Ibrāhīmī Dīnānī: Mësimet E Methneuīut (Pjesa E Dhjetë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Mars 21, 2022, 1:11 a.m.

Nëse e përhershmja dhe e përjetshmja do të ndodhin atëherë këto do të ndodhin në një çast. Çasti është një pikë, gjëja që ne e quajmë çast nuk është një kohë që vazhdon; çasti nuk ka vazhdimësi. Ky çast që ne përdorim në jetën e përditshme, tani, mbase fjala jonë zgjat dhjetë minuta. Kjo nuk është gjëja që ne i themi çast, sepse çasti nuk ka vijimësi. Në këtë aspekt shfaqja e kohës është në çast dhe shfaqja e vendit është në pikë. E thënë ndryshe shfaqja e kohës së pafund është në çast dhe shfaqja e vendit pa kufi është në pikë.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Viṣāl-é u z ‘omr-é xhāvidān béh,

Khodāvendā merā ‘ān deh ké ‘ān béh.

Bé shemshīrem zed o bā kes ne goftem,

Ké rāz-é dūst ez doshmen néhān béh.


Takimi me të është më i mirë, më i përjetshëm se jeta,

O Zoti im jepmë atë që është e mirë.

Mua më goditi sa e sa herë me shpatë; por nuk ia thashë askush,

Sepse mbajtja e fshehtë e të fshehtës së mikut nga armiku është mirë.

 

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut.

Ashtu siç kemi bërë të qartë dhe në programin e kaluar, ne do të mundohemi t’i kthejmë përgjigje pyetjeve të ndjekësve tanë të nderuar që na i kanë përcjellur me anë të postës elektronike, për të cilat ne i shprehim falenderimet tona të tërëve.

Mjeshtër i nderuar, në shtesë të pyetjes së drejtuar nga ndjekësve tanë të nderuar: “Cila është detyra jonë në këtë botë?!” për të cilën bëmë fjalë, rishtas një pyetje tjetër e ngritur nga shumica dërrmuese e miqve tanë ndjekës ka të bëjë me ājetin e nderuar ḳurānor: “وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ” “Uelil’lāhi el’meshriḳu ue’l-magribu feejnemā tuuel’lū fethemme uexhhu’ll-llāhi inne’ll-llāhe uāsi‘un ‘alīm”. (Dhe të Allāhut janë Lindja dhe Perëndimi dhe kudo që të ktheheni, rrotulloheni do të gjeni drejtimin, fytyrën e Allāhut atje. Nuk ka dyshim se Allāhu është shumë i gjërë dhe shumë i ditur). (Sūre Beḳare, 115) i cili ka një thellësi jashtëzakonisht elegante dhe të urtë. Në mesin e mesazheve të ardhura nga ana e ndjekësve tanë të nderuar janë shtruar dhe pyetje në formën: “Çfarë synohet me fjalët “الْمَشْرِقُ” “el’meshriḳu” (lindje) dhe “الْمَغْرِبُ” “el’magribu” (perëndim), “A janë këto drejtime gjeografike”, “Çfarë do të thotë fjala “وَجْهُ اللَّهِ” “uexhhu’ll-llāhi” (fytyra e Allāhut) që ceket në ājetin e në ājetin e lartpërmendur ḳurānor?!”

Mesa duket poeti Meulānā pothuajse i ka përpirë hem kuptimet e brendshme, të fshehta dhe hem kuptimet e dukshme, të jashtme të ājetit të  sipërcituar. Unë tani dua të lexoj dyvargëshit e tij lidhur me këtë çështje dhe duam që ju t’i komentoni në aspektin filozofik dhe të urtësisë ata. I madhi Meulānā kumton kështu në lidhje me sqarimin e këtij ājeti:

Çdo njeri e ka kthyer fytyrën në një anë,

Kurse ata të nderuar e kanë kthyer fytyrën e tyre drejt atij që nuk ka asnjë anë.

Çdo pëllumb ka fluturuar në një anë,

Ndërsa ai pëllumb ka fluturuar në anën e paanës.

Ne nuk jemi as zogjtë e qiellit e as zogjtë e shtëpisë,

Ushqimi ynë është ushqimi i paushqimit.

Prandaj rizḳu (furnizimi) ynë vjen me kaq shumicë çdo ditë,

Sepse qepja jonë e veshjes e gris veshjen.

Mjeshtër ne mund të shprehemi kështu si përmbledhje: “‘Azīzët ose të nderuarit që ceken këtu janë eulijāullāh që do të thotë kujdestarët, miqtë e Allāhut të Lartësuar. Ata e shikojnë se është Allāhu Ai i Cili i ka përfshirë, rrethuar mbarë drejtimet e tyre. Meqenëse ata shikojnë Allāhun e Lavdëruar në çdo vend që kthehen, rrotullohen tanimë dhe ana resht së qeni në këndvështrimin e tyre. Natyrisht ky është komenti im. Tani le ta dëgjojmë nga hirësia juaj.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ashtu siç përkufizuat dhe ju kjo është plotësisht e vërtetë. Ju shprehët gjithçka shumë bukur. Që të tëra këto kthehen në fjalën “dehliz” (korridor) që bëmë fjalë në programin e shkuar. Ne jetojmë në një korridor në këtë botë, e cila është një kafaz, një kolibe e ngushtë.

Shumë mirë por përse kjo botë e ngushtë?! Sepse kjo botë ka shumë drejtime. Vetë drejtimi është i ngushtë. Si pasojë e qenies së tij të ngushtë ne përfytyrojmë gjithsej gjashtë anë. Tani unë po iu them se cilat janë këto gjashtë dhe kështu do të mund të kuptojmë se çfarë veçorish kanë lindja dhe perëndimi dhe arsyen se përse në ājetin e mësipërm nuk janë prekur anët jug dhe veri të horizontit ose drejtimet lart dhe poshtë. Këto gjashtë anë që ne përfytyrojmë janë lindja, perëndimi, jugu, veriu, lart dhe poshtë. Çdo trup ka tri përmasa dhe gjashtë anë, pra çdo përmasë ka dy anë.

Pra trupi ka tri përmasa dhe gjashtë anë. Ḥāfiḍḥi në një poezinë e tij rrëfen kështu: “muhendisu’l- feleḳi” (inxhinieri i universit). Ne duke qenë se jemi në korridor i dimë shumë mirë gjashtë anët. Çdo qenie trupore është në korridor. Kjo dukuri nënkupton se ne jemi rrethuar me tri përmasa dhe me gjashtë anë. Ky është korridori ynë. Nëse do të mund të përfytyrojmë një qenie që nuk ka përmasë dhe si rrjedhojë nuk as ka anë, atëherë miratojmë se horizonti i saj është i pafund dhe ana e saj e paanë. Duke përsëritur këtu thënien e Meulānës dhe ushqimi i saj është paushqimi.

Çdo qenie fluturuese rend pas ushqimit, por kur njeriu fluturues kalon nga përmasa ai kalon në paushqim. Në ājetin në fjalë thuhet: “فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ” “fejnemā tuuel’lū fethemme uexhhu’ll-llāhi”. (kudo që të ktheheni, rrotulloheni do të gjeni fytyrën e Allāhut atje). Fjala “تُوَلُّوا” “tuuel’lū” (ktheheni, rrotulloheni) në një kuptim do të thotë “kthimi i shpinës” dhe në një kuptim tjetër do të thotë “drejtim”. Kështu që sqarojmë se kthimi i diçkaje shpinën nënkupton drejtimin ndaj një gjëje tjetër.

Kjo është kështu në botën e korridorit. Pra kur ju i ktheni një gjëje shpinën ju i jeni drejtuar një gjëje tjetër në botën e korridorit. Nuk ka rëndësi në cilën anë ju drejtoheni, sepse atje është “fytyra e Allāhut” në botën e korridorit. Ju drejtoheni në një anë por dallimi mes anës dhe “uexhhut” (fytyrës) është ky: “وَجْهُ اللَّهِ” “uexhhu’ll-llāhi” (fytyra e Allāhut) nuk ka anë.

Ne kishim numëruar gjashtë anët. Shumë mirë por çfarë do të themi për “وَجْهُ اللَّهِ” “uexhhu’ll-llāhin” (fytyrën e Allāhut)?! Fytyra e Allāhut nuk ka anë. Shumë mirë por përse fytyra e Allāhut nuk ka anë?! Sepse Allāhu i Madhëruar është gajru’l-mutenāhī (pafund), Ai është مُحِيطٌ“muḥīṭ” (përfshirës, rrethues i gjithçkaje) dhe “قَيُّمٌ” “ḳajjūm” (i përhershëm, i qëndrueshëm). Fjalët, koncepet muḥīṭ dhe ḳajjūm janë shumë të rëndësishme. Fjala “ḳajjūm” është forma sipërore ose gjendja e tepruar e qenies muḳauuim (i përhershëm, i qëndrueshëm). Pra ḳiuāmi (përhershmëria, qëndrueshmëria) i sendeve është në dorën e Tij. Cilësitë, kushtet, veçoritë e sendeve janë në dotën e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Ndërsa fjala muḥīṭ do të thotë përfshirës, rrethues si përfshirësi, rrethuesi i sendeve brenda rrethit.

Herë-herë shëmbëllimet mund të na largojnë nga çështja në një pikëpamje. Shëmbëllimet megjithëse mund të na afrojnë me çështjen në një mori pikëpamjesh, ato gjithashtu na largojnë nga çështja në disa pikëpamje të tjera. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është gajru’l-mutenāhī (i pafund). Pra Ai nuk ka anë, drejtim, kriter, kufi, masë, normë... Ai nuk fillon në një vend dhe as nuk mbaron në një vend tjetër. Shprehemi kështu sepse një gjë që është gajru’l-mutenāhī (i pafund) nuk ka anë, drejtim. Shkurt kthehuni ku të doni do të gjeni të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar atje.

Ndërsa kthimi drejt ḳibles në namaz është një çështje në vete. Por njeriu i ndërgjegjshëm, muaḥḥid (njëjësues) nuk shikon asgjë tjetër përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Ai nuk shikon asgjë tjetër përveç shfaqjes së Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, ai nuk dëgjon asgjë tjetër përveç zërit të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pra insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer, i plotë) ka ardhur në një etapë të tillë që syri dhe veshi i tij është shndërruar në një sy dhe vesh hyjnor.

Në këtë pikë përkufizojmë se ḥadīthi: “Kuntu sem‘ahu ue beṣarahu”. (Unë bëhem dëgjimi dhe shikimi i tij) është me të vërtetë shumë i çuditshëm. Në ‘arabisht veshit i thuhet “udhn”, kurse syrit i thuhet “‘ajn”. Në këtë ḥadīth nuk thuhet “kuntu udhnehu ue ‘ajnehu” pra unë bëhem veshi i tij dhe syri i tij, por thuhet “Kuntu sem‘ahu ue beṣarahu”. (Unë bëhem dëgjimi dhe shikimi i tij). Themi kështu sepse fjala “sem‘a” është më elegante se fjala udhn (vesh). Fjala “sem‘a” është përftimi, përmbledhja e veshit, pra përftimi i dëgjimit të veshit, ndërsa fjala “baṣar” është përftimi, përmbledhja e “‘ajnit” (syrit), pra përftimi i shikimit të syrit. Shkurtimisht konceptet “sem‘a” (dëgjimi) dhe “baṣar” (shikimi) janë më elegante se konceptet “udhn” (vesh) dhe “‘ajn” (sy).

Si rrjedhojë meqenëse Allāhu i Lartësuar është përtej anës dhe se nuk ka anë, meqenëse Ai është مُحِيطٌ“muḥīṭ” (përfshirës, rrethues i gjithçkaje) dhe “قَيُّمٌ” “ḳajjūm” (i përhershëm, i qëndrueshëm) dhe i pafund, kthehuni ku të doni do të gjeni të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar atje. Shumë mirë por përse është thënë, ose më saktë thuhet folja “تُوَلُّوا” “tuuel’lū” (ktheheni, rrotulloheni) në ājetin e nderuar ḳurānor?!

Këtu gjendet një hollësi tejet e rëndësishme. Folja “تُوَلُّوا” “tuuel’lū” (ktheheni, rrotulloheni) do të thotë kthim, rrotullim tek i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar; mirëpo kthimi tek i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, në të njëjtën kohë është dhe kthimi i gjithçkaje tjetër i shpinës. Kthimi i fytyrës drejt Allāhut të Lavdëruar përkthehet si detyrimi i kthimit të gjithçkaje tjetër i shpinës përveç Allāhut të Madhëruar, gjë që nuk është aspak një punë e lehtë.

Kjo është arsyeja  se përse folja “تُوَلُّوا” “tuuel’lū” (ktheheni, rrotulloheni) bart një rëndësi jetike. Ndërprerja, shkëputja e plotë e lidhjes me gjithçka tjetër përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar do të thotë krijimi, ndërtimi i plotë e lidhjes me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Pra nuk ka hapësirë, zbrazëtirë në mesin e këtyre, që nënkupton se nuk ka aspak largësi mes ndërprerjes së lidhjes dhe krijimit të lidhjes. Njeriu është ose munḳaṭi‘ (i ndërprerë, i shkëputur) ose mutteṣil (i lidhur, ngjitur); ose është munfaṣil (i ndarë) ose është mutteṣil (i ngjitur).

Gjërat e tjera përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar janë mutteṣil (të ngjitura) me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar i Cili është munfaṣil (i ndarë, i veçuar). Kjo lidhje nuk është si lidhja e dy trupave me njëri-tjetrin. Kapërcimi, tejkalimi i kufirit nënkupton lënien të çdo gjëje tjetër pas përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Tani le të kalojmë në pyetjen tjetër tuaj. Ju më kishit pyetur: “Vallë përse është thënë: “meshriḳ” (lindje) dhe “magrib” (perëndim)?!" Sigurisht se gjashtë anët e të urtëve tanë të lashtë janë mbështetur në astronominë e Ptolemeut (Batlamjusit). Natyrisht se sot tanimë këto gjashtë anë sot janë relative si poshtë dhe lart ose djathtas dhe majtas. Fjala relativ do të thotë një gjë e lidhur me gjendjen dhe kushtet përkatëse.

Sipas mbështetësve të astronomisë së Prolemeut katër nga gjashtë anët pra anët djathtas, majtas dhe përpara dhe pas janë relative; por anët lart dhe poshtë nuk janë relative. Sepse ata i pranonin anët lart dhe poshtë në pikëpamjen e eflāḳëve (qiejve, universeve). Megjithatë në astronominë e ditëve të sotme që nuk e pranon astronominë e Ptolemeut dhe anët lart dhe poshtë janë relative. Pra anët djathtas, majtas, përpara, pas dhe lart e poshtë janë relative; ato janë të lidhura me vendin që ju e llogarisni një trup.

Fjala vjen meqenëse unë jam ulur në ndenjëse, ulëse përpara jush në këtë çast, për mua kjo anë është ana e djathtë dhe kjo anë është ana e majtë. Por nëse do të ndërrojmë vend këtë herë do të bëhet fjalë për pikërisht të kundërtën. Kjo gjendje vlen si për djathtas dhe majtas, ashtu dhe për lart dhe poshtë. Megjithatë në mesin e këtyre gjashtë anëve “الْمَشْرِقُ” “el’meshriḳu” (lindja) dhe “الْمَغْرِبُ” “el’magribu” (perëndimi) kanë një veçori. “Sharḳu” (lindja) është lindja e të vërtetës. Lindja e diellit është një vërtetësi; nuk është relative. Pra dielli lind diku dhe kjo lindje është një e vërtetë. Gjithashtu dielli perëndon diku dhe kjo është një vërtetësi. Natyrisht se ky diell është dielli i galaksisë sonë. Ashtu siç kemi një meshriḳ (lindje) dhe magrib (perëndim) për këtë diellin e galaksisë sonë - që kjo lindje dhe perëndim janë shumë të rëndësishëm - rishtas kemi dhe një lindjen e të vërtetës dhe perëndimim e të vërtetës së botës shpirtërore të njeriut. Pra e vërteta lind nga një vend dhe perëndon në një vend tek ne.

Shumë mirë por ku lind e vërteta tek ne?! Ku është meshriḳu (lindja) e qenies së njeriut?! Ajo është mendja dhe zemra. Fundja dhe mendja është brenda zemrës. Largësia mes mendjes dhe zemrës nuk është dhe aq e madhe. Shumë mirë po ku është magribi (perëndimi)?! Ai është aty ku dëshirat, epshet, joshjet mbretërojnë, mbizotërojnë. Atje e vërteta mbytet, perëndon. Kur njeriu bëhet robi i egoizmit dhe i qenies së tij vetjake atëherë ai nuk i kushton të vërtetës rëndësi. Ai shkon vetëm pas dëshirave, epsheve, joshjeve dhe mendjemadhësisë së tij.

Ja pra atje mbytet, perëndon e vërteta. Mbytja e të vërtetës, është veshja e saj me një pluhur, tym, ose me një re dhe qenia e saj e padukshme, kurse e vërteta është gjithmonë e vërtetë dhe është gjithmonë e dukshme. Për këtë arsye ne kemi lindje dhe perëndim, ndërsa qenia e anëve jug, veri ose lart dhe poshtë nuk është dhe aq e rëndësishme.

Ç’është e vërteta lindja dhe perëndimi tek qenia e njeriut janë lart dhe poshtë. Lindja e të vërtetës është lart pra ngjitje; kurse perëndimi i të vërtetës është poshtë pra ulje. Si rrjedhojë Allāhu i Lartësuar teksa thotë: “وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ” “Uelil’lāhi el’meshriḳu ue’l-magribu” (Dhe të Allāhut janë Lindja dhe Përëndimi) Ai nuk ka për qëllim vetëm të thotë anët e horizonit lindje dhe perëndim në rruzullin tokësor. Sigurisht se ne kemi dhe lindje dhe perëndim, kur dielli lind bëhet ditë dhe kur dielli perëndon bëhet natë dhe errësirë, dukuri të cilën e shohim të tërë.

E njëjta gjendje vlen dhe në qenien e njeriut. Njeriu ka meshkriḳ (lindje), pra ju shikoni çdo gjë kur lind e vërteta. Pra ju shikoni gjithçka falë dritës së vërtetës, falë dritës së mendjes dhe zemrës. Por kur kjo e vërtetë mbytet, perëndon, zhytet pra në magrib (perëndim) atëherë dhe ana juaj e brendshme zhytet në errësirë dhe ju nuk mund të shikoni asgjë kur ana juaj e brendshme zhytet të errësirë.

Kur themi: “Ju nuk mund të shikoni asgjë” kemi për synim të themi: “E vërteta fshihet nga syri juaj”. Pra ju shikoni gjëra të frikshme, të llahtarshme, të tmerrshme dhe të rrezikshme në vend të vërtetës. Pra meshriḳu (lindja) dhe magribi (perëndimi) janë lindja dhe perëndimi i diellit të vërtetës.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër por kemi një çështje të tillë. Pika nuk ka anë në gjirin e formave. Emīru’l-Mu’minīni (p.m.t.) thotë: “Unë jam pika nën shkronjën “ب” “be” në thënien: “بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ” “Bismi’l-lāhi’r-Raḥmāni’r-Raḥīmi” (Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit). Pra insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer, i plotë) është në një vend të tillë që ai vend nuk ka anë. Vallë a mund të jetë vetë kjo pikë që nuk ka anë njëri nga miṣdāḳët e “وَجْهُ اللَّهِ” “uexhhu’ll-llāhit” (fytyrës së Allāhut)?!

Mjeshtër Dīnānī: Emīru’l-Mu’minīni (p.m.t.) si një insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) thotë: “Unë jam pika nën shkronjën “ب” “be” në thënien: “بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ” “Bismi’l-lāhi’r-Raḥmāni’r-Raḥīmi” (Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit). Pika nuk ka anë; sepse ajo nuk ka përmasë. Ashtu siç kemi paraqitur dhe më parë ana dhe përmasa janë nevojshmëria e njëra-tjetrës. Gjëja që ka anë ka dhe përmasë.

Format gjeometrike si sipërfaqja, viza, trupi mund të ndahen, pjesëtohen por pika nuk mund copëtohet, ndahet, pjesëtohet. Meqenëse ajo nuk mund të pjesëtohet themi se nuk ka përmasë; nëse nuk ka përmasë nuk ka anë. Si pasojë e mosqenies së anës dhe të përmasës çdo gjë nis nga pika. Pra fillimi i gjithçkaje është pika. Pra një pikë hipotetike, ilustruese, shembullore. Pika nuk ka përmasë. Ju nuk mund të thoni këtu është pika duke vënë dhe treguar me dorën tuaj. Çdo gjë ka një përmasë sado e vogël të jetë. Kjo në fakt është një çështje kelāmike (apologjetike). Apologjetët esh‘aritë besonin në një pikë e cila nuk është e mundur të copëtohet, ata ishin atomistë. Pra ata besonin në një pikë që nuk mund të copëtohej por me përmasë. Kurse filozofët thonë se nuk ka një pikë që nuk mund të copëtohet, ndahet e përmasë. Ata shtojnë duke thënë se nuk ka rëndësi se sa e vogël mund të jetë një gjë sepse e djathta dhe e majta e saj mund të copëtohet mjaft. Pika gjeometrike është ilustruese për të, sepse ajo nuk mund të copëtohet, ndahet.

Emīru’l-Mu’minīni (p.m.t.) si një insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) thotë: ) thotë: “Unë jam pika nën shkronjën “ب” “be” në thënien: “بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ” “Bismi’l-lāhi’r-Raḥmāni’r-Raḥīmi” (Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit). Pra ai do të thotë se unë nuk kam anë, unë nuk kam përmasë. Sepse ai është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Kjo është arsyeja se kjo thënie ka të bëjë drejtpërdrejtë me ājetin e nderuar ḳurānor: “فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ” “fejnemā tuuel’lū fethemme uexhhu’ll-llāhi”. (kudo që të ktheheni, rrotulloheni do të gjeni fytyrën e Allāhut atje). Pra duke qenë se Allāhu nuk ka anë Ai është kudo. Nëse Ai do të kishte anë Ai nuk do të ishte në anën përballë. Nëse Ai do të ishte në meshriḳ (lindje) Ai nuk do të ishte në magrib (perëndim). Nëse Ai do të ishte në xhenūb (jug) Ai nuk do të ishte në shemāl (veri). Por duke qenë se Allāhu nuk ka anë Ai është kudo dhe duke qenë se nuk ka përmasë Ai është në mbarë përmasat.

Shumë mirë por çfarë do të thotë është kudo?! Kjo do të thotë se bota është e mbushur me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Qenia e botës e mbushur me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar nuk do të thotë bërja ḥulūl (bashkimi, futja, shkrirja) e Allāhut në botë. Kjo është një çështje shumë elegante dhe nuk duhet të keqkuptohet. Bota është e mbushur me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar dhe në të njëjtën kohë është e zbrazur nga Ai. Niḍḥāmī Genxheuīu shpreh një gjë të mahnitshme në këtë çështje: “‘Ālem z to hem tohij u hem pur” (Bota është e zbrazur nga Ti dhe hem e mbushur me Ty”.

Pra lidhja e Allāhut me këtë botë nuk është një lidhje mes ḍḥarfit dhe maḍḥrūfit. Bota është e zbrazur në këtë kuptim por në në të njëjtën kohë është e mbushur, sepse nuk ka asnjë vend ku nuk është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Disa njerëz gjatë historisë kanë bërë gabim duke e keqkuptuar në formën se Allāhu i Lavdëruar bëri ḥulūl (u bashkua, u fut, u shkri) në botë, thënien se Allāhu është kudo në botë.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, themi se Ḥekīm Mullah Hādī Sebzeuārī ka një thënie të mrekullueshme. Ai rrëfen kështu lidhur me këtë dyvargësh:

“Një njeri që shikon Allāhun e shikon përfytyrimin e çdo ane si shembjen, shkatërrimin e përfshirjes së Tij”. “وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطًا” “Ue kāne Allāhu bikul’li shej’in muḥīṭān” (Dhe Allāhu është i çdo gjëje përfshirës, rrethues). (Sūre Nisā’, 126) Për këtë arsye është i mundur përfytyrimi i uexhhut (fytyrës) si një pikë. Pra çdo planet që ju përfytyroni është një rreth dhe ky rreth nuk është asgjë më tepër se një pikë në pikëpamjen e insānu’l-kāmilit (njeriut të përkryer).

Ai më pas përkufizon se ky rreth ka një dritë dhe se lindja dhe perëndimi kanë të bëjnë me këtë dritë. Ai këtu cek këtë dyvargëshin e veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e mistikut Meulānā.

Zan ferakh ‘āmed çunīn rūzi-jé mā,

Ké derīden shod ḳaba dūzi-jé mā.

Prandaj rizḳu (furnizimi) ynë vjen me kaq shumicë çdo ditë,

Sepse qepja jonë e veshjes e gris veshjen.

Ai rrëfen kështu në lidhje me dyvargëshin e lartpërmendur: “Çjerrja, grisja e njeriut të perdes së fundit, është çjerrja, grisja e perdes së vetvetes, pra dalja e njeriut jashtë vetvetes”. Pra njeriu mund ta përfytyrojë “uexhhun” (fytyrën) vetëm kur ai del jashtë vetes.

Sipas mendimit tim ky është një sqarim i mahnitshëm.

Mjeshtër Dīnānī: Po ashtu është, sepse Ḥekīm Sebzeuārī ishte hem një njeri i mençur, i ditur dhe hem një njeri i urtë. Nëse më lejoni unë kam shumë dëshirë që t’i sqaroj këto fjalët e tij. Ju shprehët se çdo planet është një rreth dhe se si përfundim çdo rreth është një pikë. Unë mendoj se çështja e qenies rreth i tij ka nevojë për sqarim.

Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuārī nga njëra anë thotë se është rreth dhe nga ana tjetër thotë se është pikë. Ai përshkruan kështu sepse rrethi fillon me pikë. Për shembull nëse ju doni të vizatoni një rreth në këtë tryezë, pra kur ju merrni kompasin në dorë dhe filloni të vizatoni rrethin, ju e keni të qartë se vendi ku ju keni vënë këmbën e kompasit është një pikë. Nëse ju vini këmbën e kompasit dhe më pas vizatoni një gjysëm rrethi dhe nëse më tej vizatoni një gjysëm rrethi tjetër përsëri në pikën ku filluat, atëherë ju do ta plotësoni vizatimin e rrethit. Pra e tërë qëndrueshmëria e një rrethi është kthimi një pike.

Të mençurit janë pika e kompasit të qenies por,

Dashuria e di se qarkullon kot së koti në këtë rreth.

Pa shikoni se ç’gjë askete, të përulur që tregon Ḥāfiḍḥi në këtë dyvargësh. Disa njerëz pandehin se Ḥāfiḍḥi ka qortuar, nënçmuar, ose përbuzur nënvlerësuar mendjen me rreshtin: “Dashuria e di se qarkullon kot së koti në këtë rreth”. Megjithatë ai tregon kështu: “Të mençurit janë pika e kompasit të qenies”, pra rrethi është i qëndrueshëm me pikën. Pra dashuria është e qëndrueshme me mendjen. Nëse nuk ka mendje nuk ka dashuri. Vallë a mund të ketë një qenie dashuruese pa mendje?!

Përsërisim se rrethi krijohet nga pika, rrotullimi i pikës krijon rrethon, atëherë përmbledhim se rrethi i plotë nuk është gjë tjetër përveç pikës.

Larixhānī: Edhe pika e kompasit është shumë e rëndësishme.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohojmë se pika e kompasit është shumë e rëndësishme. Shprehemi kështu sepse dhe bota është një rreth brenda një rrethi. Këtë dukuri e kam paraqitur dhe më parë. Baza e formave është rrethi; kurse baza e trupave është qenia e tyre sferike. Sepse ajo lëviz nga pika, pika vizaton një rreth kur lëviz dhe gjithashtu pika krijon një sferë kur lëviz në mënyrë trupore.

Këndi që Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuārī shikon në ājetin ḳurānor: “فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ” “fejnemā tuuel’lū fethemme uexhhu’ll-llāhi”. (kudo që të ktheheni, rrotulloheni do të gjeni fytyrën e Allāhut atje) është pika; ndërsa cikli, rrotullimi i asaj pike është rrethi. Nëse do të kthehemi në fillim përsërisim se pika nuk ka as anë e as përmasë. Pika është shfaqja e qenies së përjetshme në botën e trupave. Kurse shfaqja e qenies së përjetshme në kohë është “çasti”. Pra nëse e përjetshmja do të bëhet e dukshme në kohë atëherë ajo do të bëhet e dukshme në “çast”.

Nëse e përhershmja dhe e përjetshmja do të ndodhin atëherë këto do të ndodhin në një çast. Çasti është një pikë, gjëja që ne e quajmë çast nuk është një kohë që vazhdon; çasti nuk ka vazhdimësi. Ky çast që ne përdorim në jetën e përditshme, tani, mbase fjala jonë zgjat dhjetë minuta. Kjo nuk është gjëja që ne i themi çast, sepse çasti nuk ka vijimësi. Në këtë aspekt shfaqja e kohës është në çast dhe shfaqja e vendit është në pikë. E thënë ndryshe shfaqja e kohës së pafund është në çast dhe shfaqja e vendit pa kufi është në pikë.

 

Larixhānī: Ḥāfiḍḥi ka dhe një dyvargësh tjetër në të cilin përkufizon:

 

Me mua aventura e të dashurit nuk ka fund,

Ai që nuk ka fillim nuk ka as fund.


Mjeshtër Dīnānī: Sipas të kundërtës mohore të kësaj dukurie themi se çdo gjë që ka fillim ka dhe fund. Koha është e pafund në të përjetshmen, koha është e pafund dhe në të përhershmen por shfaqja e saj është në një “çast”. Pra çasti është shfaqja e mbarë kohës. Gjithçka që është në kohë është në çast. Vallë ç’mund të ketë në kohë nga e përhershmja deri tek e përjetshmja dhe nuk është në çast?! Vallë ç’mund të ketë në ujin e detit dhe nuk është në pikën e ujit?! Sigurisht se  këtë po e them në pikëpamjen e qenies ujë, sepse jetojnë një mori gjallesash në oqean; por po pyesim përsëri vallë çfarë ka më tepër oqeani se pika e ujit në pikëpamjes e qenies ujë?! Pra çdo gjë që është në oqean është dhe në pikën e ujit. Gjithashtu gjithçka që është në të përhershmen dhe të përjetshmen është dhe në çast, si dhe gjithçka që është në përmasën e vendit është dhe në pikë.

Larixhānī: Mjeshtër kjo m’u duk shumë interesante: Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuārī mbron qenien “kharābāti” në këtë pikë. Ai përshkruan kështu: “Qenia kharābāti (i rrënuar) është shpëtimi nga vetvetja”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se brenda kharābit (rrënimit) ka ‘ābād (çlirim, shpëtim). Rrënimi nuk është marrja e kazmës në dorë dhe rrënimi, shembja e ndërtesës, por është rrënimi, shkatërrimi i gjërave të tjera përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Larixhānī: “Nishāni dāde end ké ehl-é kharābāt ké et-teuḥīd, isḳāṭu’l-iḍāfāti”. (Shenjat e njerëzve të kharābātit (rrënimeve) kanë treguar se teuḥīdi (njëjësimi) është rrëzimi i tepricave).

Mjeshtër Dīnānī: Patjetër se ky është komentimi më i bukur. Togfjalëshi “isḳāṭu’l-iḍāfāti” (rrëzimi i tepricave) është shpëtimi i qenies së njeriut i lidhur me këtë ose me atë gjë, që nënkupton qenien e tij të lidhur me të djeshmen, të sotmen, të nesërmen, me dëshirat e zjarrta, epshet, joshjet, kënaqësitë, shpresat, me këtë post, me këtë post, me lekun, me këtë kryesi, qeverisje, etj. Që të tëra këto janë “iḍāfāt” (teprica). Nëse njeriu i thyen këto “iḍāfāte” (teprica) ja pra kjo është kharābāt (rrënime). Kharābāti (rrënimet) janë në qenien e vetë njeriut.

Men melek būdem u ferdous berin xhājem būd,

Ādem averd der īn dejr-é kharāb ‘ābādem.

Unë isha engjëll dhe firdeusi ishte vendbanimi im,

Ādemi më solli në këtë fshat të rrënuar dhe të çliruar.

Sqarojmë se fjala “kharābāt” këtu ka dy kuptime. Hem kharāb dhe hem ‘ābād. Kur bëhet ‘ābād është kharāb dhe kur bëhet kharāb është ‘ābād. Kurse “isḳāṭu’l-iḍāfāti” (rrëzimi i tepricave) është thyerja e çdo gjëje tjetër përveç Allāhut të Lartësuar. Thënia e kësaj është e lehtë por kjo nuk është një punë e lehtë aspak. Kjo përkthehet si lënia e gjithçkaje tjetër përveç “ḥablu’ll-llāhu’l-metīni” (litarit të Allāhut të fuqishëm, të sigurtë).

Pra në thelb kufiri mes mohimit dhe njëjësimit është qenia egoist dhe mosqenia egoist. Ai që është egoist, pra ai njeri që shikon vetëm vetveten nuk mund ta shikojë Allāhun e Lavdëruar.

Larixhānī: Mjeshtër shtojmë se dyvargëshit e ṣūfistit Meulānā dhe komentimi i Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuārīt në lidhje me ājetin ḳurānor: “فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ” “fejnemā tuuel’lū fethemme uexhhu’ll-llāhi”. (kudo që të ktheheni, rrotulloheni do të gjeni fytyrën e Allāhut atje) kanë të bëjnë dhe me çështjen tonë paraardhëse. Pra ne ishim një pikë në botën e elestit, por puna jonë u vështirësua ndjeshëm kur erdhëm në këtë botë tani.

Mjeshtër Dīnānī: Ne nuk kishim përmasa në botën e elestit, por ishim një pikë kështu që u përgjigjëm duke thënë “belā” (po) si pasojë e qenies sonë pa përmasë. Fjala përmasë është një fjalë shumë e bukur. Përmasë është gjatësia, gjërësia dhe thellësia. Fjala “بُعُدٌ” (bu‘udun) që do të thotë përmasë në ‘arabisht rrjedh nga e njëjta rrënjë me fjalën “بَعِيدٌ” (be‘īdun) që do të thotë larg. Fjala “بَعِيدٌ” (be‘īdun) (larg) rrjedh nga fjala “بُعُدٌ” (bu‘udun) (përmasë). Pra ana e largon njeriun; shumë mirë por nga e largon?! Ana e largon njeriun nga pika e mungesës së përmasës. Kur ana merr përmasë ajo është larguar nga pika e mungesës së përmasës. Pra ajo është larguar nga gjatësia, gjërësia dhe thellësia. Shikoni se sa bukur zë vend fjala përmasë këtu. Ai njeri që e përdor këtë fjalë me këtë kuptim është një i urtë i vërtetë.

Ne kur e përdorim fjalën përmasë, nuk e marrim parasysh kuptimin e largimit të fjalës nga pika. Kur themi përmasë ne flasim për gjatësinë, gjërësinë dhe lartësinë. Sigurisht se themi të vërtetën, sepse kjo nuk është e gabuar. Por kjo do të thotë se përmasa është larguar nga pika. Edhe ne u larguam nga ajo pikë e përjetshme dhe u bëmë robi i korridorit.

Larixhānī: Atëherë dhe “ḥubūti” (rënia, ulja, zbritja) e Ādemit (p.m.t.) është marrja e përmasës dhe largimi i tij.

Mjeshtër Dīnānī: Sigurisht se ai ka marrë përmasë dhe është larguar nga thelbi i tij.

Her kesi kéu dūr māned ez eṣl-é khish,

Bāz xhūjed ruzgār-é veṣl-é khish.

Çdo njeri që qëndron larg nga thelbi i tij,

Sërish kërkon kohën e takimit.

Kushedi mbase në atë rënien e largët kishte një përmirësim etik, moral, shpirtëror. Vallë përse i nderuari Ādem (p.m.t.) iu afrua pikërisht asaj peme në mesin e atyre dhjetra, qindra, mijra pemëve?! Për më tepër përse Allāhu i Madhëruar iu drejtua atit tonë duke i thënë: “Mos iu afro kësaj peme?!” Ai sikur i tha si pasojë e atij përmirësimit etik dhe moral për të cilin fola. Pra kur Allāhu i Lartësuar i tha Ādemit (p.m.t.) mos iu afro asaj peme, ky i fundit u eksitua, entuziazmua dhe iu afrua asaj peme. “Çunki el-insānu ḥāriṣun mā muni‘”. (Sepse njeriu është lakmitar ndaj gjësë së ndaluar). Ky është një parim psikologjik. Pra njeriu është “ḥāriṣun” (lakmitar) ndaj gjësë së ndaluar. Ajo fjala “mos iu afro” e bëri lakmitar Ādemin (p.m.t.). Mbase nëse ajo fjala “mos iu afro” nuk do ti ishte, atëherë Ādemi (p.m.t.) nuk do t’i afrohej asaj peme. Natyrisht se ne nuk mund ta dimë këtë, për këtë arsye themi mbase.

Natyrisht se ka dhe komentime të ndryshme në këtë çështje, për të cilat kemi folur më parë. Disa njerëz të urtë thonë se pema e këtushme është “me‘rifeti” (urtësia). Arritja tek urtësia është tepër e vështirë, si rrjedhojë dhe Ādemi (p.m.t.) deshi të arrinte tek urtësia.

Larixhānī: Ndoshta ky ishte dhe synimi. Ne ishim një pikë dhe erdhëm në këtë botë, ose Ādemi (p.m.t.) ishte një pikë dhe u bë rob i anëve, atëherë ç’mund të jetë vallë synimi i krijimit tonë?! Ndoshta synimi ëahtë ky: “Allāhu i Lavdëruar do të thotë se ndonëse keni ardhur në këtë botë rishtas ecni, lëvizni në atë pikë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, Ai do të thotë se ju erdhët nga pika dhe sërish kthehuni në atë pikë, me qëllim që të plotësohet cikli juaj”. Pra nëse ne nuk do të kishim ardhur në këtë botë, ne nuk do të mund të ishim të përkryer, të plotë dhe të saktë. Nëse ne nuk do të kishim ardhur në këtë botë ne mund të ishim bërë engjëj më së tepërmi. Ndërsa urtësia e engjëllit nuk është i plotë por është e mangët, e metë. Urtësia e insānu’l-kāmilit (njeriut të përkryer) është e plotë.

Larixhānī: Unë kam një pyetje; ndoshta këtu nuk është vendi i duhur; por gjithsesi dua ta pyes. Ne themi se për rrethin ne fillojmë nga një pikë dhe kthehemi, vijmë përsëri në vendin ku jemi. Kjo ndodh kështu si në herën e dytë, tretë, katërt, dhjetë dhe të njëqindtë. Ky cikël qoftë ai i dhjeti apo i njëqindti vallë a nuk është i njëjtë me njëri-tjetrin?!

Mjeshtër Dīnānī: Përgjigjemi se nuk ka përsëritje në shfaqje. Kështu është dhe jeta e njeriut, as në jetën e njeriut nuk ka përsëritje. Asnjë çast i jetës suaj nuk është përsëritje e çastit të mëparshëm. Edhe sikur njeriu të jetojë njëmijë vite, asnjë çast i jetës së tij nuk është i njëjtë me njëri-tjetrin, sepse nuk ka përsëritje në krijim. Asnjë çast që ne jetojmë nuk ka përsëritje, ne vazhdimisht jetojmë dhe përjetojmë përvoja të reja.

Mirëpo në fund të fundit lëvizja nuk është horizontale por ciklike, rrethore. Edhe lëvizja e botës është ciklike. Disa njerëz pandehin se lëvizja e kohës është horizontale që ky është problemi thelbësor. Lëvizja e botës është ciklike. Ku do të shkojë nëse ajo është horizontale?! Theksojmë se ajo është ciklike dhe tekefundit do të kthehet në thelb. Ajo nuk mund të shkojë askund me lëvizjen horizontale. Ne duhet të shkojmë në fillim për të mund të arritur në fund. Fillimi dhe fundi i botës është i njëjtë.

Larixhānī: Shumë bukur mjeshtër. Ky ishte një fjalim shumë i bukur. Ne kemi dhe shumë pyetje të tjera por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi, kështu që ato do t’i lëmë në programin vijues. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak