Për më tepër hirësia e tij Imām ‘Alīu (p.m.t.) në veprën me titull: “Munāxhātu’sh-She‘bānijje” (Lutjet e Krerëve) rrëfen si më poshtë: “إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ” “Ilehi heb lī kemāle’l-inḳiṭāi ilejke ue enri ebṣāra ḳulūbinā biḍijāi naḍḥarihā ilejke ḥattā takhrīḳa ebṣāru’l-ḳulūbi ḥuxhube’n-nūri feteṣile ile me‘dini’l-‘aḍḥamehi”. (O Zoti im! Dhuromë përkryerjen e drejtimit tek Ti duke u shkëputur nga krijesat. Ndriçona sytë e zemrës sonë me dritën e shikimit për Ty, që sytë e zemrës sonë të grisin perdet e tyre dhe të arrijnë në burimin e madhështisë Tënde!)

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Ne jemi shumë të lumtur dhe sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane, burimi i të cilave është Ḳur’āni Famëlartë dhe Ehli Bejti rishtas është e pakët...

 

Fāsh mi gujem o ez gofte-jé khod dilshādem,

Bende-jé éshḳem o ez her do xhéhān ‘āzadem.

Ṭāir-é golshen-é ḳodsem çé dehem sherḥ-é ferāḳ,

Ké der īn dāmgeh-é ḥādīthe çon oftadem.

Po e bëj të dukshme dhe jam i gëzuar që po e them,

Unë jam robi i dashurisë dhe jam i lirë në të dyja botërat.

Unë jam zogu i kopështit të Xhennetit, si ta shpjegoj ndarjen?!

Teksa kam rënë në kurthin e kësaj bote?!

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut. Fillimisht ne iu shprehim falenderimet tona bashkë me mjeshtrin e nderuar si pasojë e interesimit, mendimeve dhe këshillimeve të shfaqura nga ana juaj. Ne jemi duke përfituar shumë nga mesazhet tuaja dhe jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Qëllimi ynë në këtë program është mundësia e dhënies së përgjigjes pyetjeve tuaja në fushën e diturisë, njohurisë, urtësisë dhe në çështjen e urtësisë së Islāmit dhe Ḳur’ānit Fisnik që është një oqean i paanë.

Lejomëni të citoj se dhe ne ndihemi fatlumë që po marrim pjesë falë zhytjes së mjeshtrit tonë të nderuar në detrat e pafund të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit). Mjeshtër iu rikujtoj se ju keni bërë fjalë për konceptet mendore dhe shqisore në programet tona të kaluara kurse në dy programet tona të fundit keni cekur çështjen e dashurisë tek i madhi Meulānā.

Para së gjithash të vjen ndërmend se ai mendon se shqisa është themeli i konceptit apo i urtësisë. Kështu që kjo është e vërtetë. Më pas ai sqaron mendjen dhe më tej dashurinë. Mirëpo mjeshtër i nderuar, Meulānā befasisht, papritur hyn, kalon në një atmosferë tjetër. Një mori komentuesish të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) janë të detyruar të hedhin spirancën në këtë pikë ku lartësohen, ngrihen valët. Lërmëni që t’ua lexoj ata dyvargësh dhe më pas le të përfitojmë nga sqarimet e çmuara të hirësisë suaj.

Dashuria është e huaj në të dyja botërat,

Në të ka shtatëdhjetëedy çmenduri.

Shtatëdhjetëedy popuj janë jashtë fesë së dashurisë,

Fronet e pādishāhëve janë një copë dërrasë e thjeshtë përpara dashurisë.

Atëherë ç’është dashuria, deti i asgjësë,

Këmba e mendjes është e thyer atje.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ashtu siç cekët dhe ju këta dyvargësh e çojnë njeriun në një luginë të pakufizimit. Me të vërtetë këta dyvargësh bëjnë që të zotët e mendjes, filozofët, intelektualët, mendimtarët dhe të urtët të mbesin të çuditur. Kumtojmë kështu sepse fundja ajo e tregon dhe çmendurinë si një gjë thelbësore. Sigurisht se kjo nuk është çmenduria në atë kuptim që dimë, njohim. Por ky është një vend ku të tëra gjërat e tjera mbesin të mangëta, të meta. Tanimë nuk ka më asgjë për t’u thënë në pakufizim. Këtu tanimë nuk është një vend ku mund të hidhet spiranca, një vend ku mund ta shkelë këmba në tokë. Këtu nuk ka një bregdet dhe ky vend është det pa anë dhe fund.

Kjo si përfundim është një vendmbërritje ku njeriu duhet të shkojë dhe mund të shkojë. Pra dashuria arrin në një pikë të tillë ku tanimë atje nuk mbetet asnjë cilësi, formë, enë, kallëp, kufi, masë, limit, pamje, përse, pse, sasi dhe vijë. Mbarë gjërat e arsyetuara, menduara dalin jashtë loje, madje dhe gjërat e arsyetuara, menduara filozofike... Ja pra ky është pakufizmi.

Fjala “‘aḳl” (mendje) rrjedh, vjen nga fjala “‘iḳāl” që do të thotë lidhje, varësi. Pra “‘aḳli” (mendja) është lidhja ndaj “me‘ḳūlit” (të menduarës). Sepse nuk ka asnjë “‘aḳl” (mendje) që nuk është “me‘ḳūl” (e menduar). Maja e çdo mendjeje është “me‘ḳūli” (e menduara) e saj. Edhe dashuria është e lidhur me të dashurin e saj, sepse nuk ka ndonjë dashuri pa të dashur. Vallë a mund të thuhet unë jam dashurues por nuk ka të dashur?! Me përjashtim të rënies në dashuri të dashurisë me vetveten.

Me sa duket një poet e ka marrë këtë çështje parasysh dhe ka shprehur kështu: “Unë jam i çmendur pas dashuruesit dhe çmendurisë së dashurisë”. Kur i drejtuan pyetjen: “Dashuruesi i kujt je?!”, ai dha këtë përgjigje: “Unë jam dashuruesi i vetë dashurisë”. Pra dashuria është pakufi dhe ajo sjell një dashurues në këtë pakufizim. Përveç kësaj miratojmë se i dashuri i dashuruesit është i qartë nuk ka rëndësi se kë dashuron ai; gjithashtu dhe dashuria e tij është e qartë.

E tërë dashuria dhe madhështia e Mexhnūnit përmblidhet tek Lejlāja, pra ai nuk pranon askënd tjetër përveç Lejlāsë. Dashuria e Ferḥātit përmblidhet tek Shīrīni, dashuria e Uāmiḳut përmblidhet tek Adhrāja dhe dashuria e Ilirit përmbidhet tek Jeta. Pra çdo dashurues përmblidhet tek e dashura e tij. Mirëpo herë-herë dashuria arrin në një pikë të tillë sa tanimë ajo nuk njeh kufi. Ajo e dashur është pakufizimi dhe kur e dashura bëhet pakufi dhe vetë dashuria bëhet pakufi. E dashura pakufi është vetë dashuria.

Ashtu siç ka përshkruar dhe poeti për të cilin fola pak më parë: “Unë jam i çmendur pas dashuruesit dhe çmendurisë së dashurisë”. Rishtas një nga të urtët rrëfen se i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar në përjetësi, pra në një kohë kur nuk kishte asnjë pamje, shfaqje, kur nuk kishte asnjë krijesë, pra në thelbin e thelbit të qenies “Ai e humbi bixhozin e qenies dashurues me Vetveten”. Natyrisht se kjo është një fjali e paedukatë ndaj Allāhut të Lartësuar; por poetët ndonjëherë mund të thonë gjëra të tilla.

Larixhānī: Sërish dhe Ḥāfiḍḥi përshkruan si më poshtë:

Nebūd naḳsh-é do ‘ālem ké reng-é olfeṭ būd,

Zemāne terh-é meḥebbet ne īn zemān endākht.

Kur nuk ishte as pasqyrimi i këtyre dy botërave ishte ngjyra e afrimitetit,

Koha nuk e hodhi këtë dashuri në këtë kohë në shesh. (Dashuria ishte që në përjetësi)

Mjeshtër Dīnānī: Ḥāfiḍḥi këtu përdor fjalën “renk” (ngjyrë), por ka gjasa që bota ç’është e vërteta nuk kishte as ngjyrë në atë çast, pra bota ishte nuk kishte ngjyrë. Poeti Meulānā në poezinë që lexuat pak më herët thotë: “Shtatëdhjetëedy popuj”, kurse Ḥāfiḍḥi rrëfen si më poshtë:

Shihe të arsyetuar luftën e shtatëdhjetëedy popujve,

Koha sepse ata nuk e pa udhën e të vërtetës dhe thurën përralla.

Numri shtatëdhjetëedy që Ḥāfiḍḥi përdor këtu është për të vënë në dukje shumicën. Thurja e shtatëdhjetëedy popujve të përrallës nënkupton se që të tërë kanë thurur përralla. Bota e pangjyrë nuk njeh etni, komb, nënshtetësi apo popull. I nderuari Meulānā tregon si vijon:

Kur bota e pangjyrë u bë robëreshë e ngjyrës,

Një Mūsā luftoi me një Mūsā tjetër.

Nëse arrin në botën e pangjyrë,

Arrin në botën ku Mūsāi pajtohet me fir‘aunin.

E thënë ndryshe kush është fir‘auni, madje ku është Mūsāi në thelbin e të vërtetës?! Pra kur vijmë në botën e ngjyrës shikojmë se njëri është i bardhë, njëri është i kuq, njëri është i verdhë dhe tjetri është i zi. Megjithatë sqarojmë se në botën e pangjyrës nuk ka shfaqje. Shtojmë se një ājet të nderuar të Ḳur’ānit Kerīm bëhet fjalë për “صِبْغَةُاللّٰهِ” “ṣibgatullāhun” (ngjyrën e Allāhut) “صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ” “Ṣibgata’ll-llāhi ue men aḥsenu mine’ll-llāhi ṣibgaten ue naḥnu lehu ‘ābidūne” (Ngjyra e Allāhut dhe kush më mirë se Allāhu ngjyros?! Dhe ne jemi të Tij adhurues). (Sūre Beḳare, 138) Këto ngjyra janë ngjyra hyjnore por ngjyrat vijnë nga mungesa e ngjyrës.

Fjala vjen nëse thelbi i të vërtetit, të vërtetës dhe qenies do të ishte i kuq; tanimë bardhësia, verdhësia dhe sterra e zezë nuk do të shiheshin. Sepse ai vetë do të ishte një ngjyrë dhe të tërë do të ishin në atë ngjyrë. Atëherë përkufizojmë se që të tëra ngjyrat vijnë nga mungesa e ngjyrës. Madje dhe ngjyrat janë të larmishme, nëse ne do t’i numërojmë ngjyrat do të numërojmë ngjyrën e bardhë, blu, të gjelbër, të kuqe, manushaqe, portokalli, rozë, vjollcë dhe të zezë shkurt disa ngjyra. Por kur shikojmë vetëm të kuqen do të vëmë re shumëllojshmërinë e toneve që ka ajo. I nderuari Meulānā na çon në atë botë që e quajmë bota e pakufimit. Kjo botë është dhe është vetë e vërteta.

Këtu duhet të ndalem me qëllim që të sqaroj konceptet “وَاقِعَةٌ” “uāḳi‘a” (ngjarje) dhe “وَاقِعِيَّةٌ” “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi). Pohoj se sqarimi i çështjes së pakufizimit është jashtë mase i vështirë, kjo është arsyeja që do të mundohem ta sqaroj duke dhënë një shembull sadopak. Çdo njeri has në “uāḳi‘at” (ngjarje) në jetën e tij të përditshme. Dukuria që e quajmë histori është historia e “uāḳi‘ateve” (ngjarjeve). Historia nuk është historia e thelbeve, por është historia e gjymtyrëve. Historia përbëhet nga “uāḳi‘at” dhe “eḥādīthet” (ngjarjet). Ngjarjet e përjetuara në botë janë histori, rishtas dhe jeta përbëhet nga ngjarjet. Nuk ka rëndësi nëse ngjarjet janë të bukura apo të shëmtuara, të ëmbla ose të hidhura, të vogla apo të mëdha, sërish ato janë “uāḳi‘at” (ngjarje) të cilat unë i kam ndeshur.

Shumë mirë por çfarë është “uāḳi‘a” (ngjarja)?! Unë dua të sqaroj kuptimin e fjalorit të fjalës “uāḳi‘a” (ngjarje). Fjala “uāḳi‘a” (ngjarje) rrjedh nga fjal “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi) pra “uāḳi‘a” (ngjarja) është një shfaqje e “uāḳi‘ijjetit” (vërtetësisë). Tani le të shohim se cili është dallimi mes fjalës “uāḳi‘a” dhe “uāḳi‘ijjet”. Shtojmë se fjala “uāḳi‘a” vjen nga fjala “uāḳi‘ijjet”, sepse nëse kjo e fundit nuk do të ishte nuk mund të ishte as “uāḳi‘a”. Madje Ḳur’āni Famëlartë bën fjalë si një “uāḳi‘a” (ngjarje) në sūren Uāḳi‘a (Ngjarja) për këtë ngjarjen më të madhe dhe të rëndësishme e cila do të marrë jetë për mbarë njerëzimin. Krahas tërë madhështisë së saj ai e përmend atë si “uāḳi‘a” (ngjarje) dhe “uāḳi‘a” (ngjarja) është një gjë më e vogël se “uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia).

Unë e përkufizoj kështu “uāḳi‘an” (ngjarjen): ““Uāḳia” (ngjarja) është ndeshja e njeriut në diçka. Pra “uāḳi‘a” (ngjarja) ndodh duke qenë e lidhur me njeriun. Nëse njeriu nuk do të ishte nuk do të ishte as “uāḳi‘a” (ngjarja). Nëse njeriu nuk do të ishte atëherë as “uāḳi‘a” (ngjarja) e as eḥadīthet (ḥadīthet, ngjarjet) nuk do të kishin kuptim. Mund të thoni se do të ndodhnin ngjarje në botë. Po ngjarjet do të ndodhnin por nuk do të kishin asnjë kuptim. Ne jemi ata të cilët i japin kuptim ngjarjeve.

Këtu po kapërcej në një çështje tjetër. Nëse njeriu nuk do të ishte nuk do të ishte as historia. Historia është një dukuri që i përket njeriut dhe asnjë lloj qenie tjetër nuk ka histori. Sigurisht se secila qenie ka një histori fjala vjen një buburrec, gjallesë, insekt, kafshë, milingonë, zvarranik ka një histori por ne jemi ata të cilët ua tregojmë atë histori atyre. Pra ne jemi ata të cilët themi: “Kjo është historia e kësaj milingone, kësaj mize dhe kësaj peme”. Ne krijojmë një histori për ta brenda harkut kohor që kalon. Megjithatë ata nuk e kanë ndërgjegjjen e historisë.

Një kafshë jeton në histori por nuk ka ndërgjegjje historike. Duke qenë se nuk kanë ndërgjegjje historike ato nuk mund të ndryshojnë. Ato mund të kenë vetëm ndryshime biologjike, mirëpo nuk kanë, pësojnë ndryshime sociologjike. E thënë ndryshe një milingonë e cila ka jetuar në kohën e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) ose një miliard vite më parë edhe sot e kësaj dite e end rrjetën e saj në të njëjtën mënyrë siç e ka endur në atë kohë. Kështu që përkufizojmë se nuk asnjë dallim mes stilit të jetës së një milingone që ka jetuar para një miliard viteve dhe stilit të jetës së një milingone që jeton në ditët e sotme. Ato mund të kenë kaluar, pësuar mutacione të ndryshme dhe të kenë përjetuar ndryshime biologjike, por ato nuk kanë asnjë dallim në aspektin sociologjik.

Për këtë arsye gjallesat, kafshët nuk kanë kryer kurrë shpikje ose zbulime. E thënë ndryshe kafshët nuk kanë krijimtari. Sepse ato nuk kanë ndërgjegjje historike, ato nuk mund të bëjnë dallimin mes të shkuarës dhe të ardhmes; kafshët jetojnë vetëm të sotmen. Sigurisht se dhe njerëzit jetojnë të sotmen, por e sotmja është vendi i shkuarjes së njeriut në të shkuarën dhe në të ardhmen. E sotmja është rampa, trampolina e kapërcimit të njeriut, njeriu nga këtu mund të shkojë në të shkuarën dhe mund të shohë në të ardhmen. Kjo do të thotë se historia bart një rëndësi për njeriun dhe ngjarjet ndodhin brenda historisë.

Tani meqenëse kemi kuptuar kuptimin e “uāḳi‘a” (ngjarjes), dukurinë se ajo është e lidhur ngushtë me historinë dhe se historia është historia e ngjarjeve, që të tëra këto janë njerëzore dhe se njeriu ka kuptim me konceptin e tij, tani mund të kalojmë në konceptin e “uāḳi‘ijjetit” (vërtetësisë). Shumë mirë por çfarë është “uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia)?!

Ashtu siç ceka dhe pak më parë “uāḳi‘a” (ngjarja) ka kuptim vetëm kur është e lidhur me njeriun. Nëse unë nuk jam atëherë as “uāḳi‘a” (ngjarja) nuk është; mirëpo “uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia) nuk ka të bëjë me njeriun. Epo është krejtësisht e kundërta, sepse njeriu duhet të orvatet të krijojë lidhje me “uāḳi‘ijjetin” (vërtetësinë). Madje dhe nëse njeriu nuk është “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi) rishtas ai është “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi). Le të themi se njeriu nuk do të ishte krijuar, nuk do të ishte i pranishëm dikush i quajtur njeri, shumë mirë drejtojmë pyetjen: “Vallë a nuk do të ishte është “uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia) e vërtetë?!”

Larixhānī: Vallë a mund të jetë mosqenia e vërtetësisë?!

Mjeshtër Dīnānī: Jo, nuk mund të jetë mosqenia e vërtetësisë. Ju lumtë, një gjë e tillë nuk mund të jetë. Përsëris se dhe nëse njeriu nuk do të ishte, nëse njeriu nuk do të ishte krijuar në këtë botë, përsëri “uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia) është “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi). Me fjalë të tjera “nefsu’l-emri” do të ishte “nefsu’l-emri”. Qenia është ashtu siç është. “Uāḳi‘ijjeti” (vërtetësia) nuk është diçka e lidhur me ne por “uāḳi‘a” (ngjarja) na ndodh. Njeriu has në ngjarje të shumëllojshme në jetën e tij.

I madhi Meulānā dalëngadalë po na çon në “uāḳi‘ijjetin” (vërtetësinë) në këtë poezinë e tij. “Uāḳi‘iāt” (ngjarjet) janë kufizim; pra është mëse e natyrshme që dhe ne jemi të kufizuar brenda ngjarjeve. Për shembull kur unë ndesh në një ngjarje unë jam i kufizuar me atë ngjarje, më pas kur ndesh në një ngjarje tjetër atëherë kufizohem dhe me atë. Kurse Meulānā na thotë: “Shkoni nga “uāḳi‘iāt” (ngjarjet) në “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi). Kjo e fundit është pakufi dhe nuk është e lidhur, varur me qenien time. Tanimë atje nuk ka asgjë si “njëri nga çdo lloj nga ata”. Atje nuk ka më përemri i parë vetor, përemri i dytë vetor dhe përemri i tretë vetor. Atje nuk ka unë, ti, largësia është zhdukur. Pikërisht si në atë poezinë që ju lexuat pak më parë:

Kur bota e pangjyrë u bë robëreshë e ngjyrës,

Një Mūsā luftoi me një Mūsā tjetër.

Nëse arrin në botën e pangjyrë,

Arrin në botën ku Mūsāi pajtohet me fir‘aunin.

Lufta e të nderuarit Mūsā (p.m.t.) që është “Kelīmu’ll-llāh” (Fjala e Allāhut) me fir‘aunin e mallkuar është një “uāḳi‘a” (ngjarja). Kjo është një ngjarje apokaliptike, ngjarje fetare, ngjarje historike, një ngjarje e madhe botërore; sepse īmāni (besimi) i të nderuarit Mūsā (p.m.t.) është përballur me kufrin (mohimin) e fir‘aunit të mallkuar. Por nuk ka luftë në në “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi).

Larixhānī: Mjeshtër i nderuar, hedhim dritë se termat “uāḳi‘a” (ngjarje) dhe “uāḳi‘ijjet” (vërtetësi) për të cilat po flisni është një teori tejet e re. Unë kam parë dhe burime të tjera me synimin për të kuptuar se si i kanë dhënë kësaj kuptim. Disa njerëz mendojnë se mistiku Meulānā thjesht ka thënë një poezi të rëndomtë por sipas meje këta mendojnë me mendjen e një fëmije. Shprehem kështu sepse ai me këtë poezi e çon në pakufizim njeriun pikërisht ashtu siç bëtë të ditur dhe ju.

Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, shumë mirë mjeshtër i nderuar, vëmë në dijeni se poeti Meulānā për sa i përket çështjes së shkuarjes nga lugina e “uāḳi‘as” (ngjarjes) në luginën e “uāḳi‘ijjetit” (vërtetësisë) apo kalimit në pakufizim, ose duke përdorur thënien e disa njerëzve të ditëve tona kalimit në fushën e melekūtit (engjëllores), Meulānā mendon se ‘irfāni (urtësia) ka marrë kuptim këtu. Ai do që njeriu të shkundet, tundet mirë e mirë nga të tëra gjërat lëndore që është mbushur dhe të çiltërsohet, dëlirësohet pas recitimit të pothuajse të dymijë dyvargësh poezi. Më tej ai rrëfen si më poshtë:

Atëherë ç’është dashuria, deti i asgjësë,

Këmba e mendjes është e thyer atje.

Ah sikur qenia të kishte gjuhë dhe

Të hiqte, të ngrinte perdet e qenieve (të kishte nxjerrë të vërtetën në pah).

 

O fryma e qenies, ç’të thuash rreth saj,

Dije se ke mbuluar dhe një perde tjetër mbi të.

 

Gjëma e konceptimit të saj është fjala dhe gjendja,

Nuk ka mundësi që të lahet gjaku me gjak.

 

Shikoni këtë çiltërsi, dëlirësi dhe nënshtrim mjeshtër i nderuar!

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është. Shikoni këtë hollësi dhe thellësi! Koncepti është heqja e perdeve, këtu ai thotë dhe madhësinë e konceptit. Sa më shumë shtohet koncepti një perde gjithmonë hiqet. Megjithatë kur hiqet një perde njeriu përballet me një perde dhe më të trashë. Edhe kur hiqet ajo perde e trashë sërish ai përballet me me një perde tjetër. Në këtë mënyrë ai përballet me perde brenda perdeve derisa të arrijë në atë pakufizimin nuk nuk ka më asnjë perde.

Unë kam frikë të hyj në këtë luginë, por nëse më lejoni lërmëni që të hyj pakëz. Mendja heq perdet. Gjithashtu dhe īmāni (besimi) kështu është, përderisa të keni ikhlāṣ (çiltërsi, dëlirësi) në īmān (besim) ju hyni në një luginë më khāliṣ (të çiltër). Besim nuk do të thotë ndalimi, qëndrimi në një vend, nuk do të thotë moslëvizja nga ai vend në një vend tjetër. Disa njerëz pandehin se besimi është ndalimi, qëndrimi në një vend. Jo, besimi është lartësim. Nëse një besimtar nuk lartësohet kjo do të thotë se ai ka mbetur i gozhduar në vend. Besimi nuk është ndalimi i ngulur në një vend dhe moslëvizja, por besimi është lartësim, ngritje.

Pra lartësimi nënkupton heqjen e perdeve njëra pas tjetrës. Shumë mirë por ku nuk mund të shkohet në këtë mënyrë më tej?! Epo hedh dritë se nuk mund të shkohet në perden e ḥaremit (vendin e ndaluar) të vetës. Ju mund të shkoni në botën e mbiemrave, veprave. Ju mund të shkoni deri në pikën e “Lā mueththire fi’l-ūxhudi illa’ll-llāhe” (Nuk ka asnjë fuqi ndikuese, vepruese në prani, qenie përveç Allāhut) duke u hequr të tëra perdet në çështjen e “teuḥīdu’l-ef‘ālīt” (njëshmërisë së veprave). Si rrjedhojë shtoj se mund të shkohet deri në një pikë ku udhëtari nuk shikon asgjë tjetër përveç të Vërtetit dhe përveç dorës së të Vërtetit duke u hequr të tëra perdet e veprave. Këtu lërmëni të përmend se ja pra thënia: “Lā mueththire fi’l-ūxhudi illa’ll-llāhe” (Nuk ka asnjë fuqi ndikuese, vepruese në prani, qenie përveç Allāhut) dhe ājeti ḳurānor “وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ” “Ue mā ramejte idh ramejte ue lākinne Allāhe ramā” (Dhe ti nuk e hodhe atë kur hodhe, por Allāhu e hodhi). (Sūre Enfāl, 17) janë shembuj të “teuḥīdu’l-ef‘ālīt” (njëshmërisë së veprave).

Që këtej e tutje fillojnë perdet e mbiemrave që janë mbiemra brenda mbiemrave. Domethënë Raḥmān (i Gjithëmëshirshëm) brenda raḥmetit (mëshirës), Raḥīm (Mëshirëplotë) brenda Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit), muḥabbet (dashuri e ndërsjellë) brenda ‘uṭūfetit (butësisë, mirësjelljes), ‘ilm (dituri) brenda ḥikmetit (urtësisë)... Në këtë mënyrë mund të shkosh duke radhitur aq sa mund të shkosh. Gjithashtu dhe ky udhëtim është pakufi, mund të shkosh deri sa mund të shkosh.

Pavarësisht kësaj është dhe një perde e cila nuk do të hiqet, ngrihet kurrë nga e përhershmja deri tek e përjetshmja. Kjo perde është koncepti, vendi i vetës që është një vend që nuk është i mundur të hiqet nga e përhershmja deri tek e përjetshmja. Ky vend nuk është një “gajbu’l-gujūbi” (i fshehti i të fshehtëve) relativ por është një “gajbu’l-gujūbi” (i fshehti i të fshehtëve) absolut.

Ne në shumicën e rasteve kuptojmë gajbin (të fshehtën) relative kur thuhet gajb (e fshehtë). Nëse duhet të ilustrojmë një shembull të gajbit (të fshehtës) relative bëjmë të qartë se ana e pasme e këtij muri është një gajb (e fshehtë) për mua. Megjithatë unë mund të shoh se ç’ka në anën e pasme të këtij muri duke hapur dhe hyrë nga dera. Kjo nuk ka aspak rëndësi. Mirëpo gajbi (e fshehta) absolute është një gajb (e fshehtë) që nuk mund të arrihet kurrë. Ja pra kjo është çështja që nuk guxoj të hyj. Shumë mirë por kush qëndron atje dhe pengon hyrjen tonë brenda?! Edhe atje ka një ruajtës perdeje kështu që unë nuk mund të hyj më tepër një këtë luginë.

Nënvizoj se nuk mund të hyhet në ḥaremin (vendin e ndaluar) të ḥarīmit (ndaluesit) të vetës. Fjala ḥarem do të thotë një gjë është maḥrem (vend i ndaluar) për të tjerët. Pra të tjerët nuk mund të hyjnë në atë vend. Sqaroj se fjalët ḥarem, ḥarīm dhe ḥaram rrjedhin nga e njëjta rrënjë. Mistiku Meulānā bën me shenjë në këtë poezinë e tij këtë vend në të cilin nuk është e mundur hyrja e të tjerëve. Vetja e njeriut duhet ta kuptojë këtë në atë vend, kështu që “insānu’l-kāmili” (njeriu i përkryer) e kupton këtë.

Shumë mirë por kush është “insānu’l-kāmili” (njeriu i përkryer) që e shpreh këtë?! Ai është i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) që është i dërguari i fundit. I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka thënë një fjali që do të bëhet mësim për mbarë botën dhe për të tërë muuaḥḥidët në këtë botë deri në përjetësi. Ai ka thënë kështu: “Mā ‘arefnāke ḥaḳḳa me‘rifetike ue mā ‘abednāke ḥaḳḳa ‘ibādetike”. (Ne nuk të njohëm Ty me njohurinë e merituar, të vërtetë dhe nuk të adhuruam Ty me adhurimin e merituar, të vërtetë).

Pra: “O Zoti im! Unë i kapërceva mbarë perdet, unë shkova deri në pikën e të natës). “فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى” “Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Dhe ai ishte afër sa dy harqe (dy kutë) apo edhe më afër).  (Sūre Nexhm, 9) në natën e Isrāsë. Në vendin ku shkova nuk kishte mundur të shkonte asnjë i dërguar dhe engjëll. Unë shkova deri në atë vend ku nuk kishte mundur të shkonte askush por nuk munda të arrij në vetën Tënde. Unë nuk kam fjalë që të mund të të lëvdoj Ty ashtu siç të ka hije, fjalët me të cilat mund të të lëvdoj rishtas mund t’i zë në gojë vetëm me fjalët e Tua.

Ja pra poeti Meulānā shënjon këto në këtë poezinë e tij. Shikoni madhësinë e njeriut, njeriu gjithmonë gjendet, qëndron në atë berzakhun (vendin e mesëm) mes kufizimit dhe pakufizimit. Ne jemi të kufizuar, ne jemi në gjendje të burgosur në kohë dhe vend. Ne jemi të lidhur me vargonjtë, zinxhirët e kohës dhe vendit dhe nuk ka rëndësi se ku shkojmë, sërish ne jemi robërit e kohës dhe vendit. Pavarësisht të tëra këtyre dukurive, përsëri një fytyrë e jona drejtohet tek pakufizimi.

Njeriu ka rënë mes kufizimit dhe pakufizimit. Disa filozofë perëndimorë thonë se njeriu është flakur, hedhur. Shumë mirë por a e flakin njeriun?! Nëse më lejoni unë kam dëshirë të sqaroj flakjen, hedhjen e njeriut. Flakja nënkupton këtë. Unë jam gjithmonë ballë përballë me mundësitë e mia. Ndonëse dhe sado që mundësitë e mia kalojnë në vepra rishtas përpara meje del një mundësi e re. Pra unë nuk mund të arrij në një vend ku të mendoj se i kam kaluar të tëra mundësitë e mia në vepra dhe se tanimë nuk ka mbetur më asnjë mundësi përpara meje.

Pra nuk ka rëndësi se ku shkoj unë has me një mundësi përpara meje. Mundësitë e njeriut janë pakufi. Duke qenë se mundësitë e njeriut janë pakufi qofshi ju që jeni dhe llogariteni se si është ana e përtejme e botës së mundësisë.

Larixhānī: Për hir të vërtetës ky është fluturimi i njeriut pa patur krahë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, miratoj se njeriu zotëron krahët më të mëdhenj. Njeriu nuk ka krahë si dallëndyshja, pëllumbi, sorra ose trumcaku, por krahët që ka njeriu nuk i ka as i nderuari kryeengjëll Xhibrīl (p.m.t.).

Larixhānī: Mjeshtër sqarimi që bëri hirësia juaj ishte i mahnitshëm. Për më tepër hirësia e tij Imām ‘Alīu (p.m.t.) në veprën me titull: “Munāxhātu’sh-She‘bānijje” (Lutjet e Krerëve) rrëfen si më poshtë: “إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ” “Ilehi heb lī kemāle’l-inḳiṭāi ilejke ue enri ebṣāra ḳulūbinā biḍijāi naḍḥarihā ilejke ḥattā takhrīḳa ebṣāru’l-ḳulūbi ḥuxhube’n-nūri feteṣile ile me‘dini’l-‘aḍḥamehi”. (O Zoti im! Dhuromë përkryerjen e drejtimit tek Ti duke u shkëputur nga krijesat. Ndriçona sytë e zemrës sonë me dritën e shikimit për Ty, që sytë e zemrës sonë të grisin perdet e tyre dhe të arrijnë në burimin e madhështisë Tënde!)

Mjeshtër Dīnānī: Asgjësimi, heqja, ngritja e mbulesave të dritës... Mbulesat mund të mos jenë gjithmonë të errëta. Në këtë botë njeriu është ballë përballë me mbulesat ḍḥulmāni (të errëta). Kurse pas kësaj bote janë mbulesat nūrāni (të ndriçuara). I nderuari prijës i besimtarëve (p.m.t.) këtu përdor thënien: “ḥuxhūbu’n-nūri” (mbulesat, perdet e dritës). Pra hiqini, ngrijini dhe mbulesat e dritës brenda jush! Hirësia e tij i inderuari ‘Alī (p.m.t.) ishte bashkë me të nderuarin e dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) në çdo vend ku ky i fundit shkoi. Tani për tani nuk po hyj në këtë çështje, por nëse më lejoni do ta cekim këtë çështje në një kohë tjetër.

Larixhānī: Në një ḥadīth të ardhur nga Imām Mūsā Kāḍḥimi (p.m.t.) thuhet se Emīru’l- Mu’minīni Imām ‘Alīu (p.m.t.) ishte njohësi, zotëruesi i të fshehtave të mbarë të dërguarve (p.m.t.).

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra këto botë lajmërohen në poezinë e Meulānës. Sipas mendimit tim nëse Meulānā nuk do t’i kishte shkruar këto poezi, njerëzimi do të mbetej brenda një mangësie të madhe. Pra njerëzit duhet të mësojnë persishten dhe duhet ta lexojnë “Methneuīun” (Dyvargëshin) nga origjinali.

Larixhānī: Unë kam dëshirë të lexoj një pjesë tjetër tek Meulānā:

Nëse ky lloj është nga mendja më mirë të jesh xhāhil,

Më mirë të hidhesh në çmenduri.

Unë provova mendjen që mendon më të mëtejshmen,

Këtej e tutje do ta hedh veten në çmenduri.

Mjeshtër Dīnānī: Pra Meulānā i cili i thur këto poezi, e ka vënë këtë në dukje dhe me aktin, veprën e tij. Vepra me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e ṣūfistit Meulānā përbëhet nga gjashtë fletore. Kur ky i fundit vjen këtu në fletoren e gjashtë shprehet kështu: “Deveja ime u shtri dhe fjeti”. Kjo deve ishte deveja e udhëtimit moral dhe shpirtëror, pra ai kishte hipur mbi devenë e udhëtimit moral dhe shpirtëror dhe po përparonte. Ky “Methneuīu” (Dyvargëshi) ishte udhëtimi moral dhe shpirtëror i Meulānës. Kjo është lëvizja shpirtërore e Meulānës, ai nuk rendte as recitimit të poezisë dhe as qenies së poetit pas. Ai rrëfen si më poshtë:

Mufte‘ilun mufte‘ilun mufte‘ilun na vrau,

Iu thaftë truri, iu thaftë truri, iu thaftë truri këtyre poetëve!

Kjo poezi është udhëtimi moral dhe shpirtëror i Meulānës; mirëpo ai e ka shprehur me gjuhën e poezisë këtë. Në shtesë poezia e tij nuk mbetet në asnjë këndvështrim pas me asnjë poezi tjetër, ajo është e mrekullueshme. Pra teksa ai ka hipur dhe po përparon me devenë e tij tregon si vijon: “Kur erdha në fletoren e gjashtë tanimë deveja ime u shtri dhe fjeti”. Kjo është arsyeja se ai nuk e ka shkruar fletoren e shtatë, në një kohë kur ai e kishte planifikuar që ta shkruante me shtatë fletore veprën e tij me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit). Fletorja e shtatë nuk u shkrua, sepse ai tanimë kishte arritur në luginën e çudisë, habisë, në të cilën tanimë kishte mbaruar fjala.

Lejomë t’i godas shkronjën, tingullin, fjalën me njëra-tjetrën,

Lërmë të flas me Ty pa qenë këto të tria.

Ju vë në dijeni se në praktikë ky është përfundimi i fletores së gjashtë dhe mosthënia e fletores së shtatë. Pra tanimë ai kishte arritur në një luginë të tillë ku tanimë atje kishte heshtje, qetësi. Kini kujdes se majaja, thelbi i Meulānës është “khāmūshi” (heshtja, heshtësi, i heshturi). Fjala “khāmūsh” në gjuhën perse do të thotë heshtje qetësi. Nëse kemi kohë dua ta përfundojmë këtë program duke thënë diçka lidhur me heshtjen, qetësinë. Heshtja është një dukuri, gjë që mund ta bëjë vetëm një njeri që ka fjalë. Pra një njeri që nuk ka fjalë për të thënë nuk hesht. Ne nuk mund të themi se muri është “sākit” (heshtës, i heshtur) sepse kjo nuk ka kuptim; sepse fundja muri nuk ka një gjë, gjymtyrë që mund të flasë. Sërish ne nuk mund të themi se një tryezë është e heshtur, sepse tryeza nuk ka ndonjë fjalë për të thënë. Megjithatë një njeri ndonëse ka fjalë për të thënë dhe nuk i thotë, ja pra ai është “sākit” (heshtës, i heshtur).

Dukuria e sukūtit (heshtjes) përkthehet si kur nuk do të flasësh, apo kur nuk ke mundësi të flasësh, ose kur nuk gjen kohën e volitshme të flasësh, pavarësisht se ke fjalë për të thënë. Meulānā hesht këtu, ai hesht në fletoren e shtatë. Në fakt ai ka ende fjalë për të thënë. Pas thënies së kaq shumë gjërave, fjalëve tanimë ai ka ardhur në vendin e heshtjes, mosthënies së fjalëve këtu.

Larixhānī: Allāhu i Lartësuar e mëshiroftë ‘Al’lāme Muḥammed Tāḳī Xhe‘ferīun, i cili shpenzoi shumë punë në komentimin e veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit). Ky i fundit tregon kështu: “Mua më shkakton lodhje në fund të leximit të çdo lloj libri. Pra unë u qetësova ose duke pirë çaj ose duke fjetur pas leximit të një libri. Mirëpo unë u përfshiva në “uexhde” (gjetje, zbulim, ekstazë) për sa kohë që lexova “Methneuīn” (Dyvargëshin), pra u përfshiva në një ngazëllim të brendshëm”.

Po mjeshtër koha jonë mbaroi, por çështja jonë nuk u plotësua ende. I nderuari Meulānā ndonëse ka një respekt ndaj dashurisë, ëndrrës, mendjes, ndjenjës, shqisës, vegimit, ai hap një luginë të pafund tjetër përpara nesh. Hirësia juaj e sqaroi në një mënyrë shumë bukur këtë me konceptet e “uāḳi‘as” dhe “uāḳi‘ijjetit”.

Unë dua ta lexoj përsëri këtë dyvargëshin e tij për ta shqyrtuar në programin pasardhës. Ai thur këto vargje:

Gjëma e konceptimit të saj është fjala dhe gjendja,

Nuk ka mundësi që të lahet gjaku me gjak.

Pra ai këtu zë në gojë se hem fjala e tij dhe hem gjendja e tij është gjëma e konceptit. Ai në këtë mënyrë sqaron dhe gjëmën e urtësisë. Nëse më lejoni nga këtu kam dëshirë t’u japim fjalën ndjekësve tanë të nderuar se do ta shtjellojmë këtë çështje në programin tonë vijues.

Ky ishte një fjalim shumë i bukur mjeshtër, por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të kenë përfituar nga sqarimet tona të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak