkoni shkoni, rishtas atje ka një ḥajjiz (hapësirë, vend). Pra në çdo vend ku është bota lëndore ka një ḥajjiz. Me fjalën “ḥajjiz” kuptojmë hapësirën, mjedisin, vendin e çdo trupi. Çdo trup ka një post, vend që apologjetët e quajnë “ḥajjiz”.

Kudo që të shkoni në botën e lëndore apo të trupave shkoni, në cilindo planet që të shkoni shkoni edhe nëse shkoni deri tek “Big Bangu” (Shpërthimi i Madh) sërish jeni në botën e trupave dhe shihni vend dhe vendit i ndryshohet trajta më së tepërmi.

Në këtë pikë pyetja ime është kjo: “Çfarë doni ju nga koha?! Çfarë iu jep koha?! A jeni ju prodhimi i kohës?! Disa njerëz pohojnë se “koha zgjidh gjithçka”. Por vallë a zgjidh koha me të vërtetë gjithçka?!”

Koha nuk ka asgjë që të mund të na japë. Përfytyroni vetë kohën duke lënë qenien e kohës mënjanë për një çast. Vallë çfarë ka koha si natyrë, përbërje që të mund ta na japë?! Ajo nuk mund të na japë asgjë. Këtu lërmëni t’iu them gjënë e vetme që ajo mund ta japë. Nëse koha do të mund të na japë një gjësqarojmë se gjëja e vetme që ajo mund të na japë është vetvetja. Shumë mirë por çfarë do të thotë dhënia e kohës së vetvetes ndaj jush?! Çfarë bën ajo duke iu dhënë vetveten?! Ajo vetëm se iu bën kohor, gjë që tanimë e ka bërë. Pra koha na ka dhënë vetveten.

Shumë mirë nëse vendi do të na japë diçka çfarë mund të na japë?! Përfytyroni një vend asbolut. Vendi nuk ka asgjë për të na dhënë. Nëse vendi do të mund të na japë diçka nënvizojmë se ai mund të japë vetëm vetveten dhe na bën vendorë, gjë të cilën tanimë e ka bërë.

Pra ne jemi hem kohorë dhe hem vendorë. Shumë mirë por çfarë zotërojmë në këtë kohë dhe vend?! Atëherë theksojmë se ne nuk duhet të shkojmë në të shkuarën dhe nuk duhet të qarkullojmë në vend për këto të vërteta. E vërteta nuk mund të përftohet me këtë udhë.

Shumë mirë por nga cila anë duhet të shkoj për të gjetur të vërtetën?! Unë duhet të shkoj në brendinë time, në derūnin tim (anën time të brendshme më të thellë). Kjo është një udhë që njeriu duhet të shkojë në derūnin e tij (anën time të brendshme më të thellë).

Disa njerëz mund të ngrejnë pyetjen: “Vallë ku është në derūni im (ana ime e brendshme më e thellë)?!” Derūni nuk është një fushë gjeografike. Ju mund ta kapërceni perde brenda perdes në derūnin tuaj. Pas çdo tefekkuri (meditimi), kuptimi, sulūku (udhëtimi etik, moral), shuhūdi (dëshmia, vëzhgimi), texhrubeje (përvoja) dhe etape, sjellin me vete një tjetër meditim, kuptim, udhëtim etik, moral, dëshmi, vëzhgim. Ju mund të shkoni kështu deri në pafundësi. Në këtë udhëtim brenda derūnit (anës së brendshme më të thellë) ka perde pas perdeje dhe të fshetë pas të fshehte, derisa gjithçka t’iu bëhet e dukshme...

Larixhānī: Mjeshtër ju rrëfyet një gjë shumë të bukur në çështjen e“mexhme‘u’l-baḥrejni”(vendtakimi i dy detrave) para pak çastesh. Insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) është hem dera jonë hyrëse dhe hem dalëse në fushën e të fshehtës. Për më tepër ashtu siç ka shprehur dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.), ashtu siç preket në poezinë e Meulānës, ne kemi një fillim dhe një fund. Përderisa nuk mund të arrijmë në ḳijāmetin tonë, ne nuk mund të arrijmë as në ḳijāmetin e uelājetit (kujdestarisë). Ky ishte një sqarim tejet mahnitës që dëgjova nga ju.

Megjithatë gjithashtu dhe Muḥjiddin ‘Arabīu bën fjalë për “khātemu’l-uelājetin” (vulën e kujdestarisë). Ai bën fjalë në kuptimin absolut për “khātemu’l-uelājetin” (vulën e kujdestarisë) për të nderuarin ‘Īsā (p.m.t.) dhe në disa vende ai e pranon si “khātemu’l-uelājeti” (vulën e kujdestarisë) dhe Imām Mehdīun (p.m.t.).

Kështu që njeriu e ndjen se ka një botë tjetër brenda tij. Pra ai e ndjen se ka gëlltitur një botë tjetër më të madhe se kjo botë dhe se mendon se është duke jetuar në një botë më të vogël në këtë çast, si dhe vazhdimisht po pret ardhjen e asaj dite. Pra ashtu siç bëtë fjalë dhe ju njeriu kërkon heqjen, ngritjen e atyre perdeve dhe varësive dhe ai mban vazhdimisht perhizë për të arritur në atë botën e vërtetë.

Në një numër të lartë besimesh fetare ne vëmë re i nderuari nderuari ‘Īsā (p.m.t.) është pranuar dhe pranohet si shpëtimtar. Gjithashtu dhe ne shī‘ītët jemi duke e pritur Imām Mehdīun (p.m.t.) si një shpëtimtar. Ky i fundit shihet si ai njeri i cili do të na shpëtojë nga mbarë këto mbulesa dhe perde ose do të na ftojë ne atë kryengritje.

Në këtë këndvështrim kam dëshirë të flisni pakëz për intiḍḥārin (pritjen). Unë do t’iu pyes: “Vallë a vetëm pritja e çon njeriun në atë kryengritje apo duhet të bëjmë dhe gjëra të tjera?!”

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni intiḍḥāri(pritja) është një gjë që është në thelbin e njeriut. Njeriu nuk mund të jetojë pa pritshmëritë e tij. Kurse larmitë e pritshmërisë janë një çështje e veçantë. Unë nuk po bëj fjalë për vetë pritshmërinë në këtë çast. Çdo njeri ka një pritshmëri, shpresë. Njerëzit kanë hem pritshmëri të ndryshme dhe hem gjëra të priten të ndodhin në mënyrë të ndryshme.

Si pasojë e qenies së kësaj një çështje jashtë mase shpirtërore dhe duke qenë se është keqkuptuar në masë të gjërë, dua që ta sqaroj këtë me një shembull nëse më lejoni. Ana interesante e çështjes është se çështja që do t’iu shpalos tani është përmendur nga ana e një mendimtari perëndimor. Mbase ky i fundit nuk ka as fe. Ai thotë diçka dhe hyn brenda një shpërthimi të zhurmshëm mendimor.

Unë do ta përcjell atë fjali tani dhe dua të arrij në një përfundim nga kjo fjali. Ky mendimtar që nuk e di nëse i beson apo nuk i beson një feje drejton një pyetje në veprën e tij dhe pas saj rrëfen si më poshtë: “Unë u përfshiva në një shpërthim të zhurmshëm mendimor”.

Them se ka gjasa që ai ishte rreth të 60-tave kur e ngriti këtë pyetje. Ai trgon si vijon: “Unë i shtrova këtë pyetje vetvetes: “Nëse unë do t’i kisha plotësuar mbarë dëshirat e mia kur isha 20 vjeç, vallë a do të isha një njeri i lumtur, vallë a do të kisha arritur lumturinë me kuptimin e plotë të fjalës?!”

Edhe ju bëjeni këtë pyetje vetevetes, sipas jush cila është përgjigjja e kësaj pyetjeje?! Qenia e një njeriu të lumtur dhe arritja në lumturinë në kuptimin e plotë të fjalës është një gjasë e largët. Unë dua ta komentoj këtë. Meqenëse ai plotësoi dëshirën e tij, shumë mirë por përse atëherë nuk mund të jetë i lumtur?! Unë dua të vij në çështjen e “pritshmërisë” nga këtu.

Ai njeri mendon për aftësitë që nuk i ka vënë ende në veprim. Ai mendon për fuqitë që nuk kanë dalë ende në dritë, për udhët që nuk i ka përshkuar ende, për mbulesat, perdet që nuk i ka tërhequr ende mënjanë dhe për problemet, shqetësimet që nuk i ka hasur ende dhe ai do t’i dijë të tëra këto.

Pra ç’janë ato gjëra që njeriu do t’i dijë?! Ç’është ajo perde e tërhequr mënjanë dhe ç’është ajo gjë që unë pres të shoh pas asaj perdeje?! Vini re gjendja e intiḍḥārit (pritjes) është e pranishme në mbarë besimet fetare. Kjo gjendje zë vend në të tëra besimet fetare ibrāhīmite. Fjala vjen çifutët presin rikthimin e Mesīḥu’d-Dexhxhālit, gjithashtu dhe të krishterët presin rikthimin e të nderuarit Mesīḥu’d-Dexhxhālit, ndërsa muslimanët - dhe në veçanti shī‘ītët - presin rikithimin e Mesīḥut ‘Īsā (p.m.t.) dhe Imām Mehdīut (p.m.t.).

Pra ashtu siç shihet gjendja e intiḍḥārit (pritjes) është jo vetëm në besimet fetare ibrāhīmite por dhe në fetë tjera. Për shembull kjo dukuri gjendej dhe në fenë zerdushte (zoroastrianiste) e cila ishte feja e Īrānit të Lashtë. Zerdushti (Zarathustra) kishte bërë të ditur se do të shfaqej Sushjanti pas vdekjes së tij. Sushjanti ishte i biri i Zerdushtit dhe Sushjanti do të vinte si një shpëtimtari i popullit īrānian pas njëmijë viteve. Kështu që ky lloj mendimi ishte i pranishëm dhe në Īrānin e Lashtë që dy-tremijë vite më parë. Kjo është një çështje shumë e hollësishme. Por shkurtimisht intiḍḥāru’l-ākhiri (pritja e fundit) zë vend në të tëra besimet fetare.

Si përfundim përsërisim se pritja është një gjë që është brenda njeriu, por ka disa dallime në çështjen e baraspeshës së saj. Njëri thotë se është Mesīḥu ‘Īsā (p.m.t.), kurse tjetri pretendon se është Sushjanti. Ndërsa ne si shī‘ītë presim ardhjen e Imām Mehdīut (p.m.t.). Pra pritja është një gjë që i përket njeriut. Nëse njeriu nuk ka pritje atëherë nuk e di përse jeton?! Themi se ai njeri i cili pavarësisht se i kishte plotësuar mbarë dëshirat e tij që në rini dhe i cili nuk ishte ende i lumtur sigurisht se kishte diçka që priste.

Kuptimi i kësaj është kjo: “Njeriu është “bābu’l-ebuābi (dera e dyerve), “mexhme‘u’l-baḥrejni”(vendtakimi i dy detrave), “multeḳā’l-‘iḳlīmejni” (vendtakimi i dy zonave) dhe pavarësisht se është dera që hapet në botërat e pafund, përsëri ai zotëron dhe aftësi të pafund dhe në çdo etapë ai mendon se ato aftësi nuk janë mbushur ende. Kjo aftësi duhet të arrijë dhe në veprim. Shumë mirë por kur do të mbushet kjo?! Sigurisht se në ringjalljen e madhe...

Çdo gjë madje kur të bëhen të dukshme mbarë të vërtetat dhe tanimë nuk do të mbetet më asgjë tjetër për të pritur. Megjithatë kjo nuk do jetë hidhëruese. Shprehem kështu sepse sipas disave kjo do të jetë hidhëruese nëse nuk do të ketë një pritshmëri e re. Jo, atje tanimë nuk do të ketë hidhërim. Në atë vend njeriu në çdo vështrim, në çdo sekondë do të shohë një shfaqje të re të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Jo, jo, atje nuk ka më përsëritje, por flitet për forma, trajta, begati, dhunti, mirësi dhe pamje të reja.

Atje ajo që sheh është gjëja që do zemra,

Atje ajo që do zemra është gjëja që sheh.

Atje ajo që sheh është gjëja që do.

Atje ajo që do është gjëja që sheh.

Ne shikojmë një numër të madh gjërash në këtë botë ku jetojmë. Mirëpo ne nuk mund të duam të shikojmë një gjë që e shikuam, ose mund të duam një mori gjërash por nuk mund t’i shikojmë ato. Ne në njërën anë nuk mund t’i shikojmë disa gjëra që duam dhe nga ana tjetër nuk mund t’i duam disa gjëra shikojmë. Kurse në atë vend nuk është kështu, atje gjëja që shikon është gjëja që do.

Larixhānī: Gjithashtu dhe Shejkh Bahāī i jep kuptim pritshmërisë në kornizën e përcaktuar nga ju. Ai thotë kështu: “Njeriu iu është qepur pas vënies së aftësisë së tij të përjetshme në veprim”. Tekefundit ky është dhe ‘ilmi (dituria) dhe me‘arifeti (njohuria) të cilat ju i theksoni vazhdimisht. Kështu që kur njeriu e vë këtë aftësi të mrekullueshme në veprim, atëherë ai do të ketë dalë në praninë e Imām Zamānit (p.m.t.). Pra ndonëse shfaqja e tij është diçka tjetër por prania e tij do të ketë ndodhur.

Tani le të cekim edukatën e pranisë me disa fjali në këtë pikë. Pra ju na e treguat këtë ujë të kulluar, kurse tani le të cekim pakëz se si do të arrijmë tek ai.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se edukata e pranisë dhe gjendja e pritjes janë pyetje që bëhen vazhdimisht. Si rrjedhojë për t’i dhënë përgjigje këtyre pyetjeve duhet të zotërojmë përgatitjen e mjaftueshme në pikëpamjen e diturisë, njohurisë dhe urtësisë. Përgatitja është fshirja e shtëpisë së zemrës dhe hedhja poshtë dhe mënjanimi nga gjërat e tjerave. Ndërsa mënjanimi i gjërave të tjera është arritja në vendin e pranisë së urtësisë.

Pra për shtimin e diturisë, njohurisë lidhur me të nderuarit e dërguar (p.m.t.) dhe imāmët (p.m.t.), duhet të shtojmë dhe diturinë, njohurinë, urtësinë rreth të vërtetave të Ḳur’ānit Kerīm. Pra Imām Mehdīu (p.m.t.) nuk do të sjellë një të vërtetë të re, por ai do të sjellë të vërtetën e Ḳur’ānit, sepse ai është një Ḳur’ān folës, i cili nuk do të sjellë asgjë të re. Themi kështu sepse mbarë të vërtetat e kësaj bote janë në mesin e atyre dy kapakëve të Ḳur’ānit Famëlartë. Por për ta bërë këtë ne duhet të jemi të njohur me të vërtetat e Ḳur’ānit duke hedhur poshtë dhe u mënjanuar nga gjërat e tjera dhe duke ngritur, rritur shkallën e diturisë, njohurisë, urtësisë.

Sado që të jeni të njohur me të vërtetat dhe urtësinë e Ḳur’ānit aq më tepër shtohet dhe përgatitja juaj ndaj shfaqjes dhe pranisë së tij. Në këtë çështje ne kemi nevojë që shtojmë diturinë, njohurinë, urtësinë tonë rreth Ḳur’ānit dhe jo të hedhim pankarta, parrulla dhe sllogane.

Bā muddeī megujīd esrār-é ‘ashḳ u mesti,

Ta bī khaber bémīred der derd-é khod peresti.

Mos ia thoni të fshehtat e dashurisë dhe dehjes një pretenduesi,

Derisa të vdesë i palajmëruar me dhimbjen e egoizmit.

Larixhānī:Shumë mirë mjeshtër ne përfituam jashtë mase shumë nga sqarimet tuaja. Kjo ishte një bisedë shumë e bukur, por për fat të keq koha e programit tonë mbaroi. Lutemi që Allāhu i Lartësuar të na bëjë të tërëve nga pritësit e vërtetë. Lutemi që Ai të na bëjë fatlumë të edukatës së saj.

Dil-é men ṭālib-é pīr-é mogan est,

Heman pīri ké ez dīde néhān est.

Eger dem mi zenem az ṣāger u mej,

Murād Mehdi-jé ṣāḥib zemān est.

Zemra ime kërkon njëudhërrëfyes të moçëm,

Ai është udhërrëfyesi i fshehur nga sytë.

Edhe nëse flas për kaden, sheshin dhe pijen,

Dëshira ime është Mehdīu që është zotëriu i kohës.

Larixhānī: Shpresojmë që Allāhu i Lavdëruar të na çojë ne dhe ju në praninë dhe shfaqjen e Imām Zamānit (p.m.t.). Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë.Me dëshirën se do tëtakohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak