Që të tëra këto janë shkallët e zemrës. Njeriu nuk është copë-copë. Njeriu nuk është një vendshitje erërash të mira që të gjesh diçka të ndryshme sa herë që hap një kuti. Citojmë se dëgjimi, shikimi, nuhatja, prekja, shijimi, arsyeja, mendja, zemra janë “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët), që të tëra këto janë gjëra që kanë të bëjnë me “nefsu’n-nāṭiḳin” (shpirtin, vetën folëse). Pra kumtojmë se “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës) i njeriut është një gjë e vetme, kurse ato janë nga një shkallë.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

 

Men zerre vu khurshid-é xhéhān-é to merā,

Bīmār-é toem ṭebīb-é xhānī to merā.

Bī bāl u perem numūdi ez gām emmā,

Pervāz konem āsūmānī to merā.

Unë jam një grimcë ti je dielli im i botës,

Unë jam i sëmuri yt i brengës, ti je mjeku i shpirtit tim.

Por më bëri pa krahë dhe pa flatra,

Unë fluturoj ti je kupa ime qiellore.

 

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut. Fillimisht ne iu shprehim falenderimet tona bashkë me mjeshtrin e nderuar si pasojë e interesimit të shfaqur nga ana juaj. Ne jemi duke përfituar shumë nga mesazhet tuaja. Qëllimi ynë në këtë program është mundësia e dhënies së përgjigjes pyetjeve tuaja në fushën e diturisë, njohurisë, urtësisë dhe në çështjen e urtësisë së Islāmit dhe Ḳur’ānit Famëlartë që është një oqean i pafund.

Mjeshtër i nderuar një mori pyetjesh janë në këtë kornizë: “Vallë si mund të arrijë njeriu tek urtësia?! Cilat janë udhët e fitimit të urtësisë?! Çfarë është udhëtimi etik, moral dhe shpirtëror?! A ka dallim mes udhëtimit moral dhe shpirtëror dhe urtësisë?!” Ne e pamë të duhur që të hetonim dhe këtë çështje në këndvështrimin e të nderuarit Meulānā.

Themi se ashtu siç janë në dijeni dhe ndjekësit tanë të nderuar, njëra nga çështjet më të rëndësishme të veprës me titull: “Methneuīu” (Dyvargëshit) është çështja diturisë së njohurisë. Mistiku Meulānā e ka ulur, vënë themelin e urtësisë mbi “idrāku’l-ḥissin” (konceptin shqisor). Pra ai miraton se urtësia fillon me konceptin shqisor, më pas arrin tek urtësia mendore dhe më tej arrin tek urtësia.

Por dhe dijetarët e mëdhenj të tjerë kanë thënë gjëra të ngjashme. Unë kam shënuar disa nga ata. Fjala vjen në veprën e tij me titull: “Nehxhu’l-Ḥaḳḳi ue Keshfu’ṣ-Ṣidḳi” (Oratoria e të Vërtetës dhe Zbulimi i Sinqeritetit) ‘Al’āme Hil’lī përkufizon kështu: “el’maḥsūsātu aṣlu’l-‘itiḳādāti” (shqisat janë thelbi i besimeve, kredove).

Mjeshtër i nderuar përpara se të kalojmë në leximin e mendimeve rreth koncepteve shqisore të të urtit Meulānā do t’iu luteshim që të na sqaronit se çfarë është koncepti shqisor. Vallë a mund të jetë me të vërtetë koncepti një arsyetim, mendim shqisor?!

Mjeshtër Dīnānī: Si fillim lexoni poezinë e tij.

Larixhānī: Shumë mirë.

Në shpirtin e kujt Allāhu vë baraspeshë,

Ai njeri mund ta ndajë (jaḳīnin) nga dyshimi.

Nëse rrëshqet një mbeturinë në gojën e njeriut,

Njeriu mund të qetësohet vetëm kur e nxjerr atë.

Kur futet një mbeturinë e vockël mes mijra lloḳmave,

Shqisat e njeriut e ndjejnë atë.

Shqisa e botës është shkalla e kësaj bote,

Shqisa e fesë është shkalla e qiejve.

Shëndetin e kësaj shqise kërkojeni nga mjeku,

Shëndetin e asaj shqise kërkojeni nga ḥabībi (i dashuri i dërguar).

Shëndeti i kësaj shqise është nga lulëzimi, ndërtimi i trupit,

Kurse shëndeti i asaj shqise është nga shkretimi, mjerimi i trupit.

Udha e shpirtit e shkreton trupin,

Dhe e ndërton pasi e shkreton.

 

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ashtu siç cekët dhe ju kjo është plotësisht e vërtetë. Ashtu siç kalon në poezinë e Meulanës çështja për të cilën ai flet këtu nuk bie ndesh me mendimet e të urtëve; përkundrazi është në përputhje me to. Rishtas dhe të urtët teologë shprehin pikërisht këtë. Koncepti dhe urtësia nisin me shqisa. Madje gjendet një fjali që shkon deri tek Aristoteli, e cila bëhej fjalë dhe në Greqinë e Lashtë dhe një fjali të cilën e kanë marrë për bazë dhe të urtët tanë: “Men feḳede ḥissān, feḳad feḳede ‘ilmān” (Kush ka humbur shqisën me të vërtetë ai ka humbur diturinë). Bir kimse duyul Nëse një njeri humb njërën nga shqisat ai ka humbur dhe një pjesë të diturisë. Nëse ai privohet nga dy shqisat ai privohet dhe nga një pjesë më e tepërt e diturisë. Nëse një njeri nuk ka asnjë shqisë, pra nëse atij i mungojnë mbarë shqisat atëherë ai nuk do të mund të ketë asnjë lloj diturie, njohurie, urtësie.

Shqisat e jashtme janë dera e hyrjes në botën e urtësisë. Pesë shqisat janë pesë dyer. Natyrisht se deri më tani dihen, njihen pesë dyer. Në të ardhmen është e mundur që të dihen, njihen dhe shqisa të tjera, ose çdo shqisë mund të ndahet në disa shqisa. Dëgjimi, shikimi, nuhatja, prekja, shijimi përbëjnë pse shqisat. Mirëpo shqisa e prekjes mund të ndahet në disa shqisa.

Shprehemi kështu sepse ju herë-herë perceptoni ashpërsinë dhe butësinë me shqisën e prekjes. Ndonjëherë ju perceptoni ftohtësinë dhe nxehtësinë dhe ndonjëherë perceptoni madhësinë dhe vogëlsinë me shqisën e prekjes. Ata e kanë ndarë prekjen në disa pjesë në këtë këndvështrim. Ashtu siç shqisa e prekjes mund të ndahet në disa shqisa, gjithashtu dhe shqisat e tjera mund të ndahen në shqisa të tjera.

Mirëpo le t’i lëmë mënjanë këto, shtojmë se të urtët ose mbarë librat e urtësisë i kanë pranuar këto pesë shqisa. Këto të fundit janë dyert e hyrjes në botën e urtësisë. Pra nëse këto nuk janë ne nuk mund të hyjmë në botën e urtësisë. Megjithatë Meulānā bën me shenjë këtë në mënyrë të drejtë këtu: “Krahas shqisave të jashtme ne zotërojmë dhe shqisat e tjera të brendshme”.

Ne nuk kemi hyrë ende në botën e vegimit, ëndrrës dhe mendjes. Ne po bëjmë fjalë vetëm për botën e ḥissit (shqisës) në këtë çast. Por para së gjithash është shqisa, më pas është vegimi, më tej është ëndrra, më vonë është mendja dhe pas saj është përtej mendjes. Tani për tani ne po i lëmë mënjanë të tëra këto dhe po flasim për shqisat.

I nderuari Meulānā bën fjalë për pesë shqisat e tjera në shumë vende të veprës së tij me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit), të cilat nuk janë as ëndërr e as vegim. Këto janë shqisa por janë shqisa të brendshme. Ai përshkruan kështu në një poezinë e tij:

 

Penxh ḥissīḥest hest xhoz īn penxh ḥis,

‘Ān çu zer-i sorkh u īn ḥissha çu mis.

 

Përveç pesë shqisave ka dhe një shqisë tjetër brenda pesë shqisave.

Ajo është pikërisht si ari i kuq, kurse këto shqisa janë si bakri.

Në këtë pikë ne nuk duhet t’i marrim lehtë-lehtë, nënvlerësojmë thëniet e Ḥāxhxhi Mullah Hādī Sebzeuarīt i cili është hem një i ditur dhe hem i urtë. Ai teksa thotë: “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët) flet për një gjë shumë të saktë. Disa njerëz e kanë quajtur këtë “ḥissu’d-dīni” (shqisa fetare). Por nëse do t’i drejtoni pyetjen atyre se ç’është shqisa fetare, ata nuk do të mund t’iu japin një përgjigje. Ata e thonë këtë thjesht dhe vetëm sa për të thënë, ata e thonë me lehtësi këtë shqisën fetare, shumë mirë por ç’është kjo shqisa fetare, a është ajo një shqisa e ndarë, e veçuar?! Nëse ju i ngrini pyetjen se ku është dhe si është kjo shqisa fetare, ata sërish nuk do të mund t'iu kthejnë përgjigje. Mirëpo Ḥāxhxhi Mullah Hādī Sebzeuarī duke qenë se është një i urtë dhe bart përgjegjësinë e fjalëve të tij thotë “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët) dhe thotë të vërtetën.

Shumë mirë por ç’është kjo “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët)?! Këtu ka shumë fjalë për t’u thënë. Unë dua të lexoj një pjesë nga poezia me titull: “Manḍḥūme” (Renditja) e Sebzeuarīt, shikoni se sa në mënyrë të mençur, të zgjuar e sqaron çështjen ai njeri i madh. Shqisa e përbashkët ashtu siç kuptohet dhe nga emri është e përbashkët. Shikoni secila nga pesë shqisat tona bën një punë të caktuar. Syri vetëm shikon, veshi vetëm dëgjon, hunda vetëm nuhat, dora vetëm prek dhe gjuha vetëm shijon. Secila nga pesë shqisat tona bën punën e saj dhe shqisat e tjera nuk janë në dijeni të punërave që këto bëjnë.

Shumë mirë por ç’është kjo shqisa e përbashkët?! Shqisa e përbashkët është shqisa që mbledh bashkë këto pesë shqisa. Lërmëni që ta sqarojmë këtë me një shembull. Për shembull përpara jush gjendet sheqeri. Syri juaj e shikon se sheqeri është i bardhë. Dora juaj e prek dhe e kupton se është i ashpër. Gjuha juaj e shijon se është i ëmbël. E thënë ndryshe shqisa e shikimit thotë se “sheqeri është i bardhë”, shqisa e prekjes thotë se “sheqeri është i ashpër” dhe shqisa e shijimit thotë se “sheqeri është i ëmbël”. Pavarësisht kësaj as bardhësia nuk e kupton ashpërsinë, as ashpërsia nuk e kupton shijen dhe as shija nuk e kupton bardhësinë. Por shqisa e përbashkët e kupton se e bardha është e ashpër, e ashpra është e ëmbël, e ëmbla është e bardhë dhe se emri i kësaj gjëje është sheqer.

Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuarī ilustron këtë shembull, pesë lumenj rrjedhin në një bazen. Kur ujërat e këtyre lumenjve që kanë cilësi, veçori të ndryshme, përziehen me njëra-tjetrën në atë bazen kur derdhen. Ja pra kështu është dhe shqisa e përbashkët, ajo i bën tok pesë dhe i përzien me njëra-tjetrën këto shqisat që vijnë nga prejardhjet e ndryshme, përkufizon se “ky sheqeri që është i bardhë gjithashtu është dhe i ashpër dhe i ëmbël” dhe gjykon rreth kësaj. Ja pra kësaj i thuhet “shqisa e përbashkët”.

Shqisa e përbashkët ka dy anë. Në anën e parë ajo i përzien, shton me njëra-tjetrën këto pesë shqisa që vijnë nga jashtë dhe gjykon; mirëpo ka dhe një anë të përbashkët tjetër e cila është edhe më e rëndësishme. Pra në anën e parë ajo ajo i merr këto pesë prejardhje nga jashtë. Pra ajo dëgjon, shikon, nuhat, prek dhe shijon nga jashtë dhe i bën shqisë të përbashkët këto. Krahas përzierjes, shtimit të shqisës suaj të përbashkët të këtyre pesë lumenjve me njëri-tjetrin që vijnë nga jashtë ajo gjithashtu zotëron dhe një derë që hapet nga brenda.

Në Greqinë e Lashtë kësaj shqisës së përbashkët i thuhej “binṭasja” ose duke përdorur gjuhën e sotme “fantazia”. Tani unë kam dëshirë të lexoj poezinë e tij. Ḥāxhxhī Mullah Hādī Sebzeuarī e përdor këtë fjalë dhe tregon si më poshtë:

 

Ue’l-ḥissi bintasja kemā hasāl,

Min ḥissi khārixhin kedhā mimmā dekhāl.

 

Dhe shqisa e fantazisë është si përftimi,

Nga shqisa e jashtme ashtu si e brendshmja.

 

Pra ju këto pesë lumenj i sillni në shqisën e përbashkët. Kjo ka një ecuri, rrjedhë dhe në botën e brendshme, e fshehtës. Gjithashtu nga bota e brendshme, e fshehtë vjen një pamje në shqisën e përbashkët. Kurse kjo i përket kujdestarëve të Allāhut. Pra kjo është dritarja e dëshmisë, shikimit. Dritarja e dëshmisë nënkupton ardhjen dhe formësimin, sendërtimin e një pamjeje nga bota e të fshehtës në shqisën tuaj të përbashkët dhe pjesëmarrjen e saj në shqisat tuaja të dukshme, jashtme.

Kësaj i thonë shqisë e përbashkët në dy aspekte. Aspekti i parë është marrja e këtyre gjërave të brendshme dhe përzierja me gjërat e jashtme, ndërsa aspekti i dytë është përzierja e këtyre pesë lumenjve me njëri-tjetrin. Ja pra kësaj i thonë shqisë e përbashkët në këto dy aspekte. Mirëpo këto gjëra që vijnë nga e brendshmja nuk janë pesë por është vetëm një. Si rrjedhojë theksojmë se ja pra ky është synimi i komentuesve të poezisë së të nderuarit Meulānā kur thonë shqisa fetare. Shprehem kështu sepse nëse do t’i ngrini pyetjen se ç’është kjo “shqisa fetare” atyre, këta të fundit nuk do të mund t’ua sqarojnë.

Larixhānī: Mjeshtër i nderuar, tani në këtë pikë të vjen në mend një pyetje. Shqisa e përbashkët merr hem pesë shqisat e jashtme hem merr gjërat që vijnë nga brenda dhe ashtu siç përkufizuat dhe ju ajo i mbledh bashkë dhe jep gjykimin. Për shembull ai thotë se ky sheqer është i bardhë, i ashpër, i ëmbël, etj. Krahas kësaj mjeshtër i nderuar ne duhet të pranojmë më parë se ka një gjë këtu. Ne duhet të përkufizojmë një koncept përpara kësaj me qëllim që kjo shqisa e përbashkët të konceptojë, ndajë dhe të japë gjykim për këto koncepte.

Disa njerëz të urtë të mëdhenj si i ndjeri Gonābādī thonë se ky është mbiemri i zemrës. Pra është pikërisht zemra ajo e cila merr hem gjërat që vijnë nga e brendshmja, e fshehta dhe hem gjërat që vijnë nga e dukshmja, e jashtmja. Marrja dhe mbledhja e koncepteve të dukshme me konceptet e brendshme është mbiemri i zemrës, fundja për këtë arsye iu është vënë emri zemër.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është patjetër... Fjalët ashtu siç herë-herë mund të jenë drejtuese në të vërtetën, ato mund të jenë dhe nga shmangëse nga e vërteta. Natyrisht se ne zotërojmë zemrën, ne zotërojmë shqisën e përbashkët. Që të tëra këto janë shkallët e zemrës. Njeriu nuk është copë-copë. Njeriu nuk është një vendshitje erërash të mira që të gjesh diçka të ndryshme sa herë që hap një kuti. Citojmë se dëgjimi, shikimi, nuhatja, prekja, shijimi, arsyeja, mendja, zemra janë “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët), që të tëra këto janë gjëra që kanë të bëjnë me “nefsu’n-nāṭiḳin” (shpirtin, vetën folëse). Pra kumtojmë se “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës) i njeriut është një gjë e vetme, kurse ato janë nga një shkallë. Madje si mendja dhe zemra janë e njëjta gjë në njëfarë kuptimi. Gjëja që vjen nga e ana e brendshme vjen në shqisën e përbashkët nëpërmjet zemrës dhe për më tepër shqisa e përbashkët nuk është gjë tjetër përveç zemrës.

Unë e them gjithmonë: “Gjykimi i përket gjithmonë zemrës. Gjykuesi është gjithmonë mendja”. Duke qenë se ka pamje, pra meqenëse shikohet, ne e quajmë këtë shqisa e përbashkët. Për shembull ju shikoni një tryezë jashtë jush, por në të njëjtën kohë kjo ka dhe një pamje brenda jush.

Larixhānī: Ne e shikojmë këtë dhe nëse mbyllim sytë tanë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo është mëse e vërtetë, sepse ju e shikoni atë në shqisën tuaj të përbashkët edhe nëse i mbyllni sytë tuaj. Ja pra kjo është arsyeja se ne e quajmë shqisë atë. Në fund të fundit gjykimin e jep mendja, shqisa nuk jep gjykim, ju shikoni një tryezë jashtë jush por është mendja ajo e cila jep gjykimin se ajo është një tryezë e rrumbullakët. Këto nuk janë gjëra të ndara, të copëtuara, të veçuara nga njëra-tjetra, këtu gjykon, mbretëron, sundon një tërësi e organizuar, e rregullt, e sistemuar dhe mendja jep gjykimin nga lart.

Shkaku i quajtjes, thënies sonë shqisë asaj është shikimi ynë si formë, pamje e saj. Ju e shikoni në shqisën e përbashkët atë, ju shikoni hem gjërat që merrni nga jashtë dhe hem pamjet që vijnë nga brenda. Natyrisht ju duhet të jeni i aftë, i zoti për të mund të parë pamjet që vijnë nga brenda. Disa njerëz mund të privohen nga pamja e brendshme. Nëse ana e brendshme nuk është e pastër, nëse ajo është e mbyllur si pasojë e ligësive epshore, vetjake atëherë njeriu mund të mos marrë një pamje në këtë rast nga ana e brendshme dhe ai mund të marrë pamje vetëm nga ana e jashtme.

Por nëse dritarja e zemrës është e hapur ndaj të fshehtës atëherë mund të vijnë pamje dhe nga brenda. Ajo i përzien, shton ato me njëra-tjetrën dhe më tej mendja i jep gjykimin asaj. Lërmëni t’iu ilustroj një shembull. Që të tërë ne e dimë se i nderuari kryeengjëlli Xhibrīl (p.m.t.) iu është shfaqur me dhjetra herë të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) në pamjen e bashkëkohësit fisnik Diḥje Kelbīt (k.m.t.). Ky i fundit ishte njeriu me fytyrën, trupin më të pashëm në mesin e ‘arabëve. Kështu që i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e kishte parë të nderuarin Xhibrīl (p.m.t.) në pamjen e atij bashkëkohësi fisnik. I nderuari Xhibrīl (p.m.t.) herë-herë i shfaqej si formë e caktuar dhe herë-herë mund të mos i shfaqej në formë të caktuar. Ne kishim folur për ardhjen e shpalljes dhe më parë, për këtë arsye nuk do të hyj tani në këtë çështje, por qartësoj se shpallja mund të vinte në forma të ndryshme. Për shembull disa herë shpallja mund të vinte në formën e tingullit të një këmbane dhe disa herë të tjera ajo mund të vinte në forma më të qarta si në formën e të nderuarit Xhibril (p.m.t.) ose në formën e bashkëkohësit fisnik Diḥje Kelbī (k.m.t.).

Mirëpo meqenëse çështja jonë tani nuk është shpallja dhe ne nuk do të hyjmë në këtë, por dua të them vetëm këtë: “Dukuritë, konceptimet, ose perceptimet që na vijnë nga jashtë ndonjëherë mund të jenë dhe shtesa pjesëmarrëse që vijnë nga bota e të fshehtës. Pas etapës, fazës së shqisës së përbashkët vjen etapa e ëndrrës. Më tej vjen dhe etapa e mendjes, pra ky është një itinerar me ulje-ngritje. Këto ulje-ngritje ndodhin në “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirtin folës). Mullah Ṣadrā ka përkufizuar si vijon: “En’nefsu fi uaḥdetihā kul’li’l-ḳuūa”. Kjo fjali përkthehet si “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës) është një gjë e vetme por i bart të tërë këto fuqi, potenciale brenda saj.

Larixhānī: Meqë ra fjala tek Mullah Ṣadrāja, ky i fundit rrëfen kështu lidhur me komentimin e ajetit: “وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۙ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ” “Ueli’l-lāhi ekhraxhekum min buṭūni ummehātikum lā te‘lemūne shej’ān ue xhe‘ale lekumu’s-sem’a ue’l-ebṣāra ue’l-ef’idete le‘al’lekum teshkurūne”. (Dhe Allāhu ju nxorri nga barqet e nënave tuaja (si foshnje) kur ju nuk dinit asgjë. Ju dha, pajisi me (shqisa për) dëgjimi, shikimi dhe zemra në mënyrë, shpresë që të falenderoni). (Sūre Naḥl, 78)

Kur njeriu ishte në barkun e nënës ai nuk dinte asgjë. Allāhu i Lartësuar i dha shqisën e dëgjimit, shikimit, nuhatjes, prekjes dhe shijimit dhe më pas i dha zemrën atij. Ai dëgjim dhe shikim nuk është një dëgjim dhe shikim i jashtëm por është një dëgjim dhe shikim i brendshëm dhe arrin në etapën e zemrës. Pavarësisht kësaj ai dëgjim dhe shikim ka të bëjë dhe me veshin dhe syrin që dimë, njohim.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse më lejoni unë kam dëshirë të them komentimin tim lidhur me këtë ajet. Dëgjimi dhe shikimi në këtë ajet janë dëgjimi dhe shikimi që dimë, njohim. Allāhu i Lavdëruar thotë: “Ai ju nxorri nga barku i nënave tuaja, kur ju nuk dinit asgjë”. Kur njeriu lind ai është tërësisht i pastër, me zero kilometra, pra ai nuk di asgjë. Perëndimorët këtë dukuri e shprehin si “tabula rasa” (pllaka e rrafshët, tabela e sheshtë). Pra “tabula rasa” është një tabllo e zbrazur.

Mirëpo kur njeriu lind dhe pasi çel, hap sytë dhe veshët dalëngadalë atij i hapet dritarja e urtësisë. Krahas kësaj gjërat që merr nga jashtë janë të njëjta dhe brenda. Që të tëra këto janë të lidhura me zemrën. Ashtu siç kam përmbledhur dhe më parë zemra është qendra. Gjithçka është e lidhur me zemrën gjithashtu dhe shqisa e përbashkët është e lidhur me zemrën.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, themi se ky ishte një sqarim shumë i bukur. Dua të zbardh se dhe në këndvështrimin tim doli në dritë se shqisa e përbashkët nuk ka asnjë anë kundërshtuese me zemrën. Që të tëra këto janë fuqitë e shpirtit, vetës sonë. Disa nga ndjekësit tanë të nderuar pyesin për udhën e saj, por në fakt udha është e caktuar, e qartë. Allāhu i Madhëruar na ka treguar udhën e saj. Ajo që ka rëndësi është mosndotja e tyre. Nëse ne nuk do t’i ndotim këto pesë shqisa ato e bëjnë shumë bukur punën e tyre.

Mjeshtër Dīnānī: Pra nëse ne dëgjojmë, shikojmë, flasim, nuhasim, prekim dhe shijojmë mirë ja pra kjo është udha. Kjo në një pikëpamje është e vështirë, por në një pikëpamje nuk është e vështirë. Për shembull çfarë do të thotë dëgjimi i mirë?! Dëgjimi i mirë është vërja e të vërtetave veshin, mosdëgjimi i gjërave të kota, të ndaluara. Mosshpenzimi i kohës tënde me dëgjimin e gjërave të kota, të ndaluara, të pakuptimta dhe të zbrazura. Shikimi i gjërave të lejuara, të mira, moskalimi i kohës tënde me gjëra të kota. Madje ngrënia dhe pirja e gjërave të lejuara, të mira.

Ju lexuat poezinë e të mistikut Meulānā. Shijimi është një gjë shumë delikate, e ndjeshme. Goja juaj shqetësohet madje dhe nëse në ushqimin tuaj gjendet një kockë të vockël ose një qime e vockël floku dhe e nxjerr me anë të gjuhës jashtë atë. Ashtu siç janë ushqimet lëndore në të njëjtën mënyrë janë dhe ushqimet shpirtërore. Ushqimi nuk është i përbërë vetëm nga ushqimet lëndore, por kjo vlen dhe për ushqimet shpirtërore. Për shembull bëni kujdes ndaj librave që lexoni, ndaj fjalëve që ua vini veshin. Bëni kujdes me kë jeni, rrini, fjalët e kujt dëgjoni?! Ja pra që të tëra këto janë udhë; nëse ju lexoni, dëgjoni, shikoni mirë, ja pra kjo është udha.

E thënë ndryshe lexoni libra të mirë; mos e ndotni, shkatërroni vetveten me libra të kotë, pa vlerë. Caktimi i librit për lexim është një gjë shumë e rëndësishme në vetvete. Disa njerëz të mëdhenj mundohen që ta shndërrojnë botën në një libër. Kjo është një punë shumë e vështirë, këta janë njerëz të rrallë; sepse ata ua rrëfejnë, sqarojnë botën në një libër. Për shembull Ḥāfiḍḥi e ka treguar botën në një libër. Gjithashtu dhe poeti Meulānā e ka treguar botën në një libër. Kur ju lexoni veprën e tij me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) pothuajse e përjetoni botën.

Kurse disa njerëz janë dhe më të rrallë, ata e shikojnë botën si një libër. Pra njëri e shndërron botën në një libër, ndërsa tjetri e shikon botën si një libër. Bota është një libër, kështu që kushtoji rëndësi ushqimit që ha! Kushtoji rëndësi ushqimit që ha, pijeve që pi, fjalëve që dëgjon e thua dhe mendimeve që mendon?! Ja pra të tëra këto janë udhë. Këto duan kujdes, këta duan hollësi, këta duan vëmendje. Këto punë nuk bëhen as me hutim, shpërqendrim dhe as me nxitim.

Disa njerëz pandehin se çështja e urtësisë është një gjë që mund të shtihet me shpejtësi në dorë. E thënë ndryshe ata thuajse duan ta marrin atë dhe të shkojnë, pikërisht siç marrin një sandwich (sanduiç) në një fast food (dyqan i ushqimeve të shpejta të udhës). Pra kjo punë nuk bëhet si kafshimi dhe përtypja e një sanduiçi. Urtësia është një udhë e vështirë por nëse njeriu ecën drejtë dhe saktë ajo bëhet e lehtë.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, tani le të kalojmë në dyvargëshit e tjerë të të urtit Meulānā. Ky i fundit këshillon pengimin e shqisave të dukshme, jashtme me qëllim që shqisat e brendshme, të fshehta të mund të jenë ndikuese. Sipas mendimit të tij shqisat e brendshme nuk kalojnë në lëvizje, veprim përderisa këto pesë shqisat e jashtme nuk mbyllen.

 

Penbe ender gūsh-i ḥiss-i dūn konīd,

Bend-i ḥis ez çeshm-i khod bīrūn konīd.

 

Bī ḥiss u, bī gūsh u bī fikret shevīd,

Tā khiṭāb-é irxhi‘ī rā beshnevīd.

 

Këtë ndjenjë të ulët vëri pambuk në vesh,

Zgjidheni dhe hiqeni sysh këtë lidhjen e shqisës.

 

Bëhuni pa shqisë, pa vesh dhe pa mendim,

Derisa kështu të mund të ndjeni thirrjen (e Allahut) irxh‘ī (kthehuni tek Zoti juaj).

Nga dyvargëshit e sipërcituar kuptohet se Meulānā mendon se ka dallim mes shqisës së brendshme dhe shqisës së jashtme dhe ai do që të vëmë pambuk në veshët tanë me synim që shqisat e brendshme të mund të kenë ndikim. Pra veshi ynë i brendshëm nuk merr jetë, shpirt përderisa veshi i jashtëm në kokën tonë nuk bëhet i shurdhër.

Mjeshtër Dīnānī: Shumë mirë, nëse më lejoni unë dua të sqaroj kuptimin e kësaj poezie. Kjo është pakëz e rrezikshme; sepse disa njerëz mund të nxjerrin përfundime të gabuara nga kjo. Një njeri që e dëgjon këtë mund të mendojë se duhet të mbyllë veshët, sytë dhe gojën e tij, etj. Kjo është diçka shumë e rrezikshme.

Qëllimi i Meulānës kur thotë mbyllja e veshëve me pambuk, ashtu siç kemi thënë më parë është mosvënia e fjalëve të kota veshin. Synimi i tij kur thotë mbyllja e syve është mbyllja e veshëve ndaj gjërave të ndaluara që nuk duhen shikuar nënkupton mosqenien më tepër i zënë se sa duhet. Nëse ju jeni mbytur, zhytur në gjërat e konceptuara, ndjeshme, shqisore atëherë mbeteni të hutuar, të shkujdesur ndaj vetvetes.

Nëse nuk do të jesh i hutuar ndaj vetvetes, kur them vetvetja unë kam për qëllim brendinë time; nëse nuk do të jesh i hutuar ndaj vetvetes gjithmonë duhet t’i mbash hem sytë dhe hem veshët hapur. Ti nuk mund t’i mbyllësh sytë dhe veshët për asnjë çast. Thonë se një adhurues i paditur ishte tërhequr mënjanë, kishte bërë adhurim të madh për vite me radhë dhe i kishte mbyllur sytë. Natyrisht se i ishin verbëruar sytë si pasojë e mbajtjes së syve të tij mbyllur për vite me radhë. Pra përsërisim se është mëse e natyrshme se një sy që qëndron i mbyllur mund dhe do të bëhet detyrimisht i verbër. Kur këtë adhurues të paditur e kishin pyetur se përse kishte vepruar kështu ai kishte dhënë këtë përgjigje: “Unë mendova se nuk kisha nevojë për dy sytë e mi, meqenëse mund të shikoja me një syrin tim dhe e mbylla syrin tim të dytë sepse ishte shpenzim, shpërdorim”.

Megjithatë zbulojmë dy sytë nuk janë shpenzim, shpërdorim, duke qenë se Allāhu i Lartësuar ka krijuar dy sy, Ai i ka krijuar ata sepse duhen dhe nuk janë shpenzim, shpërdorim. Le të kesh si syrin tënd dhe veshin tënd, por si syrin tënd dhe veshin tënd përdori në anën e mirë. Me syrin tënd shiko të vërtetat dhe me veshin tënd dëgjo të vërtetat. Kjo botë është e mbushur me të vërteta. Nuk ka një largësi shumë të madhe mes anës së jashtme dhe anës së brendshme. Nëse ju jeni të zënë me gjëra kalimtare, me gjëra të kota, nëse i keni kthyer shpinën ndaj të vërtetave, atëherë po pohojmë se udha është mbyllur. Por ju mund t’i shikoni të vërtetat me syrin tuaj dhe mund t'i dëgjoni të vërtetat me veshin tua.

Këtu mbyllja e syrit dhe veshit përkthehet si mosqenia i hutuar, i shkujdesur ndaj të vërtetave dhe nuk përkthehet si lidhja, mbyllja e syve dhe vënia e pambukut në vesh. Kjo përkthehet si moslidhja më tepër se sa duhet me këtë botë. Kjo botë duhet për të jetuar. Ne erdhëm për të shkuar nga dheu në qiell. Nëse do të duhej të ishim qiellorë, tekefundit ne ishim në qiell, përse duhej të zbrisnim në tokë?! Ne erdhëm për të shkuar nga dheu në qiell dhe për sa kohë që toka nuk ndreqet as qielli nuk ndreqet. Si fillim ndreqet toka dhe më pas shkohet në qiell. Atëherë sytë duhet të qëndrojnë të hapur. Qëllimi i mbylljes së syrit dhe veshit këtu është mosqenia i hutuar, i shkujdesur ndaj vetvetes, mosqenia më tepër se sa duhet i zënë me botën. Meulana nuk e quan një gjë të keqe qenien me botën i zënë. Përkundrazi kur Meulānā e qorton botën ai nuk do të thotë se lënda, malli, pasuria, thesari i botës është i keq. Ai do të thotë se lidhja e zemrës me këtë botë është një gjë e keqe.

Zotërimi i pasurisë nuk është diçka e keqe, nëse këtë pasuri e përdor në udhët hyjnore, për të ndihmuar nevojtarët, të ngratët, popullin, të varfrit, nëse e përdor në bamirësi, punë të mira atëherë kjo është diçka e mirë. Por nëse njeriu ka lidhur zemrën me këtë ndonëse nuk ka qoftë dhe një gram pasuri, ai është më i keq se ai njeri që është tejet i kamur dhe i pasur por që nuk e ka lidhur zemrën me këtë. Ṣūfisti Meulānā rrëfen kështu në poezinë e tij:

Uji brenda anijes është rrënimi i saj,

Uji poshtë anijes është mbështetja e saj.

Nëse anija shpohet dhe fut ujë brenda saj, ky ujë bëhet shkak për fundisjen e saj, por nëse uji është poshtë anijes, atëherë ai bëhet mbështetje për anijen dhe e çon atë në mënyrë të sigurtë në breg. Shtojmë se dhe kjo botë është pikërisht kështu. Nëse kjo botë e mbush zemrën e njeriut, atëherë njeriu nuk kupton asgjë tjetër përveç dashurisë së kësaj bote. Por nëse njeriu ka pasuri dhe ai e përdor këtë pasuri për të mbështetur jetën e tij, për të ndihmuar të mjerët, të ngratët dhe popullin, nëse nuk e ka lidhur zemrën me këtë dhe nëse e ka drejtuar zemrën e tij ndaj të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, atëherë këtu nuk ka asgjë të keqe.

Gjithashtu si syri dhe veshi janë kështu, ata duhet të jenë të hapur, ata duhet të shikojnë dhe të dëgjojnë të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Kjo është një gjë e mahnitshme. Kjo nënkupton se mbyllja e syrit dhe veshit, është mbyllja e tyre ndaj të kotës.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, ky ishte një sqarim shumë i bukur. Meulānā përdor konceptin shqisor dhe tregimin e elefantit në një shtëpi të errët për të sqaruar konceptin shqisor dhe dallimin e konceptit shqisor me konceptet e tjera për shembull me konceptin mendor, ëndërrimtar dhe vegimor. Tani le të flasim pakëz për këtë tregim në masën e kohës sonë.

Ata e sollën elefantin në një shtëpi të errët,

Indianët deshën t’ua tregonin popullit.

 

U mblodhën shumë njerëz për ta parë atë,

Ishin të tërë tok në atë vend të errët.

 

Duke qenë se nuk ishte e mundur të shihej me sy,

Ata zgjatën duart në atë errësirë.

 

Dora e njërit ceku feçkën e tij,

Ai e shëmbëlleu me një ulluk atë.

 

Dora e njërit ceku veshin e tij,

Ai tha se ai është pikërisht si një freskuese.

 

Dora e njërit ceku preku kofshën e tij,

Ai tha se forma e elefantit i ngjan një shtylle.

 

Dora e dikujt tjetër preku shpinën e tij,

Ai tha se ky elefant është si një dërrasë.

 

Atje ku secili e preku me dorën e tij,

Ai e kuptoi dhe e tregoi elefantin sipas saj.

Pasi Meulānā i tregoi këto arrin në këtë përfundim:

 

Fjalët e tyre ishin të ndryshme nga njëra-tjetra si pasojë e mendimeve të tyre,

Njëri i tha “del” kurse tjetri i tha “elif”.

 

Nëse secili do të kishte një qiri në dorë,

Atëherë nuk do të kishte ndryshim në fjalët e tyre.

Ashtu siç shihet sa punë të mëdha që bën qiriu këtu. Në fakt ka komentime të larmishme në çështjen e qiririt, të cilat dua t’i prek. Vallë a është koncepti mendor qiriri i këtushëm?!

Mjeshtër Dīnānī: Bëj të qartë se ka disa komentime që i përkasin tregimit të elefantit në errësirë të Meulānës. Unë nuk e di se ç’kanë thënë të tjerët, por unë kam tre komentime në këtë çështje. Sigurisht se drita e folur atje është drita e mendjes dhe dëshmisë. Nëse drita e mendjes dhe dëshmisë nuk do të ishte atëherë do të ishte errësira.

Pra secili duke prekur me dorën e tij atje kishte kuptuar diçka sa koncepti i tij. Këtu kemi të bëjmë me një gjendje sofistike në njëfarë kuptimi. Pra ç’të konceptojë secili ajo është. Ky kuptim nuk është një kuptim që duhet dhe aq shumë.

Pavarësisht kësaj zbardhim se kjo mund të komentohet në tri forma. Kuptimi i të vërtetës në disa forma, pra çdo njeri bën nxjerr një përfundim në masën e konceptit të tij. Ky është njëri nga kuptimet.

Kurse sipas një kuptimi tjetër zbulojmë se gjenden disa fjalë që i përkasin të njëjtës gjë dhe se ata nuk e dinë gjuhën e njëri-tjetrit. Për shembull fjalës rrush i thuhet “عِنَبٌ” (‘ineb) në ‘arabisht, “اَنْگُورُ” (engūr) në persisht dhe “üzüm” (yzym) në turqisht. Poeti Meulānā e ka pasqyruar këtë shembull në një nga poezitë e tij. Megjithatë gjendja e këtushme është e ndryshme. Sepse këtu dora e dikujt që preku feçkën e elfantit thotë se është ulluk, dora e dikujt që preku veshin e elefantit thotë se është freskuese, dora e dikujt që preku kofshën e elefantit thotë se është shtyllë dhe dora e dikujt që preku shpinën e elefantit thotë se është dërrasë. Ashtu siç citova dhe në shembullin e mësipërm ‘arabi thotë: “Unë dua ‘ineb”, persi (īrāniani) thotë: “Unë dua engūr”, ndërsa turku thotë: “Unë dua yzym” dhe nisin e grinden. Një njeri që i di këto tri gjuhë afrohet dhe iu thotë: “Mos u grindni, sepse ju doni të njëjtën gjë”. Ky është një komentim tjetër.

Unë besoj se ka një kuptim tjetër, i cili është se secili kupton një shfaqje në këtë botë. Ata nxorrën përfundime të larmishme nga njëri-tjetri sepse shfaqjet ishin të shumëllojshme. Pra thënia e njërit freskuese, thënia e tjetrit shtyllë dhe thënia e dikujt tjetër është feçkë ishte shfaqje mendimore. Pra kjo ishte pjesa e kuptimit e atyre njerëzve të kësaj bote.

Pra tri shfaqjet e një botëkuptimi. Ndonjëherë është thënia në tri gjuhë të ndryshme e të njëjtës gjë. Ndonjëherë është tri përfundimet e dukshme të kësaj bote. Sipas jush cili është i sakti nga këto tre komentimet që bëra?! Tri përfundime të ndryshme?! Një kundërshtim që buron nga mosditja, mosnjohja e atyre gjuhëve të tri fjalëve që kanë të njëjtin kuptim?! Apo tri shfaqje të ndara, të veçuara sipas aftësive, mjeshtërive të njerëzve?!

Larixhānī: Komentimi i tretë është më i mirë sepse sqaron shqisën.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo është aftësia e njerëzve në çështjen e kuptimit të tyre.

Larixhānī: Kështu që dhe poeti Meulānā e miraton këtë. Ai përshkruan si më poshtë:

Shqisa e syrit i ngjan thjesht pëllëmbës, thjesht shkumës aq,

Brendia e dorës, nuk mund ta prekë plotësisht atë.

 

Syri që sheh detin është një gjë, syri që sheh shkumën është diçka tjetër,

Lëre shkumën, brendinë e dorës dhe shiko me syrin e detit.

 

Më pas i urti Meulānā sqaron se si është ky sy, që ai e quan syri i detit pra gjëja që ai e quan syri i detit. Më tej ai e prek këtë; por ne nuk do ta prekim tani këtë, por do ta prekim në programin pasardhës. Rrëfehet një ḥadīth nga Emīru’l-Mu’minīni Imām ‘Alīu (p.m.t.) në këtë çështje. Ky i fundit urdhëron se dëshmia është drita e mendjes.

Mjeshtër Dīnānī: Po, si dëshmia dhe mendja janë dritë. Si përfundim dëshmia duhet të jetë e arsyetuar, menduar. Nëse dikush shtron pretendimin e dëshmisë mirëpo nëse dëshmia e tij nuk është e menduar vallë a mund të jetë pretendimi i tij i pranuar?! Sigurisht se jo.

Larixhānī: Po, ne kishim folur për këtë dhe në programin e shkuar. Vallë përse themi lindja dhe perëndimi teksa lexojmë ājetin ḳurānor: “وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ” “Uelil’lāhi el’meshriḳu ue’l-magribu” (Dhe të Allāhut janë Lindja dhe Perëndimi). (Sūre Beḳare, 115)?! Sepse lindja është vendi ku lind e vërteta.

Larixhānī: Shumë bukur mjeshtër. Ky ishte një fjalim shumë i bukur. Ne kemi dhe shumë pyetje të tjera por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi, kështu që ato do t’i lëmë në programin vijues. Çështja erdhi në një pikë shumë të bukur dhe të ndjeshme, nëse do Allāhu na bën fatlumë që të mund të shohim të vërtetë me syrin e Tij. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak