Ibrāhīmī Dīnānī: Mësimet e Methneuīut (Pjesa E Dytë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Dhj. 31, 2021, 4:23 a.m.

Atë që i madhi Meulānā e ka thënë me gjuhën e poezisë dhe urtësisë, e thotë dhe Ṣadru’l-Muteel’lihīni Shīrāzī shekuj më vonë me gjuhën e qenies së dëshmisë dhe filozofisë. Pra ai thotë se shpirti dhe trupi nuk janë gjë tjetër përveç se një e vërtetë e vetme. Trupi në të vërtetë është shkalla e zbritur e shpirtit,ai është gjendja e “tekeththufit” (trupëzuar) e tij.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Mā z jārān çeshm-i jāri dāshtīm,

Khod galat būd ‘ançe ma pendāshtīm.

Tā direkht-é dūstī bergī dehed,

Ḥālijā reftīm u tokhmī kāshtīm.

Goftégu ‘ājin-i dervishi ne būd,

Ver ne bā to maxherāhā dāshtīm.

ḤāfiḍḥShīrāzī

Ne prisnim miqësinë nga miqtë,

Ai ishte vetë i gabuar i asaj që pandehim.

Që pema e miqësisë të çelë gjethe,

Ne shkuam dhe mbollëm një farë.

Nuk ka bisedë në ritin e dervishit,

Se ndryshe ç’aventura do të përjetonim bashkë.

Ashtu siç e dini dhe ju ne po bëjmë fjalë për veprën me titull:titull:“مثنوي معنوي“Methneuī’l-Me‘neuī”(Dyvargëshit Shpirtërorë) emistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut dhe jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Pra ne kemi dy programe që po bëjmë fjalë për dyvargëshit e parë të veprës me titull: “Methneuī’l-Me’neuī”(Dyvargëshit Shpirtërorë) e poetit të njohur Meulānā.Në programin e kësaj mbrëmjeje erdhëm në këtë dyvargësh:

Her kesi ez zann-é khod shod jār-é men,

Ez derūn-é men ne xhost esrār-é men.

Çdo njeri sipas pandehjes së tij u bë i dashuri im,

Por thellë brenda meje askush nuk i kërkoi të fshehtat e mia.

Mjeshtër i nderuar, i madhi Meulānā bën përfytyrimin, përshkrimin e një “neji” (fyelli). Ky “nej” (fyell) ka ardhur nga kallamishtja dhe po krahason ata njerëz që janë të kënaqur me ata njerëz që nuk janë të kënaqur. Ai gjithmonë arratiset hem nga ata që janë të kënaqur dhe hem nga ata që nuk janë të kënaqur. Ai për arsyetimin, justifikimin e kësaj sjelljeje citon kështu:“Çdo njeri sipas pandehjes së tij u bë i dashuri im, por thellë brenda meje askush nuk i kërkoi të fshehtat e mia”.

Por a është “ḍḥanni” (pandehja) i këtushëm i kundërti i “jaḳīnit” (dëshmisë së prerë, qartë) apo e “shubhes” (dyshimit)?!

Mjeshtër Dīnānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se jo, kjo pandehje nuk është e kundërta e dyshimit; por mund të jetë e kundërta e “jeḳīnit” (dëshmisë së prerë, qartë).Ai kumton kështu këtu: “Askush nuk i kërkon, nuk i gjen dhe nuk i jep zgjidhje të fshehtave të mia brenda meje”. Këtë  mund ta bëjnë vetëm Allāhu i Lartësuar dhe kujdestarët e përsosur të Allāhut të Lavdëruar.Asnjë nga njerëzit e rëndomtë, jo vetëm Meulānā por askush nuk mund të arrijë në brendinë e tij.

Fjala vjen nëse unë dua t’iu vlerësoj, atëherë unë do të vë re fjalët që thoni, qëndrimet që mbani, mënyrën dhe stilin tuaj të ngritjes dhe uljes, mënyrën tuaj të të folurit, shikimit, veshjes etj. Kurse që të tëra këto janë pamja e jashtme. Ne mund t’i njohim njerëzit vetëm sipas paraqitjes së tyre.Megjithatë ne nuk mund të arrijmë në “sirru”s-sūejdānë” (pikën më të thellë të brendshme të zemrës) të njeriut.Askush nuk mund të arrijë në “sirru’s-sūejdānë” e tjetrit.Përveç kujdestarëve tëpërsosur dhe Allāhut të Madhëruar, i Cili di gjithçka të hapur dhe të fshehtë në mbarë botën.

Mistiku i madh Meulānā, si një njeri i udhëtimit të përmirësimit etik dhe moral dhe zotërues i të fshehtave rrëfen si më poshtë: “Qoftë miku im qoftë armiku im, njerëzit kur më shohin mua, ata më vlerësojnë mua sipas pandehjeve të tyre”.Pra dhe ai njeri që është miku im dhe ai njeri që ushqen armiqësi ndaj meje e bën këtë sipas pandehjes së tij. Thënia: “kërkoi” që kalon në rreshtin:“Por thellë brenda meje askush nuk i kërkoi të fshehtat e mia”, ka kuptimin se“nuk mundi t’igjejë”.Domethënë me qëllim që dikush të mund të krijojë kontakt me mua me brendinë time, ose duhet të jetë në shkallën time, ose duhet të jetë në një shkallë më të lartë se unë. Pra Allāhu i Lartësuar dhe kujdestarët e përsosur mund të arrijnë të zotërojnë të fshehtat e mia. Si rrjedhojë çdo lloj vlerësimi ose gjykimi tjetër është i mbështetur vetëm në pandehje. Domethënë vlerësimi i bërë natyrshëm kur nuk mund të arrijë tek brendia është e mbështetur vetëm në pandehje.

Larixhānī: Vallë a është kjo pandehje, një gjë mes dyshimit dhe jaḳīnit (dëshmisë së qartë)?!

Mjeshtër Dīnānī:Bëj të qartë seme synim që të mund të sqarojmë fjalën “ḍḥann” (pandehje) me kuptimin e fjalorit, nëse do ta masim sipas gjasave, kumtojmë se për shembull njëqind përqind është jaḳīn. Pesëdhjetë përqind është dyshim, nën pesëdhjetë përqind është vegim, kurse mbi pesëdhjetë përqind është pandehje. Si rrjedhojë pandehja është pakëz më tepër se dyshimi por nuk është bërë ende jaḳīn.Kjo është një llogaritje e bërë sipas fjalorit. Ndërsa masa njëqind përqind është jaḳīni.Si rrjedhojë përsërisim se pandehja është pakëz më lart se dyshimi, por nuk është ende jaḳīn (dëshmi e qartë).

Larixhānī:Në Ḳur’ānin Famëlartë kalon si vijon: “Shumica e tyre nuk ndjekin, zbatojnë asgjë tjetër përveç pandehjes” dhe më pas urdhërohet si vijon: “Kurse pandehja nuk të fiton asgjë në pikëpamjen e të vërtetës. Allāhu di se ç’bëjnë ata”.

Mjeshtër Dīnānī:Po, madje dhe sikur të arrijë nëntëdhjetëenëntë përqind rishtas nuk ka dobi. Sepse një parashikim është një pandehje. Nga ana tjetër dhe jaḳīni (dëshmia e qartë) ka shkallët e saj të renditura si më poshtë: “‘ilmu’l-jaḳīni, ‘ajnu’l-jaḳīni dhe ḥaḳḳu’l-jaḳīni”.Meulānā këtu bën të ditur se të fshehtat e mia janë të qarta vetëm për Allāhun dhe kujdestarët e Allāhut”.Njerëzit e tjerë japin gjykime lidhur me të fshehtat e mia sipas pandehjeve të tyre. Pra si fillim ata nuk janë të aftë në kërkim, në shtesë ata nuk mund të arrijnë në të fshehtat e mia dhe sikur do të hetojnë.

Larixhānī: Ai shprehet kështu në një vend tjetër në pjesët vijuese të të njëjtës fletore:

Ej besa Hindu vu Turk hem zebān,

Ej besa do Turk çun biganegān.

Pes zebān-ı maḥremi khod diger est,

Hemdili ez hem zebāni bihter est.

Për besë gjuha e indianit dhe turkut mund të jetë e njëjtë,

Për besë dy turq mund të jenë të huaj për njëri-tjetrin.

Atëherë gjuha e intimitetit është një gjuhë plotësisht tjetër,

Lidhja e zemrës është më e mirë se lidhja e gjuhës.

Pra këtu thënia: “të fshehtat thellë brenda meje”kërkon disa njerëz që kanë lidhjen e zemrës?!

Mjeshtër Dīnānī:Po, këtu ai ilustron si shembull një indian dhe një turk të cilët nuk i dinë gjuhët e njëri-tjetrit. Nëse në mesin e tyre ka një lidhje të zemrës atëherë gjuha e tyre është e njëjtë. Pra nëse kanë arritur në disa shkallë në aspektin e diturisë, njohurisë, urtësisë dhe në këndvështrimin e brendshëm e zbulojnë shumë shpejt njëri-tjetrin. Madje ata mund ta kuptojnë me gjuhën e shikimit njëri-tjetrin.

Nëse më ndihmon dhe kujtesa ime dhe nuk më lë në baltë dua që të lexoj një dyvargësh nga poeti i madh i ndjeri Iḳbāl Lahori. Ai kumton kështu:

Be ḥalveti ki sokhen mi sheved hixhāb anxha,

Ḥadīth-i dél bé zebān-é négāh mi gujim.

Me të dashurin kur je kokë më kokë në vendin ku fjala është mbulesë,

Ato që kalojnë në zemër i themi me gjuhën e shikimit.

E thënë ndryshe ai do të thotë se “njeriu ndonjëherë vjen në një etapë të tillë ku e folura jo vetëm nuk mjafton për t’ukuptuar por dhe bëhet pengesë për të”.Gjëja më e mirë në këtë gjendje është forma e shikimit. Njeriu ndonjëherë mund të thotë fjalë që vlejnë sa njëqind libra me një shikim të vetëm.Pra edhe sikur të lexoni njëqind libra ju nuk mund ta konceptoni kuptimin e atij shikimi të vetëm.Kështu që përkufizojmë se vetëm dashuruesi mund t'i kuptojë ato kuptimet që bartin brenda ato shikime që Lejlāja ia drejton Mexhnūnit. Pra vetëm syri i dashuruesit mund ta kuptojë kuptimin e shikimit të të dashuruarit të tij; atë shikim nuk mund ta konceptojë çdo sy. Dy kujdestarë, dy insānu’l-kāmili (njerëz të përsosur), dy miq të Allāhut të Lavdëruar mund të kuptohen me një shikim, me një lëvizje, madje dhe me një nuhatje. Ḳur’āni Fisnik na lajmëron se i nderuari Je‘ḳūb(p.m.t.) mori erën, nuhati erën e këmishës së të nderuarit Jūsuf (p.m.t.). Shumë mirë por ç’lloj nuhatjeje është kjo?!

Gjithashtu dhe i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) kur erdhi në shtëpi Uuejs Ḳarani nuk ishte më në shtëpinë e tij. Uuejs Ḳarani kishte ardhur nga Jemeni në Medīnën e Ndriçuar me qëllim që të shihte, takonte të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.); por ai nuk kishte mundur ta takonte të nderuarin të dërguar (p.q.m.t.) sepse ky i fundit kishte shkuar diku tjetër dhe si rrjedhojë ai nuk kishte mundur ta priste atë (p.q.m.t.) dhe ishte kthyer në Jemen si pasojë e dhënies së fjalës së nënës së tij. Kur i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) ishte kthyer në shtëpi kishte thënë: “Innī esh‘ummu rājijeti’r-Raḥmāni” (Unë po nuhas erën e Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit). Kurse sipas një ḥadīthi tjetër ai kishte thënë: “Unë po nuhas erën e vëllait tim Uuejsit”. Era e këtushme nuk është era e dukshme që dimë, njohim, por është një erë, nuhatjeje shpirtërore.

Si rrjedhojë përkufizojmë se ashtu siç ka thënë i njohuri Meulānā gjuha e një indiani mund të jetë e njëjtë me gjuhën e një turku. Pra ai nënkupton se dy njerëz të urtë, dy insānu’l-kāmili (njerëz të përkryer),megjithëse njëri është indian dhe tjetri është turk, sërish ata mund ta kuptojnë mjaft mirë njëri-tjetrin. Pavarësisht kësaj dy turq madje qofshin dhe dy vëllezër mund të jenë të huaj me njëri-tjetrin.Pra ata megjithëse mund të flasin gjuhën e njëjtë amtare, por gjendjet e tyre janë të ndryshme nga njëri-tjetri.

E thënë ndryshe dhe Hābīli me Ḳābīlin ishin vëllezër mirëpo ne e shikojmë largësinë e madhe në mesin e tyre.Atëherë nënvizojmë se lidhja e zemrës është një gjë rrënjësisht, tërësisht e ndryshme. Kjo është një gjuhë e veçantë, kjo është gjuha e të fshehtës.

Larixhānī: Atëherë nënvizojmë se i dërguari dhe udhërrëfyesi i gjuhës është zemra. Bota jonë është e mbushur me njerëz me një lidhje gjuhe të njëjtë, por janë pakësuar ata njerëz që kanë një lidhje zemre.

Mjeshtër Dīnānī:Natyrisht miratoj se nëse gjuha e dukshme është e njëjtë me gjuhën e zemrës atëherë kjo është më e mira.Nëse është lidhja e zemrës çdo gjë bëhet një gjuhë dhe flet mbarë qenia e njerëzimit; por duhet të krijohet një lidhje shpirtërore. Meulānā e ka përdorur këtë çështje në shumë vende. Ndonëse kujtesa ime është e dobët dhe nuk mund ta kujtoj saktësisht, pohoj se një poezinë e tij ai reciton si më poshtë: “Nëse ti bëhesh sy, unë bëhem shikimi yt”. Pra unë shoh me syrin tënd.

Pra gjithçka është nga zemra. Gjuha, hunda, syri, veshi, dora, këmba, etj., që të tëra këto janë dritare që hapen në zemër; pra qendra është zemra. Nëse zemrat bëhen një tanimë nuk ka nevojë për këto mjete. Pra këto janë mjete që i përdorim për të arritur në zemër. Nëse zemrat janë zier me njëra-tjetrën dhe janë të lidhura tanimë nuk ka nevojë për këto mjete.

Larixhānī: në këtë pikë më duhet të shtojse ka një mori gjërash për të thënë në këtë çështje mjeshtër. Por le të kalojmë në dyvargëshin pasardhës. Ai rrëfen si vijon:

Sirr-i nen ez nāle-ji men dur nist,

Līk çeshm u gūsh ra ‘an nūr nist.

E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime,

Por ajo dritë nuk është në sy dhe në vesh.

Vallë si mund t’i njohim të fshehtat e kujdestarëve të cilët në këtë rast thonë kështu: “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime, por ajo dritë nuk është në sy dhe në vesh?!”

Mjeshtër Dīnānī: Epokur njeriu që është udhëtues i përmirësimit etik dhe moral arrin në një etapë të përsosmërisë, ai mund të jetë zotëruesi i një njëshmërie në vendin e qenies. Njerëzit e rëndomtë janë “mutefārriḳë” (të ndarë, të veçuar). Ata i kanë gjuhët, sytë, veshët të ndarë, duart dhe këmbët e tyre bëjnë punë të ndara. Pra duke përdorur këtu një thënie të njohur përqendrimi i tyre është i shpërndarë. Çdo organ bën një punë por organi tjetër nuk është në dijeni të punës së tij.

Megjithatë njeriu “mute‘āl” (i përtejmë) mund të jetë zotërues i një njëshmërie në vendin e qenies, trupit si pasojë e udhëtimit etik dhe moral. Pra ai mund të mendojë siç sheh, mund të shohë siç mendon. Ai mund të mendojë siç dëgjon, mund të dëgjojë siç mendon. Ai mund të mendojë ose mund të shikojë siç nuhat. Të tëra këto mund të zënë në një udhë vend. Pra mund të mbizotërojë një gjendje njëshmërie tek njeriu.

Kjo dukuri është arritja nga shumica tek njëshmëria. Fundja ky është dhe përfundimi i udhëtimit etik dhe moral: “Me rritjen e madhështisë së njeriut, ai shkon nga shumica tek njëshmëria. Pra ai shkon nga copëzimi, pjesëzimi në tërësinë.Nëse njeriu arrin në këtë vend, atëherë mbarë qelizat e tij, konceptimi, dashuria dhe mbarë fuqitë shqisore, hyjnë nën urdhrin e qeverisë të arsyeshme, logjike dhe dëshmitare, shikuese. Bëj të ditur se që të tëra këto janë në harmoni, përputhje të plotë me njëra-tjetrën. Kjo përkthehet se nuk ka asnjë copëtim, ndarje dhe kontrast, kundërshtim në qenien e njeriut. Kur njeriu arrin në këtë vend e dukshmja dhe e fshehta bëhen një.

Ja pra këtu qëndron dhe qenia e njëjta gjë e të dukshmes me të fshehtën. Poeti Meulānā citon: “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime”. Pra kjo psherëtimë është një psherëtimë e shpalosur me fjalë. Psherëtima e këtushme nuk është psherëtima në kuptimin e dukshëm, jashtëm.

Pra fjalët e këtushme janë fjalë që përmbajnë ankim. Dhjetë dyvargëshit e parë të këtushëm janë psherëtima e “nejit” (fyellit). Vargu “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime”, pra e dukshmja, e jashtmja është bërë njësh me të fshehtën. Por syri dhe veshi i njerëzve të rëndomtë nuk mund ta konceptojë këtë. Pra në sytë e tyre nuk ka dritë që të mund ta shikojë këtë dritë, në veshët e tyre nuk ka fuqi që të mund ta kuptojnë të fshehtën në psherëtimën time.

E fshehta ime është në psherëtimën time, mbase mund ta dëgjojnë këtë psherëtimë; mirëpo nuk mund ta kuptojnë të fshehtën. Ata nuk mund ta shikojnë atë dritën e brendshme; sepse ajo dritë nuk është në sytë dhe veshët e tyre.

Kjo është arritja nga shumica tek njëshmëria. Fundja ky është dhe përfundimi i udhëtimit etik dhe moral: “Me rritjen e madhështisë së njeriut, ai shkon nga shumica tek njëshmëria. Pra ai shkon nga copëzimi, pjesëzimi në tërësinë. Nëse njeriu arrin në këtë vend, atëherë mbarë qelizat e tij, konceptimi, dashuria dhe mbarë fuqitë shqisore, hyjnë nën gjykimin, sundimin, urdhrin e qeverisë të arsyeshme, logjike dhe dëshmitare, shikuese. Bëj të ditur se që të tëra këto janë në harmoni, përputhje të plotë me njëra-tjetrën. Kjo përkthehet se nuk ka asnjë copëtim, ndarje dhe kontrast, kundërshtim në qenien e njeriut. Kur njeriu arrin në këtë vend e dukshmja dhe e fshehta bëhen një.

Pra fjalët e këtushme janë fjalë që përmbajnë ankim. Dhjetë dyvargëshit e parë të këtushëm janë psherëtima e “nejit” (fyellit). Vargu “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime”, pra e dukshmja është bërë njësh me të fshehtën. Por syri dhe veshi i njerëzve të rëndomtë nuk mund ta konceptojë këtë. Pra në sytë e tyre nuk ka dritë që të mund ta shikojë këtë dritë, në veshët e tyre nuk ka fuqinë e duhur që të mund ta kuptojnë të fshehtën në psherëtimën time.Pohojmë se janë të fshehura shumë kuptime të mëdha në fjalët e këtushme të mistikut Meulānā.Nëse më lejoni unë dua që ta sqaroj këtë. Deri më tani unë kam paraqitur anën e dukshme të kësaj.

Shikoni teksa ai reciton: “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime” ai në të vërtetë do të thotë se "shpirti im është i njëjtë me trupin tim". Ne në shumicën e kohës e shohim shpirtin me trupin si dy gjëra të ndara. Gjithashtu dhe Meulana në një vend pohon se shpirti fluturon dhe largohet nga trupi pikërisht si një zog. Megjithatë ai thotë një gjë tjetër këtu.

Natyrisht se i atjeshmi ishte një shembull, kurse këtu ai ka arritur në një vërtetësi. Shpirti me trupin janë dy gjëra por nuk janë dy gjëra. Pra hem janë dy gjëra dhe hem nuk janë dy gjëra. Teksa e them këtë  nuk po them një gjë të kundërshtuar. Shpirti me trupin janë dy gjëra, pra dy shkallë. Pra bëhet fjalë për dy shkallët e një gjëje. Për shembull mendoni për dritën. Një dritë mund të ketë me pesëqind qirinj, kurse një dritë tjetër mund të jetë me njëqind qirinj. Natyrisht se drita me pesëqind qirinj është e ndryshme nga drita me njëqind qirinj dhe janë dy gjëra. Por sa pjesë ka e vërteta e dritës? Një pjesë.

Atëherë ndryshimi në shkallë, nuk do të thotë ndryshim në thelb. Ai këtu nënkupton se “shpirti im është i njëjtë me trupin tim në këtë çast”.Fjalët që unë kam thënë me një gjuhë të dukshme, janë sqarimi i të fshehtave brenda meje. Ai i cili i ka thënë këto fjalë është një i urtë që ka jetuar në shekullin e shtatë të hixhretit (mërgimit islām). Nëse do ta them këtë në pikëpamjen filozofike, këto fjalë janë njëra nga zbulimet shumë të mëdha të filiozofisë islame që është thënë shekuj më vonë pasi i ka thënë Meulānā nga ana e Mullah Ṣadrāsë.

Mullah Ṣadrā në tezën e tij “lëvizja e thelbit” e shikon shpirtin me trupin si të njëjtën gjë. Ai thotë se shpirti dhe trupi nuk janë dy gjëra të ndryshme. Ai pohon kështu:“xhismānijjetu’l-ḥudūthi ue ruḥānijjetu’l-beḳā” (qenia e trupit është e krijuar dhe qenia e shpirtit është e përjetshme). Pra trupi fizik ose trupi i njeriut bëhet vetë shpirti me përkryeshmërinë. Pra shpirti nuk hyn në këtë format, kallëp nga jashtë. Trupi duke u përkryer fiton qenien shpirt, ai bëhet thjesht shpirt dhe në të njëjtën kohë aq sa është thjesht shpirt është dhe thjesht trup.

Atë që i madhi Meulānā e ka thënë me gjuhën e poezisë dhe urtësisë, e thotë dhe Ṣadru’l-Muteel’lihīni Shīrāzī shekuj më vonë me gjuhën e qenies së dëshmisë dhe filozofisë. Pra ai thotë se shpirti dhe trupi nuk janë gjë tjetër përveç se një e vërtetë e vetme. Trupi në të vërtetë është shkalla e zbritur e shpirtit, ai është gjendja e “tekeththufit” (trupëzuar) e tij.

Larixhānī:Ja pra pikërisht ky është dhe shembulli i ṣūfistit Meulānā:

Ten z xhān u xhān z ten mestūr nist,

Līk kes rā dide xhān destūr nist.

Trupi nga shpirti dhe shpirti nga trupi nuk është i fshehtë,

Por askush nuk ka të drejtë të shikojë shpirtin.

Mjeshtër Dīnānī:Shumë bukur. Ky është sqarimi në një mënyrë të qartë me gjuhën e urtësisë së mendimit “xhismānijjetu’l-ḥudūthi ue ruḥānijjetu’l-beḳā” (qenia e trupit është e krijuar dhe qenia e shpirtit është e përjetshme) në tezën “lëvizja e thelbit” e Ṣadru’l-Muteel’lihīn Shīrāzīut.Pra shpirti dhe lëkura, trupi janë e njëjta gjë. As shpirti i Meulānësnuk është i fshehtë nga trupi i tij dhe as trupi i tij nuk është i fshehtë nga shpirti i tij. Trupi i Meulānë e kupton shpirtin e tij.

Kështu ishin dhe të dërguarit e Allāhut (p.m.t.). Lëkura, trupi dhe shpirti i të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) nuk është i ndarë. Lëkura, trupi i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) kishte lëkurë,trup dhe peshë, ai ecte në udhë, martohej, hante, pinte, flinte... Por trupi i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) nuk ishte i ndarë nga shpirti i tij.Për këtë arsye thuhet se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) nuk kishte hije, pra dhe trupi i tij ishte shpirtëror.Vetë ai ishte ishte hija e të Vërtetit.Ai ishte hem në këtë botë dhe hem në botën engjëllore. E thënë ndryshe ai ishte hem këtë botë dhe hem nëmi‘rāxh (ngjitjen hyjnore në qiej).

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Teksa Meulānā thotë: “E fshehta ime nuk është larg psherëtimës sime; mirëpo ajo dritë nuk është tek sytë dhe veshët”,me sa kuptohet ai beson se duhen sy dhe veshë të caktuar për ta parë dhe dëgjuar atë të fshehtë. Pra ashtu siç zotërojmë “çeshm u gūsh ser” (sy dhe vesh në kokë) zotërojmë dhe“çeshm u gūsh-i sir” (syrin dhe veshin e të fshehtës). Kështu që ai rrëfen si më poshtë në vijim të fletores:

Penbe ender gūsh-i ḥiss-i dūn konīd,

Bend-i his ez çeshm-i khod bīrūn konīd.

Bī ḥiss u, bī gūsh u bī fikret shevīd,

Tā khitāb-éirxhi‘īrā beshnevīd.

Këtë ndjenjë të ulët vëri pambuk në vesh,

Zgjidheni dhe hiqeni sysh këtë lidhjen e shqisës.

Bëhuni pa shqisë, pa vesh dhe pa mendim,

Derisa kështu të mund të ndjeni thirrjen irxh‘ī (kthehuni).

Në këtë gjendje të vjen ndërmend kjo pyetje: Vallë a mund të jetë ky sy dhe vesh, syri dhe veshi i të fshehtës?! Apo syri dhe veshi i të fshehtës është një gjë tërësisht ndryshe?!

Mjeshtër Dīnānī:Nuk ka dyshim se ajo që thatë është shumë e vërtetë dhe ai e ka sqaruar këtë në një mënyrë më të qartë në një vend tjetër. Nëse kujtesa ime më ndihmon unë kam dëshirë që ta lexoj këtë. Ai rrëfen kështu:

Penxh ḥissīḥest xhoz īn penxh his,

‘Ān çu zer-i sorkh u īn ḥissha çu mis.

Përveç pesë shqisave ka dhe një shqisë tjetër brenda pesë shqisave,

Ajo është pikërisht si ari i kuq, kurse këto shqisa janë si bakri.

Nuk është sepse shqisat si shikimi, dëgjimi me veshë, nuhatja, shijimi dhe prekja janë pesë shqisat tona të dukshme të cilat i dimë të tërë. Por pavarësisht këtyre pesë shqisave kemi dhe pesë shqisa të tjera të cilat janë në atë të fshehtën tonë pra në brendinë tonë. Shqisat e dukshme, të jashtme janë pikërisht si bakri, ndërsa ajo shqisa tjetër është si ari i kuq.

Shqisat e njeriut kanë shkallë.Shikimi, dëgjimi me veshë, nuhatja, shijimi dhe prekja e njeriut kanë shkallë. Ashtusiç preka dhe më parë teksa i nderuari Je‘ḳūb (p.m.t.) thoshte: “Unë e mora, nuhata erën e Jūsufit (p.m.t.)”, vallë a ishte kjo era,nuhatja e dukshme, e jashtme që marrim me hundë, apo ishte një erë, nuhatje e brendshme, e fshehtë?! Themi se nuk ka dyshim se ishte e brendshme, e fshehtë por ishte shqisë dhe ishte nuhatur.

Për më tepër kur i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e dëgjonte shpalljen nga i nderuari Xhibrīl (p.m.t.), ose ndonjëherë kur e merrte drejtpërdrejtë, ose në mënyrë të tërthortë e dëgjonteme veshë atë; por vallë nëse do të ishte një vesh tjetër në atë çast, a do të mund të dëgjonte atë shpallje me veshë që dëgjonte i nderuari i dërguar (p.q.m.t.)?! Nuk ka rëndësi se sa i mprehtë mund të ishte ai vesh, përsëri nuk do të mund ta dëgjonte atë zë me veshë. Atëherë përmbledhim se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e dëgjonte shpalljen hem me veshin e dukshëm, e jashtëm dhe hem me veshin e fshehtë.

Unë ua kam shpalosur me dhjetra herë këtë këtu. Njeriu ka një anë të dukshme, të jashtme dhe një anë të fshehtë, të brendshme. Rishtas ajo ana e brendshme ka një anë të brendshme dhe sërish ajo ana e brendshme ka dhe një anë të brendshme tjetër.Pra nekemi një vesh të jashtëm, kemi dhe një vesh të brendshëm dhe ai veshi ynë i brendshëm ka dhe një anë të brendshme. Pra ka anë të brendshme brenda anës së brendshme.Pra ai vesh është aq i brendshëm sa njeriu zotëron një vesh të brendshëm i cili ka mundësi që të mund të dëgjojë me të drejtpërdrejtë zërin e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Veshi i jashtëm nuk është në gjendje që të dëgjojë drejtpërdrejtë zërin e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. I nderuari Mūsā (p.m.t.) e dëgjoi zërin e Allāhut të Lartësuar me këtë vesh, por nëse në atë vend do të ishin me mijra veshë, atëherë ai nuk do të kishte mundur që të dëgjonte veshin e Allāhut të Lavdëruar. Ky vesh i jashtëm është i lidhur me atë veshin e brendshëmdhe ai vesh i brendshëm ka një anë të brendshme e cila ka dhe një anë të brendshme, që zgjatet derisa të mund të dëgjojë zërin e Allāhut të Madhëruar në vendin e prejardhjes së të fshehtës...

Ḥāxhe Sebzevāri përshkruan këto vargje:

Gūsh-é esrār shov nist veger ne esrār,

Beresh ez ‘ālem-i me‘āni khaberi nist ké nist.

Nuk ka vesh për të dëgjuar të fshehtën, nuk është se e fshehta nuk është,

Ajo nga bota e shpirtërores nuk ia ka lajmin se nuk ia ka.

Nëse veshi i jashtëm i njeriut është i lidhur me veshin e brendshëm të tij, atëherë ai dëgjon mbarë të fshehtat e kësaj bote në çdo çast dhe ai mund t’i shikojë të tërë të vërtetën e kësaj bote në çdo çast. Mirëpo kur ai vesh është i shurdhër, ai nuk mund t’i dëgjojëtë fshehtat me veshë dhe nuk mund ta shikojë të vërtetën e kësaj bote, në një kohë kur kjo botë është e mbushur me zërin e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

E mbaj mend se unë njëherë kisha lexuar për jetën e një kujdestari. Me të vërtetë ishte mahnitëse. Ai ngrihej natën dhe shkonte drejt maleve.Ishte e qartë se ai ishte në një gjendje të veçantë në atë natë. Njëri nga miqtë e tij e pa dhe e pyeti se përse nuk ishte në shtëpi. Ai kujdestar iu përgjigj se gurët e rëndomtë dhe gurët e çakullit po pengonin fjetjen e zërit të lartësimit, lavdërimit, madhërimit të Allāhut.Mbase ai e dëgjonte atë çdo natë por ai ishte në një gjendje plotësisht të ndryshme në atë natë.

Shikoni ky zë gjithmonë është duke jehuar në këtë botë, por nuk ka vesh që të mund ta dëgjojë atë. Shikoni po iu sjell një shembull mjaft të njohur. Nëse e ndizni radion në këtë çast ju mund të dëgjoni për shembull Berlinin, Londrën, Moskën, Parisin, Pekinin, Tokjon dheUashingtonin. Por nëse e fikni radion, atëherë ju as mund t’i dëgjoni me veshin tuaj dhe as mund t’i shikoni me syrin tuaj ato valët e zërit. Megjithëse ato valët e zërit janë të pranishme, pra ato valët e zërit nuk shfaqen kur ne nuk e ndezim radion. Kështu që ne kemi nevojë për mjete komunikimi siç është radio, televizori, kompjuteri, ose telefoni celular për dëgjimin dhe shikimin e tyre.

Ne teksa jemi të ulur këtu jemi të rrethuar nga një sërë valësh, ndonëse nuk mundt’idëgjojmë ato. Me fjalë të tjera duhet të jetë një frekuencë e caktuar për të mund të dëgjuar një tingull, zë të caktuar. Pra ajo frekuencë e caktuar nuk duhet të jetë as më e lartë dhe as më e ulët. Ne nuk mund t’i dëgjojmë as frekuencat më të larta e as frekuencat më të ulëta se kjo frekuencë e caktuar. Kjo dukuri nënkupton se mundt’i dëgjojmë valët e jashtme nëpërmjet disa mjeteve, por krahas kësaj të fshehtat e brendshme që gjenden brenda njeriut janë shumë më të koklavitura se kjo.

Larixhānī: Madje dhe vetë shpirti shprehet si një valë.

Mjeshtër Dīnānī: Po dhe shpirti është një valë por nuk është një valë fizike. Ajo dukuri që ne e quajmë si “tereūuḥ” (dhënia e shpirtit, shpirtëzimi) pra shpirtërorja, nuk është frekuencë. Bota shpirtërore është e mbushur me tinguj, zëra mirëpo duhet të ketë veshë që të mund t’i dëgjojnë, madje dhe sy që të mund t’i shikojnë ato. Por fatkeqësisht veshi ynë është i shurdhër dhe syri ynë është i verbër.

Larixhānī: “وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ“Ue leḳad dhere’nā lixhehenneme kethīrān mine’l-xhinni ue’l-insi lehum ḳulūbun lā jefḳahūne bihā ue lehum e‘junun la jubṣirūne bihā ue lehum ādhānun la jesme‘ūne bihā ūlāike kee’l-en‘āmi bel hum eḍal’lunūlāike humu’l-gāfilūne”.(Me të vërtetë Ne krijuam shumë nga xhinnët dhe njerëzit për në xhehennem. Ata kanë zemra që me to nuk kuptojnë, ata kanë sy që me ta nuk shohin dhe ata kanë veshë që me ta nuk dëgjojnë. Ata janë si kafshët, bile edhe më të mjerë, të ulët, të tillët janë ata të hutuarit, të shkujdesurit). (Sūre E‘rāf, 179)

Mjeshtër Dīnānī: Por vallë përse këta njerëz janë në një shkallë më të ulët se kafshët?! Sepse kafshët nuk e kanë atë lloj aftësie, mjeshtërie. Allāhu i Lartësuar nuk ua ka dhënë atë aftësi atyre, por njeriu pavarësisht se iu është dhënë ose e ka këtë aftësi, rishtas nuk e ka marrë atë përfundim, nuk ka mundur që të përfitojë nga ajo aftësi, mjeshtëri. Atëherë theksojmë se njeriu është në një gjendje më të keqe, më të mjeruar se kafsha.

Larixhānī:Mullah Ḥāxhe Sebzevārī ka një thënie dhe dua ta lexoj nëse më lejoni. Ai rrëfen si më poshtë: “Lëvizja në të vërtetën e shpirtit, është aq e lëvizshme, mbizotëruese sa nëse do të duam të zgjedhim një pikë të shpirtit për të njohur vetveten, ajo pikë na kalon e na lë pas gjatë çastit të lëvizjes. Nga ajo pikë në mendjen tonë mbetet vetëm një pikturë e cila është përzier dhe me gjëra të tjera. Si rrjedhojë asnjë psikolog, sociolog, antropolog, ose filozof nuk ka mundur të sqarojë të vërtetën e shpirtit deri më tani”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se është mëse e vërtetë se ajo pikë e shpirtit na kalon e na lë pas derisa ta kemi hulumtuar atë. Pra ajo nuk ka “imtidādin” (zgjatimin) kohor dhe vendor. Pra ajo është një pikë që është kudo. Domethënë ajo hem është një pikë dhe hem është kudo. Ky është abstraktizimi i shpirtit. Nëse do të kishte një “imtidād” (zgjatim) atëherë ajo pikë nuk do të kalonte derisa ta shihnit. “Imtidādi” (zgjatimi)është me përmasën kohore dhe vendore.Pra hem koha dhe hem vendi kanë zgjatim. Mirëpo kjo është pikë dhe ka një qendërzim në një pikë.

Përkufizojmë se pika nuk ka përmasa. Ashtu siç pika nuk ka përmasa në gjeometri edhe shpirti nuk ka përmasa. Ai nuk është askund; por është kudo. Si rrjedhojë nuk është e mundur analizimi, hetimi, hulumtimi, matja dhe vlerësimi i tij sipas kritereve, normave shkencore. Pra ne nuk mund ta analizojmë në laborator atë. Askush nuk mund ta njohë shpirtin në këtë kuptim. Psikologjia për të cilën flitet në ditët e sotme heton sjelljet e njeriut dhe kryen parashikime mbi sjelljet e njeriut.

Larixhānī: Poeti i njohur i ndjeri Iḳbāl Lahorī ka thurur këtë poezi:

Nëse je poshtë mbajtjes së vetes lartësohu,

Nëse do Allāhun afrohu më shumë me veten.

Shumë mirë por nëse shpirti im është kaq i lëvizshëm,i rrjedhshëm dhe lëviz me shpejtësi, vallë si mund ta mbaj veten dhe të mund ta mbizotëroj atë?!

Mjeshtër Dīnānī: Thënia: “Afrohu më shumë me veten” do të thotë “bëhu pa përmasa”.

Larixhānī: Shumë mirë por a nuk e sjell kjo në një gjendje debati çështjen e njohjes së vetes?!

Mjeshtër Dīnānī: Jo,përkundrazi kjo e fuqizon dhe më tepër çështjen e njohjes së vetvetes. Pra ju e çoni vetveten në atë pikë ku nuk ka përmasa. Në atë pikë ju e kuptoni se në të vërtetë nuk ka përmasa, vetëm trupi ka përmasa. Kurse trupi është vetëm një pjesë e juaj.Pra ai është shfaqja juaj në këtë botë. Ndërsa e vërteta juaj që është e përbërë nga një pikë është kudo.

Trupi i njeriut është bregdeti i qenies së njeriut. Njeriu është një det dhe bregdeti i atij deti është trupi juaj.Ne qëndrojmë më tepër në bregdetin e trupit dhe nuk kemi mundur të hyjmë në detin tonë të qenies.

Larixhānī:Tani po kalojmë në një dyvargësh tjetër:

‘Atesh est īn bang-é nej u nīs bād,

Her ké īn ‘atesh nedāred nist bād.

Zjarri është zëri i këtij fyelli,nuk është era,

Kush nuk e ka këtë zjarr u asgjësoftë (mos qoftë).

Thënia “nist bād” (nuk është) që preket në të dy rreshtat e lartpërmendur është një metaforë.

MjeshtërDīnānī:Po, kjo është një metaforë shumë e bukur. Ai këtu nënkupton se ka pakëz dallim mes këtij fyelli dhe fyejve të tjerë. Fyejt e tjerë janë frymë, erë. Edhe fryma është një lloj ere. Por fyelli të cilit jam duke i rënë është zjarri; pra djegës.

I urti Meulānā e kishte treguar si zërin e fyellit këtë poezi. Ai këtu bën të ditur se fjalët brenda meje dalin në gjendjen e zjarrit. Ky është një zjarr djegës, nëse njerëzit e dinë mirë i digjet brendia.Kush nuk e ka këtë zjarr u asgjësoftë (mos qoftë). Domethënë mosqenia e një njeriu të tillë është më mirë se qenia e tij. Nëse një njeri nuk e kupton zjarrin në fjalët e mia,pra në këtë fyell që po i bie me fjalët e mia dhe të vërtetën e zjarrit të tij, pra nëse nuk është i njohur me “sirru’s-sūuejdānë” (pikën më të thellë të brendshme të zemrës)të njeriut dhe nëse udha për të arritur në “bāṭin” (brendi) është e mbyllur për të, është më mirë që një njeri i tillë të mos jetë. Pra është shumë më mirë nëse një njeri i tillë të mos jetë; sepse qenia e tij nuk është më lart se përtej qenies së një kafshe.

Po, miratoj se thënia “nist bād” (nuk është) është e ndryshme në aspektin e kuptimit. Thënia “nīsbād” (nuk është) që ceketnë rreshtin e parë ka kuptimin “nuk është era, fryma”.Pra ai thotë “zjarri brenda meje”.Kjo është me të vërtetë kështu, njeriu kur kupton thellimin në fjalët e Meulānës dhe kur sheh nxehtësinë në ato fjalë, atij u merr flakë, u digjet shpirti, në të urtësia digjet shkrumb e hi.

Larixhānī: Ḥāfiḍḥ Shīrāzī thur këto vargje:

Zīn ‘atesh-i nehḥūfte ké der sīne-jé men est,

Khorshid shu’le ist ké der asūmān girift.

Nga ky zjarr i fshehtënë zemrën time,

Mori flakë e dogjDielli në kupën qiellore.

MjeshtërDīnānī:Kjoështëme të vërtetë kështu,sepse zjarri i zemrës nuk mund të krahasohet me zjarrin e Diellit.Natyrisht senuk ka asnjë zjarr për një njeri që nuk di dhe se këto nuk janë asgjë tjetër përveçfjalëve.Për disa njerëz këto këto nuk janë gjë tjetër përveç fjalëve.Por për atatë cilët krijojnë lidhje me këtë,pra për ata të cilët janë të lidhur me këtë zjarr iu digjet qenia. Pra ka njerëz që me të vërtetë kanë ndryshuarme këto fjalë.

Larixhānī:Kurse në dyvargëshin tjetër ai tregon si më poshtë:

‘Atesh-é ‘éshḳ est kender nej fotād,

Xhushīsh-é‘éshḳ est kender mej fotād.

Zjarri i dashurisë ra brenda fyellit,

Ngazëllimi i dashurisë ra brenda pijes, verës.

Mjeshtër Dīnānī: Epo është mëse e natyrshmesekur zjarri bienë kallamishten nga ku është përftuar fyelli, ajo digjet dhe shkrumbohet shumë shpejt,sepse kallami pra fyelli është një lëndë shumë djegëse.Kallamishtja e këtushme është qenia e njerëzve. Teksa ai thotë: “Zjarriidashurisëra brenda fyellit”,ai ka për qëllim të thotë se “ai zjarr e djeg njeriun”, sepsedashuria e vërtetë idjeg njerëzit. Ndërsa teksa ai thotë: “Ngazëllimi i dashurisë ra brenda pijes”,ai ka për synim të thotë se “pija, vera është dehëse”.Theksojmë se djegësia e fyellit dhe dehja e pijes janë dy nga veprat e dashurisë. Nëse nuk dashuri atëherë pija e humbet këtë veti.

Pija, veranë kuptimin e vërtetë e bërë nga rrushi është dehëse, mpirëse, trullosëse, ndikimiisë cilësshuhet me nxitim dhe nuk ka asnjë vlerë.Por“meji” (pija, vera) për të cilënbëhet fjalë këtu është dashuria.Kjo nuk është vera e bërë nga rrushi, sepse kjo verë jep një dehje të dukshme, të jashtmee cila kalon me shpejtësi më pas.Por vera e dashurisë, pra vera e ‘ashḳut (dashurisë) nuk ështënjë verë e tillë.

Kur dashuria bëhet më e dendur, më e rëndë ajo bëhet ‘ashḳ (dashuri). Edhe kallamishtjaështëqenia enjerëzve.‘Ashḳu(dashuria)është djegëse.Por çfarë do të thotë djegie?!Kjo do të thotë mosshikimiiasgjëjetjetër i dashuruesit përveç të dashurittë tij. Pra pothuajse çdo gjë është djegur, pothuajse nuk ka më asgjë, gjithçka është djegur e bërëpluhur ehi.

Larixhānī:Kjo ështënjë thënie emahnitshme.

““Meji” (pija vera) është prodhimii“nejit” (fyellit). Në mungesë të zjarrit të fyellit nuk do të ketë as ngazëllimin e pijes, verës”.

Mjeshtër Dīnānī:Kjo pije nuk është një gjëshumë e rëndësishme. Meulānā e thotë këtë në një mënyrëmë të qartë në një vend tjetër këtë i nderuar Larixhānī. Në këtë poezi ati tregon “bādeja” pra pija u deh nga ne”.Pra nësebādeja (pija) është dehëse, atëherë dhe ajo vetë duhet të jetë e dehur.IurtiMeulānāshprehet kështu:“vetëbādeja (pija)u deh nga ne”.Nëse ne nuk do të ishim as bādeja (pija) nuk do të dehej. Pra qofshi ju që jeni dhe mendoni se çfarë lloj dehjeje që është dehja jonë!

Dehja e dashurisë së njeriut nuk mund të krahasohet me asnjë lloj dehjeje tjetër.Pra që të tëra dehjet e tjera pranë saj mbeten të venitura dhe të zbehta.Në veprën me titull:“Divāni Shems” (Divāni i Shemsit) Meulānā ka një fjalim në gjendje jermi,ndërsa në veprën me titull:“Methneuī” (Dyvargëshit) ndonjëherë thotë dhe gjëra të arsyetuara, logjike dhe të mirëmenduara.

Larixhānī: I ndjeri Mullah Hādī thotë si më poshtë:

“Nëse zjarri i fyellit nuk bëhet shkak për pijen, kjo nuk është një urtësi dashurore; por një urtësi askete”.

Pra ai për këtë thotë se kjo është një urtësi dashurore.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo është urtësia e Khurāsānit. Në urtësinë e Khurāsānit gjendet ngazëllimi i prekjes së Khurasānit. Kjo prekje, dehje dhe ngazëllim nuk është në urtësinë e Bagdādit që arrin deri tek Ibn ‘Arabiu.

Larixhānī: Ne erdhëm në zjarrin e dashurisë por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Ne kishim dëshirë që të shqyrtonim më tepër dyvargësh në këtë program, por ndonëse u munduam që t’i kalonim këto majat e kuptimit në mënyrë të shpejtë,rishtas nukmundëm që t’i jepnim të drejtën,meritën e duhur. Megjithatë shpresojmë se ndjekësit tanë të nderuar kanë përfituar goxha.

Kështu që nëse do Allāhu sqarimin e këtij dyvargëshi do ta lëmënë programin tonë vijues. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak