Ibrāhīmī Dīnānī:Mësimet E Methneuīut (Pjesa E Tetë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Shk. 22, 2022, 4:10 a.m.

Njeriu është një qenie që bart këtë fillim dhe fund brenda vetes. Ka gjasa që për njeriun përfytyrimi i fillimit dhe fundit nuk është i mundur. Kurse sa i saktë ose i gabuar është ky përfytyrim, citojmë se kjo është një çështje e veçantë, por mistiku i madh Muḥjiddīn ‘Arabiuka një thënie si më poshtë: “Njeriu është një qenie ḥadīth (i krijuar më vonë) i përjetshëm”.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

 

Derdem ez jār est u dermān nīz hem,

Dél fedā-jé u shod u xhān nīz hem.

Her do ‘ālem jek furūg rūj-é ust,

Goftemet pejdā vu pénḥān nīz hemkerd.

 

Brenga ime dhe shërimi im është i dashuri im,

Zemra u frymëzua me të dhe shpirti.

Që të dyja botërat janë drita e fytyrës së tij,

Unë ta thashë si fshehur dhe hapur.

 

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي“Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut dhe kemi disa programe që jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Ne po hetojmë dyvargëshit e fillimit të fletores së parë të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e Meulānës. Kjo vepër është një oqean në të cilin kemi hyrëdhe jemi duke përparuar brenda këtij oqeani të pafund me stilin e zhytjes së mjeshtrit tonë të nderuar.Ne po mundohemi që t’uaparaqisim dheju koraletdhe perlat e bukura që mjeshtri ynë ka nxjerrë nga ky oqean.

Mjeshtër i nderuar ne kishim filluar një çështje të bukur në natën e programit të kaluar. Sipas kësaj i madhi Meulānā e shikonte FiṭërBajramin si çështjen e fiṭrit dhe fiṭratit (natyrës së pastër të krijimit të njeriut: Media e Lirë). Gjithashtu dhe hirësia juaj sollët një vështrim të ri me shëmbëllimin e rūḥut (shpirtit) të njeriut me një shtambë ose pasqyrë në çështjet e fiṭratit. Në këtë pikë ishin shfaqurdisa pyetje por unë kisha mundur të gjeja rastin për drejtimin e këtyre pyetjeve. Unë dua të vazhdoj rishtas këtë çështje dhe në programin e kësaj mbrëmjeje.

Mjeshtër ne bëmë fjalë për fiṭrin dhe fiṭratin. Shkëlqesia juaj kumtoi se fiṭrati është vendi kryesor, thelbësor i njeriut dhe është majaja e brumit të përjetshëm të njeriut. Kemi të bëjmë dhe me thënie të tjera si kjo. Kështu janë mbarë qeniet në këtë botë.Njeriu është një qenie që bart këtë fillim dhe fund brenda vetes. Ka gjasa që për njeriun përfytyrimi i fillimit dhe fundit nuk është i mundur. Kurse sa i saktë ose i gabuar është ky përfytyrim, citojmë se kjo është një çështje e veçantë, por ṣūfisti i madh Muḥjiddīn ‘Arabiuka një thënie si më poshtë: “Njeriu është një qenie ḥadīth (i krijuar më vonë) i përjetshëm”.

Mjeshtër pyetja jonë është kjo: “Vallësimund ta përshkruajmë njeriun apo identitetin e njeriut në mungesë rë fiṭratit të njeriut?! Apo si mund ta ndjejë njeriu se vija e jetës së tij ose lëvizjet, sjelljet, veprat e tij janë në përputhje me kriteret, normat e fiṭratit të tij?!”

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ashtu siçbëtë me shenjë kjo ishte një pyetje shumë e bukur. Ashtu siç paraqitëmdhe më parë dhe ashtu siç shënjuat dhe ju fiṭrati i njeriut është krijimi, natyra, thelbi dhe veta e përjetshme e tij. Mistiku i njohur Muḥjiddiīn ‘Arabiu ka shprehur: “Njeriu është një qenie ḥadīth (i krijuar më vonë) i përjetshëm”. Thënia “i krijuar më vonë i përjetshëm” do të thotë “i krijuar më vonë si vetë”.MistikuIbn ‘Arabiu e ka shprehur këtë si “i krijuar i përjetshëm”, kurse Ibn Sīnā e ka shprehur si “i krijuar si vetë”.

هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا“Hel etā‘ale’l-insāniḥīnun mine’d-dehrilemjekun shej’en medhkūrān”.(Me të vërtetë për njeriun ka kaluar një periudhë nga koha,që ai nuk ishtenjë gjë e përmendur). (Sūre Insān, 1)Pra është hem ḥadīth (i krijuar më vonë) dhe hem nuk është krijuar në një kohë të caktuar, sepse njeriu është mbi kohën. Njeriu nuk është robi, skllavi i kohës.

Kemi një njeri që është i burgosuri i kohës dhe kemi një njeri tjetër që fut në punë kohën. Njeriu në në kuptim është i burgosuri i kohës. Nëse njeriu është i përbërë vetëm nga trupi, nga lidhjet që i përkasin trupit, nga lidhjet dhe shqisat e kësaj bote ai është i burgosur. Pra njeriu është i burgosur në një pjesë dhe nuk mund të ngjitet lart nga atje. Njeriu shqisor nuk mund të dalë jashtë kohës dhe vendit. Mirëpo njeriu i arsyeshëm, logjik, racional dhe njeriu që është i ditur, i urtë dhe udhëtar i përmirësimit etik dhe moral mund të ngjitet mbi kohën. Megjithëse ai mund të jetë i ulur këtu ai është mbi kohën. Si rrjedhojë miratojmë se Ibn Sīnā dhe Farabiu i kanë thënë “i krijuar i vetës” thënies “i krijuar i përjetshëm” që ju përcollët nga Ibn ‘Arabiu.

Ndërsa për sa i përket pyetjes suaj të drejtuar në formën: “Vallë si mund të jetë i sigurtë njeriu se nuk ka dalë jashtë fiṭratit të tij?!”, kthejmë përgjigje se kjo është një pyetje mjaft e vështirë, sepse mbarë njerëzit janë krijuar sipas fiṭratit të teuḥīdit (njëshmërisë së Allāhut).Ashtu siç thotë dhe ḥadīthi:“Çdo i lindur lind mbi fiṭratin”. Fiṭrati i këtushëm është fiṭrati i pastër. Domethënë se njeriu është krijuar me një fiṭrat të pastër. Ligësia, mendimet dhe veprat e liga, mëkati, mohimi ose dukuritë e tjera janë gjëra që ndodhin më vonë.

Fillimisht le të shohim se “ç’është fiṭrati”.Ne bëmë për fiṭratin fjalë në programin e shkuar. Ne  shprehëm se “fiṭrati (natyra e pastër të krijimit) është thelbi i njeriut”.Por këtë herë mund të pyetet kështu:“Nëse fiṭrati është thelbi i njeriut, atëherë ç”është thelbi i njeriut?!” Kjo është një pyetje shumë e bukur.

Vallëajam unë ky trup?! Apo mos ky trup është diçka që më përket mua?! A jam unë nga trupi ose trupi është nga trupi?! Patjetër se trupi është nga trupi. Atëherë kush është ai unë?! Ju nuk mund të thoni brendia ime; sepse fundja dhe brendia ime është diçka që më përket mua. Thelbi i njeriut është mendja e zbritur. Ç’është e drejta unë e përshkruaj dhe fitratin si fiṭrati i mendjes.

Në lidhje me ḥadīthin e lartpërmendur: “Çdo i lindur lind mbi fiṭratin”, sqarojmë se çdo njeri lind mbi mendjen. Njeriu ka mendje si fiṭrat dhe si vetë. Kjo është arsyeja se njerëzit e urtë kanë tërhequr vëmendjen tek kjo dukuri duke e përshkruar njeriun si “ḥajuānu’n-nāṭiḳi” (gjallesë, kafshë folëse). Grekët e lashtë e kanë përshkruar duke thënë “logos” (gjuhë, fjalë, dituri),por ne nuk do të hyjmë në çështjen e “logosit” në këtë çast; ndonëse të tërë të urtët muslimanë duke nisur nga Farabiu dhe më pas tek Mullah Ṣadrāja dhe deri tek ‘Al’lāme Ṭabāṭabāiu e kanë përshkruar njeriun si “ḥajuānu’n-nāṭiḳi” (gjallesë, kafshë folëse, logjikuese menduese).

Këtu fjala, termi “nāṭiḳ” (folës) nuk do të thotë e folura në kuptimin e dukshëm, e jashtëm. Sepse dhe papagajtë flasin në kuptimin e dukshëm, e jashtëm. Termi “nāṭiḳ” (folës) ësht folësi i fjalëve të mbështetura në mendje, pra thënia e fjalëve në themelin e mendjes.Si rrjedhojë nënvizojmë se fjala “nāṭiḳ” (folës) nënkupton i mençur; sepse njeriu i mençur mund të thotë fjalë. Në këtë gjendje fiṭrati (natyrshmëria)e njeriut është mendja e njeriut. Nëse njeriu i bindet drejtimit, udhëheqjes së mendjes, ai çon urdhrin e mendjes në vend dhe nuk bën gabime nëse dëgjon fjalët e mendjes.

Krahas dukurisë se ai mund të bëjë disagabime si pasojë e mposhtjes së tij nga ana e nefsit (vetës) herë-herë ai e kupton menjëherë këtë. Njeriu mund të gabojë por kush është ai që e di se këto gabime janë gabim?! Ato i di vetë njeriu, me mendjen e tij. Shumica e njerëzve i di gabimet e tyre. Bërja e gabimit të njeriut dhe moskuptimi i gabimit të tij është një gjë shumë e rrallë. Po, pohojmë se dhe kjo ndonjëherë është e mundur por njeriu i di vetë nëntëdhjetë përqind të gabimeve,ligësive, mendimeve dhe veprave të liga, të ndyra mëkateve dhe dhunimit të të drejtave të të tjerëve.

بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَىٰ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ“Beli’l-insānu‘alā nefsihi beṣīratun”.(Sigurisht se njeriu mbi vetveten është dëshmues, shikues).(Sūre Ḳijāme, 14) Ja pra kjo dëshmi, shikim, vështrim, shikim ibrendshëm është mendja. Njeriu në atë ditë është dëshmitar kundër vetvetes sepse ka mendje. Nëse nuk do të kishte mendje ai nuk do të kishte as ndërgjegjjen e tij.Unë i jap fiṭratit (natyrshmërisë) kuptim si mendje pa u drojtur aspak dhe pa u frikësuar nga askush.

Larixhānī: As nga Mullah Ṣadrāja?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, unë nuk frikësohem as nga Mullah Ṣadrāja.

Larixhānī: Mullah Ṣadrā miraton se ka dallim mes fiṭratit dhe mendjes.

Mjeshtër Dīnānī:Po, sepse mendja është dy llojesh. Nëse Mullah Ṣadrā do të ishte këtu dhe unë do t’i tregoja se si e përshkruaj mendjen atij, atëherë ai do ta pranonte patjetër këtë. Mendja nuk përbëhet vetëm nga ‘aḳlu’l-istidlāli (mendja dëshmuese).Nëse e shikoni mendjen vetëm si logjikë edhe unë i bashkangjitem kësaj dhe pohoj se ka dallim. Nëse mendja është logjikë e mbështetur vetëm në istidlāl (dëshmi, kërkim dëshmie), formula matematikore dhe llogari shkencore atëherë shtoj se Mullah Ṣadrā ka të drejtë. Por mendja është një gjë që kalon përtej logjikës. Ne kishim bërë fjalë për këtë më parë. Vallë a e krijon logjika mendjen apo e krijon mendja logjikën?! Vallë a është matematika një gjë e lindur nga mendja, ose a është mendja një gjë e lindur nga matematika?! Që të tëra këto janë prodhimi i mendjes.

Mendja është e përshtatshme me logjikën, matematikën, racionalizmin dhe me llogaritë shkencore.Mirëpo jo vetëm që është e përshtatshme me këto por është mbi këto. Gjithashtu mendja është ajo e cila shkon në vendin e eḥadijjetit (njëshmërisë), e cila është mbytur në njëshmërinë absolute dhe e cila shkon në vendet ku nuk mund të shkojnë logjika ose shkenca e matematikës. Kjo është mendja e shenjtë.

Larixhānī: Mullah Ṣadrā thotë “fiṭrati (natyrshmëria) është i përbashkët në mbarë njerëzit”.

Mjeshtër Dīnānī:Po, kjo është e saktë.

Larixhānī: Por ai përkufizon se fiṭratiështë i përbashkët tek secili që ka mendje qoftë ajo e shenjtë, qoftë dëshmuese ose qoftë e pjesshme. Pra thirrja e teuḥīditnuk e lë njeriun; madje as mohuesin.

Mjeshtër Dīnānī:Po, ja pra kjo është arsyeja se mendjaështë e përbashkët në këtë botë, ç’dallimka?!Mbarënjerëzit janë të mençur si istidād (aftësi), si fiṭrat (natyrë e krijimit). Kurse mospërdorimi i mendjes ose asgjësimi i mendjes është një çështje e veçantë. Disa njerëz i asgjësojnë mendjet e tyre. Këta njerëz bëhen robër të lidhjeve, varësive epshore, ata mbyten, përfshihen në një larmi dëshirash, epshesh dhe kërkesash dhe e marrin nëpër këmbë mendjen.

Mendja është e përbashkët në mbarë njerëzit; gjithashtu dhe fitrati është i përbashkët në mbarë njerëzit. Ne po flasim për natyrën e njeriut këtu dhe jo për njerëzit një për një. Edhe Ebū Xhehli kishte‘aḳlu’l-istidlālin (mendjen dëshmuese), por ai e kishte vrarë atë istidādin (aftësinë) e mendjes së shenjtë.

Në kushte të normale njeriu zotëron mendjen e shenjtë në këndvështrimin e aftësisë së vetës. Megjithatë në fund të fundit ai e lë atë mendjen e shenjtë dhe bie në poshtërsitë morale të kësaj bote. Si rrjedhojë theksojmë se nuk ka asnjë dallim nëse përdorimi juaj i fjalëve mendje dhe fiṭrat. Fiṭrati është i ndërgjegjshëm. E thënë ndryshen nëse fiṭrati nuk është i ndërgjegjshëm, atëherë ai nuk hyn në asnjë punë. Sigurisht se ndërgjegjja ka shkallë. Pra kemi të bëjmë si me një ndërgjegjje të shenjtë, ashtu dhe me një ndërgjegjje të ndyrë, të poshtër, ose ndërgjegjje të shejṭānit të mallkuar. Largësia mes Raḥmānit dhe shejṭānit dhe dallimi mes gjësë së shenjtë dhe gjësë jo të shenjtë është përsëri puna e mendjes. Edhe këtu rishtas duhet t’i mbështetemi, strehohemi mendjes.

Gjithashtu ajo e cila na çon në derën e të dërguarve (p.q.m.t.) është sërish vetë mendja. Vallë a do të mund të shkonim tek të dërguarit (p.q.m.t.) nëse ne nuk do të kishim mendje?! Natyrisht se nuk do të mund të shkonim, sepse mendja na drejton. Mendja është ajo e cila na thotë: “Binduni urdhrit të Allāhut”.Mbarë juristët janë të njëzëri se thënia e ājetit ḳurānor: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ“Ja ejjuhe’l-ledhīne āmenū eṭīu’ll-llāhe ue eṭīu’r-resūle ue ūlī’l-emri minkum”. (O ju besimtarë, binduni Allāhutdhe binduni të dërguarit dhe të parëve tuaj). (Sūre Nisā’,59) është një punë irshādi (udhëzuese) dhe jo meuleui (hyjnore). Cili është dallimi mes punës irshādi (udhëzuese) dhe punës meuleui (hyjnore)?! Thënia وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ“Ue eḳīmu’ṣ-ṣalāte ue ātu’z-zekāte” (Falni namazin dhe jepni zekātin). (Sūre Beḳare, 110)është një urdhër meuleui (hyjnor), që nënkupton se thotë: “unë urdhërohem me faljen e namazit”.

Kemi dhe ājetinḳurānor:“Eṭīunī” (Bindmuni).Nëse mendja nuk e pranon se ai është Meulā (Zoti) ajo nuk i bindet Atij. Pra nëse mendja nuk e pranon se Ai është Meulā (Zoti) atëherë si mund t’i bindet Atij?! Me fjalë të tjera mendja si fillim e ka pranuar se Ai është Meulā (Zoti) i vërtetë dhe kjo mendje e ka udhëzuar njeriun duke i thënë: “Ja pra ky është Meulā (Zoti) dhe bindja ndaj Tij është detyrë”. Ja pra kjo quhet punë “irshādi” (udhëzuese). Në punën udhëzuese nuk thuhet ndonjë gjë e re, por thuhet ajo që thotë mendja.

Për këtë arsye unë parapëlqej që ta përshtas fiṭratin e njeriut me mendjen. Sigurisht se këto janë dy fjalë të ndryshme; por ashtu siç fiṭrati e mbron nga ndyrësitë, poshtërsitë njeriun, edhe mendja e mbron nga ndyrësitë, poshtërsitë. Mendja dëshmuese,largpamëse, vështruese të çon në urtësinë e Allāhut, ndërsa mendja punuese, vepruese të çon në bindjen ndaj Allāhut. Si rrjedhojë përmbledhim duke thënë se ndonëse fiṭrati dhe mendja janë dy fjalë të ndryshme, rishtas zotërojnë vetëm një miṣdāḳ(baraspeshë, barasvlerë, të kundërt të jashtme).

Larixhānī:Edhe Meulānā thur dyvargëshit e mëposhtëm:

Mendja është dy mendje, e para është mendja e fituar,

Që të me të mëson siç mëson fëmija yt në shkollë.

 

Mendja tjetër është dhuratë e Allāhut,

Burimi i së cilës është nga shpirti.

Vallë a mund të themi se miṣdāḳu (baraspesha) e fiṭratit është ky burim në këtë rast?

Mjeshtër Dīnānī:Ai burim është mendja, ajo mendje e cila nuk është ndotur. Ja pra kjo është pikërisht ajo që them kur them mendja e shenjtë, pra mendja që nuk është ndotur. Ashtu siç bëra të qartë këtu nuk ka ndonjë dallim, ka vetëm një dallim fjalor. Mendja e cila nuk është ndotur, është pikërisht burimi në atë shpirt, pra mendja e shenjtë. Pra është ajo gjë për të cilën ka folur Mullah Ṣadrā. Si rrjedhojë përsërisim se nëse Mullah Ṣadrā do të kishte ardhur ne do të tërhiqeshim mënjanë dhe do të bëheshim nxënësit e tij, sepse ai është mjeshtri i ne të tërëve.

Larixhānī: Mullah Ṣadrā me të vërtetë i jep një vend shumë të madh mendjes. Ṣūfisti Meulānā bën fjalë për një kuptim tjetër në çështjen e fiṭratit. Ai e pranon atë si ḥissu’l-mushtereki (shqisa e përbashkët) ose gjuha e përbashkët e njerëzve. Ai rrëfen si vijon:

Ajo është një thirrje e tillë që është thelbi i çdo tingulli, i çdo melodie,

Ajo është vetë thirrja, kurse të tjerat përveç saj janë jehonë (jehona e tingujve).

Meulānā i sheh fjalët thirrje dhe jehonë të ndryshme këtu. Thirrja dëgjohet nga fiṭrati; ndërsa jehona dëgjohet nga jashtë. Më tej ai shpalos dyvargëshit e tjerë duke treguar kështu:

Turku, kurdi, persi, ‘arabi,

E kuptuan atë thirrje pa patur buzë dhe veshë.

Lëre me turkun, tāxhikun dhe zezakun,

E dëgjuan atë thirrje madje dhe pemët dhe gurët.

Pra ai këtë gjuhën e fiṭratit e sheh si gjuhën e përbashkët të mbarë qenieve. Vallë ç’lloj botëkuptimi i fiṭratit është ky?!

Mjeshtër Dīnānī:Shikoni, kjo është një pasqyrë. Këtu nuk ka asnjë kontradiktë, kundërshtim. Njerëzit nuk do të kishin ortakëri, të përbashkëta nëse nuk do të kishin mendje. Njerëzit mund të jenë ortakë në fjalët e arsyetuara,menduara. Por ata nuk janë ortakë në dëshira, kërkesa, ligësi, mëkate, ndyrësi, poshtërsi dhe turpe. Ata janë copë-copë në gjërat kafshërore. Shpirti kafshëror është lagjja, vendi i copëtimit, ndarjes, veçimit. Ndarja në gjirin e njerëzve është ana kafshërore e tyre. Pra është pikërisht ana kafshërore e njeriut ajo e cika i ndan njerëzit nga njëri-tjetri. Dëshirat, epshet, grykësitë, kërkesat, lakmitë, orekset, tekat e njerëzve bëhen shkak për mundimin e shtypjes së një njeriu dhe për lartësimin, ngritjen e vetvetes.

Copëtimi, ndarja, përçarja buron nga shpirti kafshëror. Por kur bëhet fjalë për shpirtin e njeriut, apo duke përdorur me thënien time ‘aḳlu’l-kul’li (mendjen gjithëpërfshirëse, universale) ose mendjen e shenjtë, sqarojmë se nuk ka asnjë dallim në mesin e njerëzve. Ashtu siç rrëfen dhe i nderuari Meulānā:

Shpirtii ujqërve është i ndryshëm nga shpirti i qenve,

Ai që është një është shpirti i luanëve të Allāhut.

Qentë dhe ujqërit nuk bëjnë paqe. Ata kacafyten, kafshojnë dhe përleshen me njëri-tjetrin, ata copëtojnë njëri-tjetrin për një ushqim kur duhet.Si ujqërit ashtu dhe një mori kafshësh të tjera tëgrabitqare dhe të egra veprojnë kështu. Kurse thënia “shpirti i luanëve të Allāhut” që kalon në dyvargëshin e sipërcituar, ka për qëllim ata njerëz që kanë mendjen e shenjtë, pra ata njerëz të cilët shkojnë në anë e Rubūbijjetit(qenies Zot).Ata janë një. Gjuha e njëshmërisë është gjuha e mendjes. Nëse të tërë njerëzit do të vepronin me mendje atëherë gjuha e tyre do të ishte një.

Unë pandeh se e kam lexuar dhe më parë këtë ḥadīth, nëse më lejoni unë dua ta lexoj sërish këtë ḥadīth në lidhje me Imām Mehdīun (p.m.t.) duke qenë se ka ardhur pikërisht vendi i duhur. Shikoni se ç’do të bëjë Imām Mehdīu (p.m.t.) kur të shfaqet?!Unë ia kisha shtruar këtë pyetje dëgjuesve në një fjalimin tim.Pra a do të vrasë Imām Mehdīu (p.m.t.)mbarë njerëzit duke zhveshur shpatën e tij nga milli kur të vijë?!Në këtë botë ka kaq shumë njerëz të ndyrë, të poshtër, të ulët, çfarë do të bëjë ai, a do t’i vrasë të tërë?!Imām Ṣādiḳu (p.m.t.) ka rrëfyer një ḥadīth në këtë çështje.

Imām Ṣādiḳu (p.m.t.)e ka dhënë përgjigjen e kësaj para se të lindë Imām Mehdīu (p.m.t.). Këtë e përcjell Mullah Ṣadrā.Ky ḥadīth gjendet dhe në veprën me titull: “Uṣūlu Mine’l-Kāfī” (Metodologjia e Mjaftuesit) e Imām Kulejnit. Imām Ṣādiḳu (p.m.t.) në atë ḥadīth tregon se kur të shfaqet Imām Mehdīu(p.m.t.) - duke bërë me shenjë me dorën e tij - Ai do t’i sjellë mendjen njerëzve në vend me dorën e tij të kujdestarisë. Pra mendjet do të vijnë në vend. Dhe kur mendjet e njerëzve do të vijnë në vend do të ketë paqe në mbarë botën.

Kur mendjet do të vijnë në vend dhe kundërshtitë do të asgjësohen, nuk do të ketë më nevojë as për polici, as për gjykatë e as për prokurori. Ja pra kjo është ajo që quajmë “paqja universale”.

Larixhānī:Atëherë ju keni kaluar dhe përtej fiṭratit.

Mjeshtër Dīnānī:Jo, sqaroj se ky është fiṭrati; ky është fiṭrati, mendja, uelājeti (kujdestaria). Shikoni një sërë fjalësh në thelb kanë vetëm një miṣdāḳ i cili është insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer). Kur njerëzit arrijnë në përkryerje mendjet e tyre vijnë në vend. Kur mendja vjen në vend ajo shpëton nga ligësitë, ndyrësitë, poshtërsitë epshore, mishtore, morale, shpirtërore dhe trupore dhe bëhet njeri. Ja pra vetëm atëherë njeriu arrin në njerëzimin e tij.

Njeriu është një përzierje mes njeriut dhe kafshës me gjendjen e pranishme të tij dhe tek ai mbretëron ana kafshërore në shumicën e rasteve. Njeriu është dhunues, grabitës, grykës, lakmitar, përdhunues, shfrytëzues, shtypës, vrasës, ziliqar, etj. Ne i shikojmë këto lloj gjërash në botën e pranishme të ditëve të sotme. Unë këtu lexova ḥadīthin filozofik “nuk u copëtova”; ḥadīth i cili është nga Imām Ṣādiḳu(p.m.t.) dhe përcillet në veprën me titull:“Uṣūlu Mine’l-Kāfī” (Metodologjia e Mjaftuesit) e Imām Kulejnit.Ja pra kështu thuhet në atë ḥadīth,se mendja e njerëzve do të vijë në vend dhe se nuk do të ketë më asnjë shqetësim, trazirë.

Kur njerëzit të veprojnë në mënyrë të drejtë, me mendje, me mendjen e shenjtë dhe ndërgjegjjen nuk do të ketë më asnjë shqetësim i lënë pas. Mbarë shqetësimet burojnë nga gjërat që bien ndesh me mendjen. Qenia epshore, joshëse, mishtore, shtazarake, vetjake është qenia lakmitare dhe ziliqare që përkthehet në qenien djallëzore. Zbardhim se bota e ditëve tona është e mbushur me djallëzi.

Larixhānī:Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po mjeshtër i nderuar,ju cekët një pikë shumë të hollë në këtë mënyrë: “Fiṭrati është një shtet i baraspeshuar, drejtpeshuar dhe i matur i qenies sonë. Edhe roli i kujdestarit të Allāhut është çuarja jonë në atë atmosferë. Ne mund ta quajmë atë vend si fitrat, mendje, mendje e shenjtë, ose kujdestari; këto janë vetëm fjalë”.Ju prekët një pikë shumë të bukur.Njerëzit në drejtimin e krijimit të fiṭratittë tyre janë kërkues të atij vendi, të asaj heshtjeje, qetësie, pranie dhe sigurie duke e ditur ose duke mos e ditur. Unë e kisha lexuar në një ḥadīth, kjo është dhe arsyeja se ajo quhet dhe “dita e mīzānit” (peshores) ose “dita e ueznit”(peshës). Pra do të vijë Imām Mehdīu (p.m.t.) dhe do të bëjë të mundur drejtimin e baraspeshës së kësaj peshorjeje.

Mjeshtër Dīnānī:Po,kriteri është drejtësia, rishtas dhe vetë mendja është peshore. Imām Mehdīu(p.m.t.) është mishërimi, trupëzimi i mendjes.

Larixhānī: Pra kjo do të thotë dhe se ai (p.m.t.) do ta mbushë botën me barazi dhe drejtësi pasi kjo e fundit është e mbushur me dhunë dhe padrejtësi.

Mjeshtër Dīnānī: Po,këtë kuptim ka.Vëmë theksin se kur bota të mbushet me barazi dhe drejtësi dhe kur të mos ketë më dhunë, gjenocide, kërcënime, sulme dhe moscënime, mostejkalime kufinjsh, tanimë bota do të shndërrohet në një kopësht me trëndafilë (trëndafilishte). Në një rresht të një dyvargëshi gjendet një fjali e mbushur me plot urtësi të kësaj bote. Me të vërtetë të urtët iranianë pothuajse nuk kanë lënë asgjë mangët, ata kanë treguar gjithçka. Unë këtu dua ta lexoj këtë rresht dhe dua ta sqaroj me këtë rast. Rreshti është kështu:

“Atesh efrūzbékhāri ne khered bustān rā”. (Zjarri që djeg një gjemb që nuk e ndryshon në shalqi).

Zjarri që djeg,është ai që është mbytur në epsh, sepse epshi është si zjarri. Nëse keni parë një zjarr, atëherë keni vënë re se zjarri ka djegur, përparuar dhe zgjeruarvazhdimisht. Për sa kohë që nuk e shuani zjarrin ai djeg dhe përparon. Edhe epshi kështu është ai nuk di të ndalojë. Pikërisht si Xhehennemi,ashtu siç ceket në ājetin e mëposhtëm ḳurānor:يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ“Jeumeneḳūlu lixhehenneme heli’mtele’eti ue teḳūlu hel min mezīdin”. (Atë ditë Ne dot’i themi Xhehennemit a u ngope dhe ai do të përgjigjet a ka dhe më?!) (Sūre Ḳaf, 30)

Një njeri i cili e ka ndarë përfundimisht mendjen për të ndezur, vënë zjarrin nuk e ndryshon një gjemb për shalqirin dhe për kopështin. Nëse ju do t’ithoni: “Eja le të shkojmë dhe le të argëtohemi pakëz në këtë kopështin e mrekullueshëm”, një njeriu i cili e ka vendosur plotësisht për të vënë zjarrin, pra që rend pas epshit, joshjet, përçarjes dhe trazirës, i cili dhunon, shtyp,sulmon dhe cënon kufirin e njerëzve, kumtojmë se përgjigjja që ai do të kthejë është kështu: “Mua nuk më hyn aspak kopështi në sy, por jepmë një gjemb qëzjarri im të digjet e të shtohet dhe pakëz më tepër”.

Nëse ju do t’i jepni një kopësht plot me lule dhe një copë gjemb një njeriu që ndez zjarrin, vallë cilin do të parapëlqejë?! Ai do të parapëlqejë copën e gjembit për të shtuar zjarrin e tij. Mirëpo kur mendjet të vijnë në vend, kur të ngrihet peshorja e drejtësisë hyjnore, kur gjithçka të jetë mbështetur në llogarinë, kriterin dhe masën, kur të mos ketë cënim të drejtash dhe kufinjsh, kurtë mos ketë më dhunë, gjenocide, sulme, atëherë kjo botë do të shndërrohet në një kopësht me lule, në një kopësht trëndafilash.Besojse këtu është pikërisht vendi i duhur që të bëjmë sa më shumë lutje për shfaqjen e ImāmMehdīut(p.m.t.) me qëllim që të arrijmë në një botë të tillë.

Larixhānī: Themi se zë vend një tregim i tillë tek vepra me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit)e poetit Meulānā.I urti Luḳmāndashurohet me një vajzë dhe e thërret në praninë e tijmenjë justifikim, pretekst që t’i japë një punë asaj.

Kur shpirti i Luḳmānit ishte trëndafilishtja e Allāhut,

Përse t’i lëndohet këmba e shpirtit me një gjemb?!

Ai e tha me një shenjë por ajo e kuptoi. Luḳmāni foli me një gjuhë të mençur.

Mjeshtër Dīnānī:Po, pohoj se Luḳmāni ishte një njeri i ditur, i mençur, i urtë dhe urtësia e tij ishte sipas bazës së mendjes. Luḳmāni preketsi shfaqja e diturisë,mendjes, njohurisë dhe urtësisë në Ḳur’ānin Famëlartë.Në Ḳur’ānin Fisnik nuk thuhet Ne e bëmë të dërguar atë por thuhet: وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ“Ue leḳad ātejnā Luḳmāne’l-ḥikmeteenishkur lil’lāhi”.(Me të vërtetë Ne i dhamëLuḳmānitmençuri, urtësi të përkryer(dhe ithamë):“Të falenderosh Allāhun”.(Sūre Luḳmān, 12)

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, nëse ne pra njerëzimi arrin në atë ndërgjegjjen gjithëpërfshirëse, të plotë për të cilën folët, atëherë ajo drejtësi dhe masë që ne shikojmë në qiej dhe në tokë do të arrijnë në praninë, heshtjen dhe qetësinë. Ne vëmë re dukuri si policë, roje, forca dhe trupa sigurie vetëm dhe vetëm në shoqëritë njerëzore. Madje dhe kur zbrisni në themelin e fatkeqësive natyrore si cunami, përmbytje, stuhi, tërmete, tornado, vullkane sërish vëmë re numrin e madh të pallogaritshëm të punërave të dëmshme dhe të liga që njeriu i ka shkaktuar natyrës. Në këtë rast të vjen kjo pyetje në mendje: “Pavarësisht se mendja në botën e natyrës është gjëja që ndan të drejtën dhe të gabuarën tek njeriu, atëherë vallë përse njerëzit në përgjithësi kthehen pas në krijim?!”

Mjeshtër Dīnānī:Sepse fuqia e njeriut është e tepërt. Pra njeriu ka dhe fuqinë e bërjes së mëkatit. Nëse njeriu nuk do të kishte fuqinë e bërjes së mëkatit atëherë ai mund të bëhej një engjëll më e tepërta. Por cili është më lart engjëlli apo njeriu?! Nëse njeriu bëhet njeri ai është më lart se engjëlli. Pra nëse njeriu e vë atë aftësinë që Allāhu ia ka dhënë atij në zbatim atëherë njeriu është më lart se engjëlli. Allāhu i Lartësuar ia ka dhënë këtë aftësi mbarë njerëzve por kjo aftësi nuk vihet në zbatim. Jo vetëm që kjo aftësi e dhënë nuk vihet në zbatim por njeriu zotëron dhe aftësinë e bërjes së mëkatit.

Tani le të kthehemi në çështjen e krijimit, sepse dhe shejṭānii mallkuar ka një rol në krijim. Nëse njeriu nuk mashtrohet nga dredhitë, hilet, mashtrimet e shejṭānitqë dhe mund të mos mashtrohet, nëse ai e përmban veten që dhe mund ta përmbajë, nëse ai mund të vërë mendjen gjithëpërfshirëse në zbatim, atëherë ai është më i larti i mbarë qenieve. Asnjë qenie nuk mund të jetë më lart se njeriu.

Nga ana tjetër hedhim dritë se njeriu mund të jetë dhe “esfelu’s-sāfilinī” (më i ulëti i të ultëve). Ḳur’āniKerīme shpreh shumë bukur këtë çështje: Në një vend ai e përkufizon njeriun si “aḥsenu’t-taḳuīmi” (më i bukuri krijim). لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ“Leḳadkhaleḳna’l-insāne fī aḥseni taḳuīmin”. (Me të vërtetë e kemi krijuar njeriun në formën më të bukur).(Sūre Tīn, 4)Ndërsa në një vend tjetër ai e përkufizon njeriun si ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ“Thummeradednāhuesfele’s-sāfilīne”. (Më pas e shndërruam atë në më të ulëtin e të ultëve). (Sūre Tīn, 5)Shumë mirë por përse thotë:أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ“Ūlāike ke’l-en‘āmibelhum eḍal’le”. (Ata janë si bagëtitë madje dhe më poshtë, më të ulët). (Sūre E‘rāf, 179) Sepse për shembull çakalli është çakall, luani është luan dhe ujku është ujk, pra ata nuk kanë aftësinë e qenies njeri. Natyra dhe qenia e tij është ujk dhe ai është i detyruar të sillet si ujk.Gjithashtudhemajmuni është i detyruar të sillet si majmun, qeni është i detyruar të sillet si qen dhe derri është i detyruar të sillet si derr.Pornjeriu nuk sillet si njeri në një kohë kur duhet të sillet njerëzishëm.Pra njeriu sillet si çakall, majmun, luan dhe ujk në një kohë kur duhet të sillet si njeri.Nëse njeriu sillet njerëzishëm, nëse qëndron në fitratin e tij, atëherë ai është më lart se çdo qenie tjetër.

Bota është bota e pamjes dhe kuptimit, gjë që e kemi thënë me dhjetra herë më parë. Pas kësaj botës së pamjes gjendet dhe bota e kuptimit. Të diturit, të urtët dhe të urtët hyjnorë e ndajnë botën e kuptimit në dy pjesë. Ndarja e parë është “bota e kuptimit të dërguar”.Kjo nuk zotëron asnjë lloj forme, pamje, trajte, ajo është e dërguar, e pavarur, absolute, gjithëpërfshirëse dhe thjesht njëshmëri.

Kurse ndarja e dytë është bota e kuptimit që i përket pamjeve. Kjo është për shembull bota e berzakhut (e ndërmjetme, e varrit), bota e formave, pamjeve. Për shembull Xhenneti është një botë që i përket pamjeve, nuk është një botë e dërguar absolute. Përsëri dhe bota e pamjeve ka dy ndarje. Ndarja e parë është “bota e pamjeve basīṭ (të thjeshta)”,ndërsa tjetra është “bota e pamjeve murekkeb (të ngjitura)”.Pamjet e thjeshta janë “‘anāṣiru’l-euuelijje” ose elementët kryesorë, parësorë. Kurse pamjet “murekkeb” (të ngjitura) janë pikërisht ky gur, mur, pemë, shkëmb që shohim. Edhe ne vetë jemi “murekkeb” (të ngjitur).

Madje ne zotërojmëngjitjen, organizimin më të dendur. Njeriu është një qenie “murekkeb” (e ngjitur). Qëmoti thuhej se njeriu përbëhej nga më tepër se njëqind elementë. Tani ne nuk do të hyjmë në çështjet e antropologjisë, fizikës dhe kimisë. Njeriu nuk përbëhet vetëm nga elementët lëndorë, por ai përbëhet dhe nga elementë të ngjitur si shpirti dhe trupi.

Lërmëni t’iuzbuloj se ashtu siç njeriu është qenia më e koklavitur “murekkeb” (e ngjitur), gjithashtu është dhe qenia më “basīṭ”(e thjeshtë).Unë nuk po them një gjë kontradiktuese. Njeriu në një kuptim është qenia më e ndërkikuar e ngjitur,kurse në një tjetër kuptim është qenia më e thjeshtë. Ja pra këto janë koklavitja e njeriut.

Nëse njeriu e shpëton veten nga kjo koklavitje, ngjitje dhe kërkesat e kësaj koklavitjeje dhe arrin në gjendjen e thjeshtësisë, ai mund të jetë qenia më e thjeshtë në botë dhe mund të arrijë njëshmërinë. Njëri nga të urtët tanë shprehet kështu: “Sa më shumë të shkoni drejt mendjes aq më shumë keni shkuar drejt njëshmërisë”.Edhe sa më tepër të shkoni në anën e lëndës, trupit aq më tepër keni shkuar në anën e shumicës. Lënda, trupi është shfaqja e shumëllojshme e dëshirave të shumicës, ndërsa mendja është shfaqja e njëshmërisë. Nuk ka përçarje dhe shumicë tek njëshmëria. Kurse shkuarja në anën tjetër është shkuarja në ndarje dhe kjo ndarje është burimi i mjerimit.

Ju cituat shumë bukur, madje dhe bota e natyrës është një botë e matur dhe rregullt; sepse krijimi është i matur. Ne sado të vijojmë të sillemi, veprojmë në këtë botë, ne jemi duke e prishur ekosistemin e kësaj bote. Ja pra ne jemi dëshmitar të kësaj gjëje në këtë çast. Ju vëmë në dijeni se dukuritë natyrore si këto të nxehtit përvëlues, të ftohtit ngrirës dhe këto rreshje të rrëmbyera shiu jashtë stinës së tyre janë duke e shkatërruar ekosistemin si pasojë e jona, si pasojë e ndërhyrjes së pavend tonës në natyrë.

Krahas respektit të madh timin për shkencën fatkeqësisht që të tëra këto dukuri negative bëhen me shkencë. Ky është parimi, sllogani i shkencës së sotme. Shkenca thotë merre satrën, sëpatën në dorë dhe shko sulmo natyrën, bjeri, godite sa të mundesh dhe ndaje pjesë-pjesë derisa të mund të marrësh një përgjigjje nga ajo në këtë mënyrë. Shumë mirë por çfarë thonë të urtët?! Të urtët thonë bëj paqe me natyrën, bëhu mik me të. Ti afrohu si paqësor me të, se ajo të përgjigjet.

Pra kemi dy rrugë ose do të bëhemi miq me natyrën dhe kështu ajo do të na kthejë përgjigje dhe do të na hapet, ose do ta godasim me shpatë dhe do ta copëtojmë, ndajmë, pjesë-pjesë. Shumë mirë po ju nga cila udhë doni të shkoni?!

Larixhānī:Sigurisht sengaudhaepaqes mjeshtër, nga udha e të urtëve. Shumë mirë mjeshtër dhe i njohuri Meulānā i bashkangjitet këtij mendimi. Ai rrëfen kështu: “Nëse njeriu del nga njerëzimi dhe bie në pikën e “esfelu’s-sāfilīnëve” (më të ulëtit të të ultëve) ose ashtu siç shprehët ju nëse bie në pikën e “më të ulëtitse kafsha” atëherë “ai është më pas se çdo qelizë e natyrës”.Ai flet për një numër të lartë të shembujve dhe shëmbëllimeve në këtë çështje, por për fat të keq ne nuk mund t’i përmendin këto sepse nuk kemi kohë tani.

Mullah Ṣadrā ka një thënie shumë të hollë në këtë çështje: Ai përshkruan si më poshtë: “Vallë përse Allāhu i Lartësuar i drejtohet me forma të larmishme të nderuarit të dërguar ()në Ḳur’ānin Famëlartë?!Për shembull diku Ai thotë: “يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ“jā ejjuhel muddeththiru”(o ti i mbuluar), diku tjetër i thotë: “يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ“ja ejjuhe’l-muzzemmilu” (o ti i mbështjellur),kurse diku tjetër i thotë: “يَا رَسُولُ “ja resūlu” (o i dërguar)?! Vallë përse Ai i drejtohet kështu me forma të larmishme të nderuarit të dërguar ()?!Unë dua që t’iu pyes këtë pyetje,në fakt unë dua që të mësoj këtë: “Vallë a është dhe mendimi juaj i njëjtë me mendimin e MullahṢadrās?!”

Mjeshtër Dīnānī: Fjalaالْمُدَّثِّرُ”“muddeththir”do të thotë një njeri i mbështjellur, mbuluar me mbulesën e tij.Edhe ajo mbulesë ka një kuptim, ajo mbulesë është kjo botë. Në fund të fundit ai () është një i dërguar.Të dërguarit e Allāhut(p.m.t.)nuk janë në një gjendje të vetme. Të dërguarit, lajmëtarët, kujdestarët dhe imāmëtjanë dhe kalojnë nëpër gjendje të ndryshme.Për më tepërkjoështë elokuenca, oratoria, rrjedhshmëria e Ḳur’ānitFisnik.Sa bukur që flet!Në një vend thotë:يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ“jā ejjuhel muddeththiru”(o ti i mbuluar), në një vend thotë:يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ“ja ejjuhe’l-muzzemmilu” (o ti i mbështjellur), në një vend tjetër thotë:يَا رَسُولُ “ja resūlu” (o i dërguar) dhe në një vend tjetër thotë: يَا نَبِي“ja nebī” (o lajmëtar). Që të tëra këto janë ajo mbulesë me të cilën u mbulua i nderuari i dërguar i Allāhut ().

Larixhānī:“يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُقُمْ فَأَنْذِرْوَرَبَّكَ فَكَبِّرْوَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ“Jāejjuhe’l-muddeththiru.Ḳum feendhir.Ue Rabbeke fekebbir. Ue thijābeke feṭahhir”.(O ti i mbuluar! Ngrihu dhe paralajmëro. Dhe Zotin tënd madhëroje!Dhe veshjet e tua pastroji!)(Sūre Muddeththir, 1-4)

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra ajo thënie:وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ“Ue thijābeke feṭahhir” (Dhe veshjet e tua pastroji!) (Sūre Mudeththir, 4) i komenton të tëra këto.

Larixhānī:Kjopërkthehet se njeriu është një fushë mbjelljeje si i gjembaçit ashtu dhe i trëndafilishtes.

Mjeshtër Dīnānī: Ashtu siç paraqita pakëz më parë ai është hem më basīṭ (i thjeshti) dhe hem më murekkeb (i ngjituri).

Larixhānī: Shumë bukur mjeshtër. Ky ishte një fjalim shumë i bukur por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi.Shpresojmë se do të ndërmarrim një udhëtim tjetër bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar në kopështin e trëndafilave të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit).Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak