Ibrahimi Dinani: Mësimet E Ibn Sinas: Përshkrimi I Lirisë Së Vërtetë / Vdekja Nuk Është Një Fund Por Një Kufi (Pjesa E Trembëdhjetë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Qershor 9, 2023, 12:22 a.m.

Si rrjedhojë dëshira juaj për bërjen e çdo sendi që doni të bëni, nuk është liri. Liria është me ndërgjegjjen. Disa herë liria, është mosbërja e asgjëje (dëshira për mosbërjen e saj). Vetëm se a jeni i lirë kur bëni gjithçka që doni, apo jeni i lirë kur herë-herë nuk e bëni atë?! Atëherë a jam unë i lirë kur i bindem mendjes, kur jam i dënuari, gjykuari i vetvetes?! Bindja ndaj mendjes është liri.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Gjithashtu ne i përshëndesim ndjekësit tanë të sinqertë, duke iu dëshiruar, uruar pranimin e ndërmjetësimeve në fushën e kujdestarisë së Imām Ḥusejnit (p.m.t.), që është zotëriu i vajtimeve të (muajit Muḥarrem) dhe zotëriu i dëshmorëve.

(Sot) ne zgjodhëm një çështje tjetër nga burimi i diturisë, njohurisë, urtësisë së Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās  he deshëm që të përfitonim nga zgjidhja e të fshehtave të mjeshtrit tonë të dashur. Mjeshtër, unë dua të bëj fjalë për një çështje shumë të bukur, interesante, nga ana ime dhe në të njëjtën kohë dhe të re. Në këtë libër të bukur me titull: “Sukhen-i ‘Ashḳ” (Fjala e Dashurisë) iu është dhënë vend sqarimeve të Ḥekīm Ebū ‘Alī Sīnās dhe Behmenjārit, të cilat do t’iu tërheqin mjaft vëmendjen dhe ndjekësve tanë të nderuar. Kjo çështje është kjo: “Asgjë tjetër nuk është pengesë për mendjen, mendimin përveç lëndës”. Nëse më lejoni unë kam dëshirë t’iu lexoj një paragraf këtu:

“Ata njerëz që janë të njohur me çështjet e konceptit dhe diturisë, e dinë shumë mirë se një ndodhi me‘ḳūl (e arsyetuar, e logjikuar, menduar) nuk është në kushtin e kohës dhe vendit (nuk është e kushtëzuar me kohë dhe vend). Ja pra kjo është arsyeja (që një ndodhi e arsyetuar, menduar) është e pavarur dhe gjithëpërfshirëse. Qenia muxherred (abstrakte) e të menduarës, nuk është e mundur në mangësi të abstraktes së mendjes. Gjëja që duhet pyetur këtu është kjo: “Nëse mendja është abstrakte dhe nuk është përzier me gjërat e tjera, të huaja, vallë përse nuk ka përfshirë mbarë të menduarat?! Kur ajo i drejtohet pamjes së një të menduare dhe kur është e zënë me konceptimin e saj, vallë përse ajo i anashkalon, lë pas dore pamjet e të menduarave të tjera?!”

Sa fatlumë ndihemi që kemi ndjekës të cilët zotërojnë një shkallë të lartë të tillë të diturisë. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, natyrisht se ashtu është. Por përpara se të bëjmë një hyrje në çështje dua të ndreq këtë gabim: “Titulli i librit është “Sukhen-i Ibn Sīnā ue Bejān-i Behmenjāri” (Fjala e Ibn Sīnās dhe Sqarimi i Behmenjārit).

Lārīxhānī: Po unë çfarë thashë?!

Mjeshtër Dīnānī: Ju thatë “‘ashḳ” (dashuri). Po, këtu iu është dhënë vend dhe dashurisë. Titulli i librit është “Sukhen-i Ibn Sīnā ue Bejān-i Behmenjāri” (Fjala e Ibn Sīnās dhe Sqarimi i Behmenjārit). Ama ju e thatë titullin e tij në një mënyrë “‘āshiḳāne” (dashuruese). Ju zgjodhët një çështje të bukur e cila përbën njërën nga temat kryesore, themelore të mendimit. Si rrjedhojë citoj se keni zgjedhur një çështje shumë të rëndësishme: “Asgjë tjetër përveç lëndës nuk është pengesë për mendjen, meditimin, mendimin”. Thënia e kësaj fjalie është e lehtë, megjithatë...

Fillimisht ne duhet të bëjmë një analizë në çështjen se ç’është mendimi dhe lënda. Kështu që më pas ne do të kemi kuptuar se përse filozofi ynë i madh Ibn Sīnā ka thënë fjalinë: “Asgjë tjetër përveç lëndës nuk është pengesë për mendjen, meditimin, mendimin”. Mendimi është njëri nga llojet e larmishme të konceptit (njëra nga mënyrat e përftimit të diturisë) që ka njeriu. Njeriu ka shumë anë, mënyra, udhë koncepti si ëndërrimtare, mendore, shqisore, vegimore. Që të tëra këtojanë koncept. Krahas kësaj koncepti mendor zotëron një veçori që nuk e zotërojnë koncepti ëndërrimtar, shqisor dhe vegimor: “Koncepti mendor është i plotë, përgjithshëm (ai është i drejtuar ndaj të përgjithshmeve). Kur ju i konceptoni të përgjithshmet, të plotat e shihni se këto janë gjjthëpërfshirëse.

Nëse do ta ilustroj këtë me një shembull; kur ju i besoni ligjjt të casualty (shkaktimit) - që shkaktimi është njëri nga ligjet e kësaj bote: “Çdo me‘lūl (pasojë, përfundim) ka një ‘il’let (shkak)” - ose nëse do të jap një shembull të një shkalle më të ulët; “dy dhe dy bëjnë katër”. Ky është një gjykim mendor dhe një ligj logjik, mendor, racional. Ky gjykim mendor nuk ka kohë (nuk i përket një kohe të caktuar). Ju nuk mund të drejtoni një pyetje të llojit: “Vallë cilës epokë duhet t’u përkasë qenia se çdo me‘lūl (pasojë, përfundim) ka një ‘il’let (shkak)?!” Ky është një ligj (dhe do të mbetet një ligj) që nga fillimi dhe deri në fund. Ky ligj nuk ka kohë. Ky nuk është (as dhe një ligj) që do ta kalojë kohën. Përsëri ju nuk mund të ngrini një pyetje të llojit: “Vallë në cilën gjeografi dhe vend me‘lūli (pasoja, përfundimi) ka nevojë për një ‘il’let (shkak)?!” Ajo ka nevojë kudo për të. Çdo me‘lūl (pasojë, përfundim) ka nevojë për një ‘il’let (shkak). Në çdo kohë, në çdo vend dhe në çdo shekull të kësaj bote dy dhe dy bëjnë katër. Si rrjedhojë kumtojmë se kjo është gjithëpërfshirëse.

Atëherë mendja i koncepton gjithmonë gjithëpërfshirëset, të plotat dhe “leuāzimin” (nevojshmëritë), e cila dhe kjo është një çështje tjetër. Domethënë këtu bëhet fjalë për dy punë të mendjes: “Puna e parë është konceptimi i të plotave dhe kjo i përket mendjes. Asnjë qenie tjetër përveç mendjes nuk mund t’i konceptojë të plotat. Konceptimi i të plotave është një punë dhe veprimtari që i përket mendjes. Puna e dytë është konceptimi i mendjes i lidhjeve të gjërave, sendeve me njëra-tjetrën dhe lāzimit (nevojtarit) me melzūmin (të nevojiturën).

Fjala vjen kur ju thoni një fjalë, kjo fjalë që ju thatë mund të ketë një seri, varg nevojash, madje disa mjete. Mendja koncepton këto nevojshmëri: “Vallë çfarë (lloj) nevoje ka kjo fjalë që sapo thashë (Cilat janë gjërat, sendet e nevojitura të kësaj fjalës sime?!), vallë ç’lloj ndikimesh, pasojash, përfundimesh do të kenë thënia ime e kësaj fjale?!” Shumica e njerëzve thonë diçka, mirëpo ata nuk mund të dallojnë, kuptojnë se cila është gjëja e nevojitur e këtyre fjalëve. Një pjesë e madhe e problemeve, shqetësimeve që shfaqen si pasojë e burimit të fjalëve dhe herë-herë kur fjalimet shndërrohen në grindje, ngatërresa dhe zënka kur ato në mënyrë të panevojshme nuk mund të arrijnë, lidhen në një përfundim (ja pra për këtë arsye) pra kur njerëzit bëjnë fjalë, flasin është sepse ata nuk janë në ndërgjegjjen, vetëdijen e nevojave të fjalëve të tyre. Nëse ata do të ishin të vetëdijshëm për nevojën e një fjale dhe nëse do t'i dinin gjykimet, nevojshmëritë që pala përballë do t’i ngarkonte kësaj fjale, atëherë ata nuk do të mund të thonin fjalë të tilla të panevojshme, të pavend.

Pikërisht ashtu siç kam bërë të ditur dhe më parë në çështjen e të plotave, veçoria e të plotave është se janë gjithëpërfshirëse. Shpalos kështu sepse gjithëpërfshirshmëritë e tyre janë të vlefshme hem për të tëra kohërat dhe hem për të tëra vendet. Ose e thënë ndryshe nëse do ta shprehim në një shkallë më të lartë këtë; për të plotat nuk bëhet fjalë as për një kohë dhe as për një vend. Por vallë përse ato janë gjithëpërfshirëse në të tëra kohërat dhe vendet?! Sepse ato nuk iu përkasin një kohe dhe vendi të caktuar. Si rrjedhojë ato nuk kanë kohë dhe vend.

Shumica e fjalëve të thëna mbi “muxherredin” (abstrakten) nuk kanë një konceptim, perceptim të drejtë, saktë rreth “muxherredit” (abstraktes). Ne mund t’ua sqarojmë se çfarë është (në të vërtetë) “muxherredi” (abstraktja) duke ua paraqitur këto shembuj atyre. Ne duhet ta lidhim këtë çështje me (botërat) e mulkut (tokësores) dhe melekūtit (engjëllores) - që bota e melekūtit (engjëllores) është një botë “muxherred” (abstrakte). Nëse ata do ta marrin parasysh këtë çështje, atëherë ata do të mund ta kuptojnë se ç’është “muxherredi” (abstraktja). Nëse njeriu zotëron aftësinë e meditimit, mendimit dhe nëse mund t’i kuptojë nevojshmëritë dhe të plotat, vetë ky koncept është muxherred (abstrakt). Çfarë ishte muxherredi (abstraktja)?! Abstraktja është diçka që nuk ka kohë, vend, peshë dhe nuk mund të prishet. Lërmëni t’ua rikujtoj se vallë a mund të kalbet, prishet dhe vjetrohet e vërteta se ashtu siç çdo me‘lūl (pasojë, përfundim) ka nevojë për një ‘il’let (shkak), ose duke marrë një shembull të një shkalle më të ulët se shuma se dy edhe dy bëjnë katër?! Fjala vjen nëse ky shembull është i vjetër në këtë çast, atëherë a do të jetë ky i vjetër (i cili është një vërtetësi) dhe pas njëmijë viteve?!

Shuma dy edhe dy bëjnë katër është e vlefshme dhe në këtë çast, pikërisht ashtu siç ishte e vlefshme dhe përpara mijëra apo miliarda viteve, ajo as nuk është vjetruar dhe as nuk do të vjetrohet. Ajo as nuk do të plaket dhe as nuk do të rinohet. Pra miratojmë se nuk ka asnjë kuptim qëndrimi i ri ose i plakur në këtë çështje. Si rrjedhojë përkufizojmë se për parimin se çdo me‘lūl (pasojë, përfundim) ka nevojë për një ‘il’let (shkak), as që bëhet fjalë për asnjë nga dukuritë dhe gjërat si rinia dhe pleqëria, vera dhe dimri, e bardha dhe e zeza, ëmbëlsia dhe hidhësia, gjatësia, gjërësia, pesha, thellësia. Ja pra kjo është muxherred (abstrakte). Rishtas dhe gjysma e vetë njeriut është abstrakte; mirëpo trupi i tij nuk është abstrakt. Nëse njeriu do të bëjë kujdes, ai do të shikojë se dhe koncepti është abstrakt.

Bile nëse do të themi të vërtetën; i ndjeri Mullah Ṣadrā e pranonte dhe idrāku’l-ḥissin (konceptin shqisor) si abstrakt. Mirëpo ne nuk do ta cekim këtë tani. Ne filozofët musel’lem (qenia e prerë e të cilave është pranuar në mënyrë të përgjithshme nga ana e filozofëve) do të ecim përpara, përparojmë mbi shembuj, parime. Ose nëse do të themi fjalët e Mullah Ṣadrās dhe idrāku’l-ḥissi (koncepti shqisor) është muxherred (abstrakt); sepse vetë koncepti është muxherred (abstrakt).

Por mudreku (i konceptuari) nuk është i mundur të jetë muxherred (abstrakt). Ç’është e vërteta “mudreku bi’dh-dhati” (i konceptuari në vetvete) është muxherred (abstrakt) dhe nuk është “mudreku bi’l-e‘rāḍi” (i konceptuar në gjymtyrë, pjesë). “Nëse nuk mund të jemi muxherred (abstraktë), nuk mund të shohim si muxherred (abstraktë)”. Ky është një kusht.

Lārīxhānī:

Ti bëhu abstrakt,

Mundësia e shikimit të diçkaje do, kërkon meritë.

Dhe shpirtin dije me anën e shpirtit,

Bëhu i zoti i baṣīretit (largpamësisë, shikimit), mos u bëj fëmijë i ḳijāsit (krahasimit).

 

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra është plotësisht kjo. Ju mund ta njihni shpirtin me shpirt. Ju mund ta njihni shpirtin me koncept. Nëse nuk ka koncept nuk ka as mudrek (të konceptuar) dhe asgjë nuk mund të konceptohet. Për shembull ky mur nuk mund të konceptojë, sepse nuk është muxherred (abstrakt).

Kur Ibn Sīnā bisedonte me nxënësin e tij të dalluar Behmenjārin - Behmenjār Ibn Merzbānin që ishte iranian - ai i tregonte këtë çështje: “Idrāku (koncepti) dhe ‘aḳli (mendja) janë muxherred (abstraktë)”. Gjëja e vetme që është pengesë për idrāku’t-texherrudin (konceptin e qenies abstrakte) është lënda. Ky trupi ynë është lëndor. Në këto fjali flitet për një problem, shqetësim. Unë kam prekur një problematikë këtu. Problemi i këtushëm është ky: “Behmenjāri drejton këtë pyetje: “Nëse koncepti dhe koncepti mendor janë abstraktë, atëherë (mendja) duhet të konceptojë mbarë gjërat, sendet në këtë botë. Në këtë gjendje kur mendja drejtohet dhe përqendrohet në një me‘ḳūl (të menduar), vallë si mund të jetë ajo e hutuar, shkujdesur nga me‘ḳūlet (të menduarat) e tjera?! Nëse mendja është muxherred (abstrakte), atëherë ajo duhet të dijë gjithçka.

Vallë si mund të bëhet fjalë për këtë?! Ibn Sīnā kthen këtë përgjigje: “Shkaku i kësaj është kjo: “Vetë qenia i zënë me një me‘ḳūl (të menduar), fjala vjen përqendrimi i mendjes (mbi një të plotë si) njeriu apo një gjallesë, kafshë ose mbi neu‘in (llojin), atëherë kjo bëhet shkak për qenien tuaj të zënë me këtë ndodhi që duket (shfaqet) mbi lëndën. Përderisa njeriu zotëron një trup, atëherë kjo do të ecë, rrjedhë në këtë mënyrë. Kur mendja është e zënë me një gjë, kjo gjendje e pengon atë që të përqendrohet me gjërat e tjera. Patjetër që e keni vënë re këtë: “Kur njeriu përqendrohet me një gjë, ai hutohet, shpërqendrohet nga gjërat e tjera. Krahas kësaj kur ky njeri i cili është i kufizuar, i limituar, përqendrohet me një drejtim dhe kur çlirohet nga trupi që e mban të detyruar të qëndrojë në një vend, (tanimë) nuk mund të bëhet fjalë për qenien të zënë me një gjë të caktuar për të. Atëherë ju bëheni një qenie gjithëpërfshirëse dhe i konceptoni mbarë me‘ḳūlātet (të menduarat). Si rrjedhojë nëse shpirti bëhet abstrakt nga trupi dhe nëse largohet nga qeniet e zëna trupore; me fjalë të tjera (nëse nuk fundoset, mbytet në qeniet e zëna trupore), ai mund t’i konceptojë të tëra me‘ḳūlātet (të menduarat). Ja pra kjo është fjala e Ibn Sīnās.

Atëherë unë dua të ngre një pyetje këtu: “Në botën ku jetojmë sot - që kjo botë është bota e shkencës dhe shkenca është mjaft e rëndësishme dhe ne e kemi cekur me dhjetra herë më parë këtë: “Për ne shkenca ka zbuluar gjëra të cilat nuk kishin qenë në asnjë lloj mënyre më parë. Në ditët e sotme shkenca ka shënuar përparime në një shkallë befasuese, çuditëse. Këtu nuk është e nevojshme që të sqarojmë një për një veprimtaritë e shkencës. Shkenca bën të mundur çuarjen tuaj në Hënë, krijimin e lidhjes suaj me çdo vend të botës në të njëjtën kohë nga vendi ku jeni ulur, madje ajo ka asgjësuar dhe largësinë vendore. Këto zhvillime janë vetëm disa nga veprimtaritë habitëse, mbresëlënëse të shkencës dhe ne duhet t’i përkujtojmë me mëshirë dhe t’i falenderojmë mbarë shkencëtarët që kanë marrë pjesë dhe i kanë zbuluar këto përparime, zhvillime.

Por këtu flitet për një problem: “Shkenca në ditët tona, pavarësisht madhështisë dhe pjesës së saj që i takon ndaj të tëra këtyre përparimeve të cilat i zotëron, fatkeqësisht nuk mund të dalë jashtë kornizës, qarkut të eksperimentit”. Në një kohë kur bota - unë e pranoj se shkencat janë të gjëra dhe gjithëpërfshirëse dhe nuk kam as dyshimin më të vogël për këtë - sërish ajo ka një përfshirje, shtrirje më të gjërë se shkencat eksperimentuese empirike. Njerëzit të cilët e shohin botën vetëm nga dritarja e të vërtetave të dëshmuara, vërtetuara me eksperiment të shkencave eksperimentuese, empirike (do ta vlerësojnë gjithmonë botën, universin me një pikëpamje të mangët).

Çfarë është eksperimenti?! Ç’thotë bota bashkëkohore e sotme: “Për mua autoritet, prestigj, vlefshmëri ka vetëm gjëja që bart vulën e miratuar nga laboratorët. Ky përfundim duhet të dalë nga laboratorët, gjë që duhet të jetë ose mikroskopike ose teleskopike (pra përfundimi duhet të vërtetohet me anën e këtyre mjeteve). Atëherë kjo nënkupton se unë duhet të shikoj qelizën më të vogël në mikroskop dhe galaksinë më të fundit në teleskop. Domethënë unë duhet të shikoj gjallesën, lëndën ose qenien më të vogël nëpërmjet mikroskopit dhe pikën më të largët nëpërmjet teleskopit me sy të lirë. Dhe njëkohësisht unë duhet të bëj llogari matematikore dhe t’i shndërroj në dituri, të dhëna këto. Atëherë kjo bëhet dituri dhe kjo ka vlerë vetëm për mua”. Kjo është një fjali e mahnitshme dhe ne nuk kemi asgjë për të thënë për pjesën e çështjes që është deri këtu.

Atëherë duhet të më lejohet shtrimi im i kësaj pyetjeje ndaj shkencëtarëve të shkencave eksperimentuese, empirike - të cilët sigurisht i respektojmë që të tërë: “Le të pyesim një shkencëtar të shkencës së fizikës, ose një shkencëtar të çdo lloj shkence empirike: “Ju arritët në grimcën, qelizën më të fundit. Tanimë ju përparuat deri në një pikë kur qeliza shndërrohet në energji dhe valë”. Çfarë është energjia?! Në përgjithësi energjia është përkufizuar si çuarja e një pune apo e një veprimtarie në vend. Ky është një përkufizim shumë sipërfaqësor. Shprehem kështu sepse nuk bëhet, jepet asnjë lloj sqarimi në çështjen se ç’punë është bërë dhe në ç’mënyrë është bërë.

Në këto kohëra gjithashtu po bëhet shpeshherë fjalë dhe për energjinë kozmike. Madje këtë e kanë shndërruar në një derë fitimi. Natyrisht se ata njerëz që i kanë shndërruar këto veprimtari në tregti nuk janë shkencëtarë, sepse këta të fundit nuk e shndërrojnë punën në tregti, por flasin hapur. Krahas kësaj njerëzit të cilët nuk janë shkencëtarë me këto argumente, dëshmi e kanë shndërruar në një derë fitimi (fushën e përmendur), kanë pretenduar se kanë mjekuar dhe kanë shëruar të sëmurët me energjinë kozmike. Kështu që unë as nuk i kushtoj rëndësinë më të vogël, e as nuk i besoj aspak kësaj dhe gjërave të tilla si kjo. Patjetër që energjia ka një funksion. Mbarë punërat, veprimtaritë zhvillohen me energji. Megjithatë si e bën energjia këtë?! Vallë çfarë është vetë energjia?! Po, pohoj se “dherreja” (atomi) u shndërrua në energji. Këtë herë ata përsëri thonë se dhe energjia përbëhet nga atomet, grimcat. Pra çështja (kthehet dhe qarkullon) mes atomit dhe energjisë. Shumë mirë por ç’është lënda?! Ne gjithmonë kemi folur e stërfolur për māddījjūnët (lëndorët, materialistët).

Shumë mirë por ç’është vetë lënda?! Sipas shkencës së fizikës lënda shfaqet në tri gjendje. Por cilat janë këto tri gjendjet kryesore, themelore të lëndës?! Tri gjendjet (e lëndës) janë e lëngët, e ngurtë dhe e gaztë. Këto tri gjendje, janë tri format themelore të lëndës. Ata kanë shënuar përparime deri në atome, grimca lidhur me çështjen e lëndës. Madje dhe ky atom i vogël ka emra të ndryshëm. Fjala vjen ata kanë përparuar deri në quarkun (kuarku që është një grimcë atomike thelbësore). Ne këtu nuk duam të hyjmë në çështjet e fizikës; ne po i bëjmë me shenjë vetëm në vija të përgjithshme këto. Pyetja ime e këtushme është kjo: “Vallë cila është ajo gjë dhe nën atom (nënatomike)?!” E thënë ndryshe bota e shkencës empirike flet vetëm për maḥsūsin (shqisoren). Sigurisht për botën e maḥsūsit (të ndjerë) e cila shikohet me mikroskop dhe teleskop...

Fuqia pamore ose e shikimit (të syve) të kësaj shqise të dukshme, të shqisës së shikimit është e dobët. Megjithatë mikroskopi mund të shikojë, tregojë gjëra jashtë mase të vockla, ai mund të arrijë deri në grimcën, qelizën më rë vockël dhe teleskopi mund të shikojë, tregojë largësinë më të largët. Në këtë pikë pyetja drejtohet nëse ka apo nuk ka ndonjë botë nën atom?! Vallë a mund të përgjigjeni me “Jo?!” Vallë a mund të shikohet me mikroskop bota nën atom?! Edhe vetë shkencëtarët pohojnë duke thënë se ajo nuk mund të shihet. Pra bota e shkencës empirike pranon se është atomi më i vogël - sidoqoftë emri i tij; sepse ne nuk kemi punë me emrin e tij - dhe është deri në pikën ku shfaqet energjia dhe tërheqja.

Atëherë vallë ç’mund të thuhet në lidhje me nën atomin?! Vallë a është dhe nën atomi?! Po, ai është. Vallë a mund të jetë e mundur prania e atomit por mosprania, mungesa (e atomit) të mos jetë?! Unë e emërtoj si “nën bota e maḥsūsit (shqisores) këtë botën e nën atomit. Unë nuk po bëj fjalë për mbi botën e maḥsūsit (shqisores) në këtë çast. Unë po flas se çfarë është nën bota e maḥsūsit (shqisores). Ai do të kthejë përgjigjen: “Nuk e di” në një mënyrë të prerë. Nëse ai do të më thotë: “Kjo botë nuk është”, unë do t’i ngre pyetjen atij: “Në cilën dëshmi mbështetesh kur thua jo?!” Gjëja më e tepërt që do të mund të thotë do të jetë kjo përgjigje: “Unë nuk e shikoj këtë botë; kam parë vetëm deri këtu”. Thënia: “Unë kam parë deri këtu”, nënkupton: “Unë nuk kam parë nën këtë”. Thënia: “Unë nuk kam parë”, përkthehet: “Unë nuk e di”. Kështu që shkencëtarët me gjykim të shëndoshë duhet ta thonë hapur këtë.

Shkencëtarët me gjykim të shëndoshë dhe në mënyrë të ndërgjegjshme duhet ta rrëfejnë hapur se ata nuk e kanë parë dhe nuk e dinë nën botën e maḥsūsit (shqisores). Unë dua të shtroj dhe një pyetje këtu: “Nëse ju nuk e dini nën botën e maḥsūsit (shqisores), vallë a është e mundur që të dini mbi botën e maḥsūsit (shqisores)?! Ja pra këtu është pyetja e njeriut të ditëve të sotme: “Ai hem nuk e di nën botën e maḥsūsit (shqisores), domethënë ai nuk di nën atomin dhe hem nuk shfaq ndonjë interes, kujdes, vëmendje ndaj mbi botën e maḥsūsit (shqisores)”.

Lārīxhānī: Ata nuk dinë pjesën paraardhëse dhe pasardhëse të “keunit” (krijimit) dhe të librit të qenies.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ju po shpalosni të vërtetën. Ata janë të hutuar, shkujdesur si ndaj para ashtu dhe pas librit të qenies. Me të vërtetë kjo botë është një libër; mirëpo është një libër tekuīnī (krijimi). Merreni si të mirëqenë se kjo botë është një libër i mbushur plot me të fshehta dhe urtësi. Ju e merrni në duar këtë dhe ky është një libër i lashtë. Faqet e para dhe të fundit të këtij libri kanë humbur, mungojnë. Ju nuk e dini as se kush e ka shkruar dhe as datën e krijimit të këtij libri. Edhe faqja e tij e fundit ka humbur. Por ky libër është i mbushur me të fshehta dhe simbole. Ju përfitoni nga ky libër, por meqenëse nuk i dini faqet e para dhe të fundit të këtij libri, ju nuk e dini se kush dhe kur e ka shkruar. Kjo botë është një libër i mbushur plot me të fshehta, simbole, urtësi dhe bart brenda saj shumë gjëra për t’u lexuar.

Ato janë për t’u lexuar dhe duhet të lexohen dhe në të ardhmen. Mirëpo kjo shqisë, ky eksperiment që është kjo bota maḥsūsit (shqisores) na lajmëron se ajo nuk e di se çfarë janë faqet e para dhe të fundit të këtij libri; e thënë ndryshe ajo nuk e di as nën botën e maḥsūsit (shqisores) dhe as mbi botën e maḥsūsit (shqisores) dhe shton se ajo di vetëm atë që mbetet në mesin e saj. Shumë mirë por çfarë thotë filozofia?! Filozofia orvatet. këtu del në dukje dallimi në mesin e shkencës dhe filozofisë. Disa njerëz nuk e kuptojnë se çfarë përpiqet të tregojë filozofia dhe pretendojnë se ajo thotë broçkulla, gjepura. Filozofia mundohet që të zbulojë faqen e parë dhe të fundit të këtij libri. Në këtë mënyrë ajo do, kërkon të tregojë se ku është fillimi dhe fundi i botës; botën nën atomin, nën botën e maḥsūsit (shqisores) dhe mbi botën e maḥsūsit (shqisores). Si fillim thuamëni këtë, a ka apo nuk ka të drejtë një njeri që ta dijë këtë?!

Lārīxhānī: Përse të mos ketë?! Dorëshkrimi me titull: “Bidāje ue’n-Nihāje” (Fillimi dhe Fundi) i Ḥāxhe Naṣīruddīn Tūsīut pyet pikërisht këtë pyetje.

Mjeshtër Dīnānī: Po, përsëris se Ḥāxhe Naṣīruddīn Tūsīu dhe Ibn Sīnā i pyesin këto pyetje dhe ai i kthen përgjigje nxënësit të tij Behmenjārit duke thënë: “Kur jeni të zënë me një ndodhi të menduar, qëndrimi juaj i hutuar, shkujdesur nga të menduarat e tjera dhe në shtesë kur jeni të zënë me botën e shqisave, trupi juaj është shkaku i gjësë që ju bën të jeni të hutuar, shkujdesur nga nën bota e maḥsūsit (shqisores) dhe mbi bota e maḥsūsit (shqisores)”.

Nëse ju gjeni udhë në botën e texherrudit (abstraktes) dhe bëheni vetëm mendje e pastër  (‘aḳlu’l-mahḍī), atëherë ju mund të kuptoni hem nën botën e maḥsūsit (shqisores) dhe hem mbi botën e maḥsūsit (shqisores). Në atë pikë ju mund të kuptoni dhe fillimin dhe fundin e botës. Kur kuptohet fillimi dhe fundi i botës, mesi i botës do të kuptohet më mirë. Kur dimë fillimin dhe fundin e librit e kuptojmë më mirë atë, në krahasim me gjendjen kur nuk dimë fillimin dhe fundin e tij. Ja pra këto janë ato që ka thënë Ibn Sīnā lidhur me këtë çështje.

Lārīxhānī: Pra mbeti për t’u thënë se dhe stili i konceptit të konceptit shqisor nuk është lëndor.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ajo që sapo thatë është plotësisht e vërtetë. Vetë (stili i konceptit të) shqisës, eksperimentit (nuk është lëndor). Për shembull, nëse ne do t’iu themi dhe nëse do t’i bënim pyetjen: “Vallë çfarë i ka dhënë autoritet, prestigj eksperimentit dhe çfarë e ka bërë eksperimentin të vlefshëm ç’do të ndodhë?!”, pasi iu kemi rikthyer këtyre shkencëtarëve dhe iu kemi drejtuar si më poshtë: “Në rregull, shumë bukur. Ju e merrni eksperimentin për bazë, ne nuk themi asgjë për këtë. Ju jeni ata që keni të drejtë. Atëherë qëndroni (këmbëngulni) në eksperimentalizmin tuaj”. Vallë a bën eksperimenti vetveten të vlefshëm, apo diçka tjetër e bën eksperimentin autoritar, prestigjioz, të vlefshëm?! Mendja është ajo që i jep autoritet eksperimentit. Vallë a mund të thotë eksperimenti (ose eksperimentuesi) në vetvete se unë jam autoritar?! Nëse ne do t’i drejtojmë pyetjen eksperimentit (ose eksperimentuesit): “Vallë si mund të jesh autoritar?! Duke u mbështetur në cilën dëshmi... Si rrjedhojë nënvizojmë se mendja është e vetmja gjë që i jep autoritet eksperimentit. Sigurisht se ata i pranojnë këto; mirëpo nuk mund të shkojnë përtej këtyre.

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ju e sollët çështjen tek një pikë tejet e hollë. Rishtas dhe thëniet e Shejkhu’r-Reīsi Ibn Sīnās janë të mrekullueshme. Ai urdhëron si vijon: “Mjeshtër, unë kam dëshirë të lexoj vetë thëniet e Ibn Sīnās:

“Shndërrimi në problem, shqetësim i konceptit të një pamjeje të menduar jashtë, përveç vetvetes së disa pamjeve të menduara, kjo nuk buron si pasojë e pamundësisë së (konceptimit) të këtyre pamjeve të menduara, por si pasojë e trupit (si shkak i trupit)”. Pikërisht ashtu siç ka bërë të qartë dhe i nderuari ‘Alī (p.m.t.) ky trup është e vetmja gjë që na pengon për konceptin tonë të mbarë pamjet. Duke qenë se Allāhu i Lavdëruar është muxherredu’l-mahḍi (abstrakti absolut, i plotë) atëherë miratojmë: “Lā jeshguluhu sha‘nun ‘an sha‘nin”. (Atë nuk mund të pengojë, mbajë të zënë asgjë nga asgjë).

Mjeshtër Dīnānī: Shkurt nuk ka asgjë që mund ta pengojë, mbajë të zënë Allāhun e Madhëruar. Nuk ka asgjë që do të mund të pengojë qenien e Tij të zënë me dikë, diçka tjetër. Asgjë mund të pengojë, mbajë të zënë Allāhun e Lartësuar.

Lārīxhānī: Po. Thëniet që u cituan duke u nisur nga këtu ishin jashtë mase të bukura:

“Në këto thënie sqarohet në një mënyrë tej mase të qartë se në sytë e Ibn Sīnās nuk bëhet fjalë për një përplasje ose rënie ndesh të pamjeve mendore me njëra-tjetrën. Në kohën kur mendja është e zënë me një pamje mendore, shkaku i mbetjes pas nga pamjet e tjera mendore, nuk është asgjë tjetër përveç trupit dhe ndikimeve të tjera të tij. Nga këtu është e mundur që të arrihet në këtë përfundim: “Mendja që është bashkë me “lënien e trupit” që është emërtuar si “vdekje” këtu, çlirohet nga çdo lloj lidhjeje, varësie ndaj trupit dhe ndikimeve të tij, në këtë mënyrë është në gjendje që të përfshijë, rrethojë çdo ndodhi mendore”.

Ja pra kjo pjesë ishte mjaft e rëndësishme. Domethënë kjo është një pikë e tillë e texherrudit (abstraktit) që (atje ajo është në gjendje që të përfshijë, rrethojë çdo ndodhi mendore).

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është. Kjo nuk ka asnjë kuptim për muxherredin (abstrakten). Këtu kam dëshirë të përcjell një shembull, i cili mbase mund t’iu duket pakëz i ngatërruar: “Lā teḍḥāhumu fī’r-rūḥānijjāti” (As që bëhet fjalë për përplasje dhe përleshje në botën e abstraktes dhe shpirtërore). Kjo përplasje është e vlefshme për botën lëndore. Shumë mirë, por përse ka përplasje në botën lëndore?! Ju mund të pyesni këtu vallë përse ka një përplasje në botën lëndore?! Sepse ajo është e ngushtë; ajo është robëreshë e kohës dhe vendit. Kur një trup pushton, zë një vend (hapësirë, shtrirje), një trup tjetër nuk mund të zërë vendin e njëjtë (njëkohësisht).

Fjala vjen kjo tryezë ka zënë këtë vend në këtë çast. Për sa kohë që kjo tryezë do të jetë këtu asnjë trup tjetër nuk mund ta zërë vendin e saj. Kjo tryezë përbën pengesë (për vendosjen e një trupi tjetër këtu). Sepse (vendi që ka zënë) është i ngushtë dhe i vogël. Si rrjedhojë në botën lëndore flitet për një përplasje, përleshje, tërheqje (pengesë) dhe madje për luftë. Kurse në ‘ālemu’r-rūḥānijjātin (botën shpirtërore) nuk ka luftë; por ka paqe në kuptimin absolut. Lufta është etapa e fundit e përplasjes (ardhjes, vënies ballë përballë). Çdo gjë e natyrës si vrasja dhe qenia i vrarë që shikoni është në botën lëndore. Këto janë një pasojë, përfundim i ngushtisë së botës lëndore. Sepse bota e lëndores është e ngushtë dhe një tjetër do, kërkon më tepër se ka. Vallë përse dikush pushton një vend?! Sepse ai kërkon që të parakalojë, të zërë vendin e dikujt tjetër. Një njeri lakmitar mundohet të parakalojë, por një tjetër bëhet pengesë për këtë. Kështu që ai do të zhdukë këtë pengesë mbi udhën e tij dhe të shkojë më përpara.

Njerëzit të cilët janë përfshirë, kërkojnë dashurinë e kësaj bote duan vazhdimisht të parakalojnë, si pasojë e kërkimit të nënshtrimit, përuljes së kësaj bote ndaj vetvetes. Ndërsa kur hasin në një pengesë ata nisin të luftojnë; ose vdesin ose vrasin. Kurse në ‘ālemu’r-rūḥānijjātin (botën shpirtërore) nuk është e pranishme asnjë pengesë dhe asnjë mur. Gjithçka është bashkë dhe në paqe me njëra-tjetrën. Gjithçka është “mutteṣil” (e ngjitur) me njëra-tjetrën. Madje dhe përtej të ngjiturës, madje janë një, të tërë janë të gërshetuara me njëra-tjetrën. Që të tërë shikojnë dhe njohin njëra-tjetrën. Ja pra kjo është arsyeja që ne mendojmë se vdekja (është diçka e keqe) - ndërkohë sa çështje të bukur që keni cekur. Këtu vjen një pyetje në rend të ditës: “Vallë a janë vdekja dhe të vdesësh, fundi i diçkaje apo kufi?!” Unë dua t’iu pyes këtë: “Vallë a është vdekja një fund dhe një përfundim, apo një kufi?!”

Lārīxhānī: Në fakt këtu bëhet fjalë për një shpëtim, çlirim.

Mjeshtër Dīnānī: Pra shpëtimi nga çfarë?! (Vdekja) siguron kalimin tonë nga ky kufi.

Lārīxhānī: Po, kjo është e saktë. Vdekja na shpëton nga kjo pengesë, nga pengesa e trupit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, vdekja kalon nga kufiri i lëndës.

Lārīxhānī: Po, pohoj se Ibn Sīnā thotë se ky trup është një pengesë. Cila është ajo gjë që do ta asgjësojë këtë mbulesë dhe pengesë?! (Vdekja).

Mjeshtër Dīnānī: Disa njerëz pandehin se vdekja është një fund. Pra asgjësimi im, zhdukja ime.

Lārīxhānī: Këtu Ibn Sīnā ka thënë dhe përtej atyre që kanë thënë njerëzit e urtë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo është një fjali mbresëlënëse. Ibn Sīnā nuk e shikon vdekjen si një fund ose asgjë, por si një kufi. Për një njeri ateist, materialist dhe pozitivist vdekja është fundi i një etape, faze. Tanimë çdo gjë ka mbaruar dhe që këtej e tutje përbëhet nga asgjëja. Mirëpo për një muteel’lih (teolog) ḥekīm (të urtë) si Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā vdekja është një kufi. Ne duke kaluar nga kjo botë e ngushtë, pra duke kaluar nga kufiri i botës lëndore, kemi hyrë në një botë tjetër e cila është bota e paqes dhe kënaqësisë, argëtimit. Këtu është ‘ālemu’r-rūḥānijjāti (bota shpirtërore). Tanimë këtu nuk ka asnjë përplasje dhe asnjë ngushtësi, por ka një gjërësi të pafund. Shtoj se kalimi i këtij kufiri është i rëndësishëm. Kjo fjali e Ibn Sīnās është e një rëndësie jetike. Kjo do të thotë të jesh një muteel’lih (teolog) ḥekīm (i urtë). Shembulli i përkryer, plotë i filozofisë hyjnore është filozofia ku ndodhet Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā.

Lārīxhānī: I nderuari Meulānā kumton si më poshtë:

O njeri i mençur, nëse do ta shikosh të dashurin pa perde,

Zgjidh vdekjen dhe grise, hiqe këtë mbulesë, perde.


Mjeshtër Dīnānī: Po. Domethënë grise, hiqe këtë mbulesë, perde. Fjala ‘arabe “lubāb” është shumësi i fjalës “lubb” dhe do të thotë esencat, përmbledhjet, thelbet e diçkaje...

Lārīxhānī:

Ajo që synova; nuk është vdekja jote dhe varrosja jote në një varr,

Përkundrazi, ishte shndërrimi yt shpirtëror, hedhja e hapit tënd në botën e ndriçuar.

Sa bukur që e ka thënë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, me të vërtetë. Ai diku tjetër rrëfen si vijon. Ndoshta ne e kemi recituar me dhjetra herë këtë poezi, si rrjedhojë ka mundësi që ta përsërisim:

Nëse vdekja është trime thuaji të vijë tek unë,

Kështu që do ta përqafoj (shtrëngoj) fort atë;

Unë do të marr të dashurin e përjetshëm nga ajo,

Dhe ajo do të marrë ngjyrën time, shumëngjyrshmërinë time pavlerë nga unë...

Trupi është shumëngjyrësh. Me të vërtetë kjo botë është bota e ngjyrës. Kurse atje “‘ālemu’l-muxherredāti” (bota e abstrakteve) që është një botë pa ngjyrë. Në këtë botë ngjyra e kuqe pengon ngjyrën e bardhë; sërish dhe ngjyra e zezë pengon ngjyrën e bardhë. Secila ngjyrë pengon një ngjyrë tjetër.

Lārīxhānī: Më pas thotë kështu:

Trupi është shtatzania e një nëne për fëmijën e “shpirtit”,

Kurse vdekja është dhimbja dhe tronditja e lindjes.

Mjeshtër Dīnānī: Mrekulli. Me të vërtetë sa bukur e ka përshkruar.

Lārīxhānī: Vallë sa afër është kjo fjali e Ibn Sīnās me ato të të urtëve. Madje janë të njëjtat fjali të njëra-tjetrave.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu siç kemi paraqitur me dhjetra herë, Ibn Sīnā krahas qenies një filozof i madh njëkohësisht është një i urtë i madh. Ne e kemi prekur këtë dhe në librin që gjendet në duart tuaja. Pra Ibn Ibn Sīnās nuk iu është dhënë, kthyer haku apo e drejta që ai ka. Ata e kanë përkufizuar Ibn Sīnān vetëm si një meshshāī (ecës, lëvizës, peripatetik); ndërkohë që ai në të njëjtën kohë ishte dhe i urtë. Edhe në këtë libër është shprehur e njëjta.

Lārīxhānī: “Ai çatinë e botës e çau, shpoi me ushtrinë e urtësisë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, sigurisht. Ja pra ky është kuptimi kur në ḥadīth thuhet se namazi është mi‘rāxhi i besimtarit. Nëse namazi është një namaz (i falur, i kryer) me të tëra kushtet e tij, me qetësinë e zemrës (zemër të qetë), me një dituri, njohuri, urtësi të plotë dhe ashtu siç duhet atëherë ai është një mi‘rāxh. Këtë nuk e them unë, ky është një ḥadīth; i përcjellur nga Imām Me‘ṣūmi (Imāmi i Pafajshëm) (p.m.t.). Por çfarë do të thotë fjala mi‘rāxh?! Fjala mi‘rāxh do të thotë ‘urūxh: lartësim, ngjitje... Shumë mirë, por ku?! Lart, mbi botën e ‘ālemu’l-ḥissit (botës shqisore). Mbi ‘ālemu’l-madde (botën lëndore). Ajo është ‘urūxh: Një lartësim, ngjitje drejt lart. Me fjalëzën “lart” këtu nuk synohet një anë, drejtim. Teksa shkoni drejt lart arrini në galaksitë, universet.

Kur shkoni në një planet tjetër, në atë vend nuk ka asnjë kuptim qenia lart apo poshtë. Qëmtoj kështu sepse ajo që kërkohet të thuhet këtu, nuk është fjala “lart” që ka kuptimin, ose që shpreh një anë. Ky është te‘ālī (lartësim), pra lartësimi i një posti, ruṭbeje, vendi ūxhūdī (qenësor). Mi‘rāxhi është një shkallë nga qenia; ai nuk do të thotë shkuarja në një galaksi, univers tjetër. Një planet tjetër nuk është më i mirë se kjo botë. Nëse ne do të shkojmë në njërin nga secilët planetë që dimë, njohim, ne nuk mund të jetojmë kurrë atje, sepse atje nuk është një vend për t’u jetuar. Vendi më i mirë për t’u jetuar është kjo sipërfaqja, rruzulli tokësor. Në planetet e tjera nuk janë të pranishme kushtet (për mundësinë e vazhdimit të) jetesës.

Për shembull atje nuk ka ajër, oksigjen dhe ujë. Nëse një ditë do ta marrim si të mirëqenë se është gjetur një planet, i cili i plotëson kushtet për t’u jetuar dhe se atje jetojnë dhe buburrecat, insektet - gjë që është e dyshimtë, nëse do të jetë e mundur natyrisht - sërish nuk është e mundur që ai të zotërojë kushte për t’u jetuar. Dhe si përfundim që të tëra këto janë ‘ālemu’l-maddī (bota lëndore). Atëherë ç’është ky mi‘rāxhi?! Kjo është bota mbi, përtej dhe galaksive, universeve. Kjo botë nuk është një galaksi që mund ta shikoni me teleskop. Ky është një lartësim shpirtëror; pra janë shkallët e qenies. Ai që flet për këtë ontologji është Ibn Sīnā i cili është një filozof i ontologjisë. Ky është një mi‘rāxh, lartësim, kalim. Njeriu është e vetmja qenie që mund të mund të ketë një mi‘rāxh (lartësim, ngritje shpirtërore). Pra vetëm njeriu ka mi‘rāxh. Asnjë qenie tjetër në këtë botë nuk mund të ketë mi‘rāxh. Njeriu ka një mi‘rāxh, i dërguari i fundit, vulosës (p.q.m.t.) kishte një mi‘rāxh dhe besimtari ka një mi‘rāxh me namazin e tij. Ashtu siç iu njoftova ‘urūxhi (lartësimi) është përtej botës shqisore. Nëse ne mund të ngjitemi lart mbi botën shqisore, atëherë do të jemi në dijeni, lajmëruar se çfarë ka dhe nën botën shqisore. Pikërisht ashtu siç kemi rrëfyer dhe më parë, shkencat eksperimentuese, empirike nuk mund ta dinë as mbi dhe as nën botën shqisore. Ky është një problem ku kemi hyrë, rënë në një udhë pa dalje në ditët tona.

Lārīxhānī: Shumë mirë. Shtojmë se kjo fjali e mistikut tonë të madh Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās është mjaft në përputhje hem me ājetet tona dhe hem me rrëfimet tona. Duke qenë se jemi në ditët e muajit të shenjtë Muḥarrem, kam një çështje që dua ta përcjell nga Imām Ḥusejni (p.m.t.). Ky i fundit në atë natë të bekuar të ‘Āshūrās i kishte mbledhur të dashurit e tij dhe kishte folur rreth vdekjes me ta: “O njerëz, vdekja nuk është gjë tjetër përveç se një urë”. Pikërisht ashtu siç shenjuat dhe ju, ajo është një kufi, një urë dhe një kalim. “Ajo do t’iu çojë në mirësitë e përhershme dhe Xhennetet e gjëra, të pafund nga mundimet, ngushticat, vështirësitë e kësaj bote”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, nga gryka e ngushtë e botës së natyrës, lëndore në botërat e pafund...

Lārīxhānī: Me të vërtetë vdekja është një shpëtim. Shumë interesante...

Mjeshtër Dīnānī: Po, me të vërtetë ashtu është. Nëse një njeri arrin në këtë shkallë të urtësisë dhe nuk ka frikë nga vdekja, tanimë ai nuk ka frikë nga asgjë. Burimi i të tëra frikrave është frika e vdekjes. Frikrat e njerëzve janë të shumëllojshme dhe nuk janë të kufizuara me disa frikra. Nëse ne këtu do të përpilojmë një listë rreth frikrave, kjo liste do të zgjatet jashtë mase. Sa lloj frikrash janë?! Nëse do të analizojmë dhe do të përmbledhim tërësinë e llojeve të frikrave, atëherë do të vëmë re se burimi i këtyre është vetëm një gjë. Një njeri që frikësohet nga vdekja frikësohet dhe nga armiku, errësira, luani, tigri dhe ujku. Por përse frikësohet nga këto që sapo përmendëm?!

Sepse ai frikësohet nga asgjësimi, ngrënia dhe vrasja; pra shkurt sepse frikësohet nga vdekja. Nëse nuk frikësohet nga vdekja, vallë tanimë cila frikë mund të ketë kuptim këtu?! Asnjë frikë. Burimi i të tëra frikrave që përfshijnë, pushtojnë qenien e njeriut, fatkeqësisht (ajo është frika e vdekjes). Për fat të keq njeriu frikësohet (ai është një qenie që ndjen frikë). Ky nuk është një faj. Unë nuk mund t’i them askujt: “Mos u frikësoni nga kjo”; sepse dhe vetë frikësohem, secili frikësohet. Njerëzit mund të frikësohen. Mirëpo burimi dhe pika delikate, e ndjeshme e frikrave është frika e vdekjes. Nëse dikush di të vërtetën e qenies, ka një urtësi të plotë dhe nëse di në një mënyrë të saktë dhe jo vetëm konceptuese, se një kufi i vdekjes është kalimi i një korridori për shkuarjen në një botë të pafund, tanimë ky njeri nuk do të ndjejë asnjë lloj frike.

Kush është ai që nuk i frikësohet vdekjes?! I nderuari imzot ‘Alīu (p.m.t.) dhe fëmijtë e tij Imām Ḥusejni (p.m.t.). Këtu nuk ka asnjë ndryshim. Kjo është fjalia e imzot ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibit (p.m.t.): “Betohem në Allāhun se dëshira e zjarrtë që ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibi (p.m.t.) ndjente ndaj vdekjes, ishte më e tepërt se dëshira e zjarrtë e një foshnjeje që ndjen ndaj gjirit të nënës së tij!” Vallë sa dëshiron, do një foshnje që të thithë qumështin e gjirit të nënës së tij?! Ai nuk di asgjë tjetër përveç gjirit të nënës së tij... Ai e do shumë dhe këtë. Ai shkon drejtpërdrejtë, menjëherë atje dhe e di se si do ta thithë qumështin. Ai thotë kështu: “Unë që jam ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibi; dëshira ime zjarrtë ndaj vdekjes, është më e tepërt se dëshira e zjarrtë e një foshnjeje që ndjen ndaj gjirit të nënës së tij!” Por përse imzot Alī Ibn Ebī Ṭālibi (p.m.t.) e ka thënë këtë fjali?! Ai e ka thënë këtë fjali, sepse e dinte se kjo botë, qenia, botërat mbinatyrore dhe (vdekja) janë një kufi.

Lārīxhānī: Këtu duhet dhe një urtësi. Gjëja që imāmi ynë i nderuar (p.m.t.) tha më pas ishte: “Ai i cili do të mund t’i durojë goditjet e shpatës dhe heshtës, shtizës nga ju le të qëndrojë me ne; nëse nuk do të mund t’i durojë le të ndahet nga ne”.

Mjeshtër Dīnānī: Pra ai që frikësohet le të shkojë.

Lārīxhānī: Madje nuk ka asnjë detyrim. Vallë e shihni lirinë e këtushme?!

Mjeshtër Dīnānī: Vallë përse të ketë detyrim?! Po. Pra mund të vijnë vetëm njerëzit e urtësisë, kurse njerëzit e urtësisë largohen dhe shkojnë. Vallë çfarë mund të bëni me një njeri të tillë?!

Lārīxhānī: Meqenëse këto janë ngjarje që kanë rrjedhur, zhvilluar në histori, në historinë tonë... Në thelb miratoj se vetë historia e njerëzimit është pika kyçe e kësaj lirie.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo liri është flijim dhe īmān (besim)... Ja pra kjo është arsyeja se ata mund ecin kaq të qetë drejt vdekjes. (Kjo) mund të (bëhet e mundur) vetëm me urtësinë. Shikoni të vritesh, apo vrasja nuk është e rëndësishme. Shumë njerëz vdiqën, ose u vranë në jetën e kësaj bote. Gjëja që vë në dukje, pah dhe e bën të pashoqe, të vetme rënien dëshmor të Imām Ḥusejnit (p.m.t.) është urtësia e tij. Nëse çështja do të ishte vdekja, apo vrasja iu njoftojmë se kushedi se sa njerëz kanë vdekur, ose janë vrarë. Madje madje një pjesë e madhe njerëzish janë vrarë në një mënyrë mizore, të padrejtë. As kjo nuk është e rëndësishme.

Elementi kryesor, themelor i rënies dëshmor të Imām Ḥusejnit (p.m.t.) - gjë kjo që do ta ruajë madhështinë e saj deri në pafundësi - është ndërgjegjja dhe urtësia e tij, e cila është mëse e qartë në thëniet që lexuat. Ai (p.m.t.) shpall hapur: “Kush do të shkojë le të shkojë, kjo është udha ku ecim. Nëse dikush ka arritur në një ndërgjegjje të caktuar, ai do të ecë me qetësi në këtë udhë. Nëse nuk ka mundur të arrijë do të largohet”. Ja pra kjo është liria që është përfundimi i urtësisë. Ata të cilët theksojnë lirinë, por nuk bëjnë fjalë për urtësinë mashtrojnë vetveten. Nëse do ta pyesni një njeri të tillë se ç’është liria, ai nuk do të mund t’ua thotë këtë. Liri nuk do të thotë homoseksualizëm, imoralitet, kurvëri dhe paturpësi. Liria bëhet me ndërgjegjjen. Shikoni, lërmëni t’iu drejtoj një pyetje: “Një kafshë është e lirë. Nëse e shihni, ajo shkon atje ku i do shpirti. Shumë mirë, por a mund ta kuptojë kjo kafshë se ç’është liria?!”

Lārīxhānī: Jo.

Mjeshtër Dīnānī: Domethënë kafsha shkon atje ku do dhe bën atë që i do shpirti. Nëse kafsha është e lirë dhe nëse e lini atë, për sa kohë që ju nuk e lidhni atë, ajo do të bëjë atë që i do shpirti. Nëse ju e lini të lirë një kafshë, ajo do të shkojë atje ku do dhe do të bëjë gjithçka që do. Në këtë rast, vallë a mendoni se kjo kafshë është shumë e lirë?!

Lārīxhānī: Jo.

Mjeshtër Dīnānī: Si rrjedhojë dëshira juaj për bërjen e çdo sendi që doni të bëni, nuk është liri. Liria është me ndërgjegjjen. Disa herë liria, është mosbërja e asgjëje (dëshira për mosbërjen e saj). Vetëm se a jeni i lirë kur bëni gjithçka që doni, apo jeni i lirë kur herë-herë nuk e bëni atë?! Një njeri i lirë është ai që ndonjëherë nuk do të bëjë diçka. Pa mendoni njëherë se nuk do të jeni, nuk do të quheni të lirë kur nuk e bëni. Shikoni, a është liria në bindjen ndaj dëshirave apo në mundësinë e nënshtrimit të vetvetes?! Mundësia e nënshtrimit të vetes nënkupton mundësinë e thënies “jo” të mendjes sime, pavarësisht epshit tim, joshjes sime, prirjeve të mia dhe kërkimit të vetvetes. Atëherë a jam unë i lirë kur i bindem mendjes, kur jam i dënuari, gjykuari i vetvetes?! Bindja ndaj mendjes është liri.

Lārīxhānī:

Treguesja e udhës së lirisë është qenia i dërguar,

Besimtarët e marrin lirinë nga i dërguari.

Mjeshtër Dīnānī: Disa njerëz mendojnë, pandehin se liri (do të thotë) bërja e çdo gjëje që do shpirti i njeriut. Vallë a është liria, bërja e çdo gjëje, ose bërja e gjithçkaje që do shpirti, pëmbushja, çuarja në vend e dëshirave tuaja?! Liri do të thotë qenia e lirë e mendjes. Ndonjëherë mendja thotë: “Jo, mos e bëj këtë”. Unë dua t’iu pyes një pyetje këtu: “Nëse liria është në mendje, me mendjen, vallë a është e mundur që liria të hiqet, merret nga mendja i nderuar Lārīxhānī?!”

Lārīxhānī: Jo.

Mjeshtër Dīnānī: Vallë kush mund ta heqë, marrë lirinë tuaj?!

Lārīxhānī: Askush.

Mjeshtër Dīnānī: Lërmëni që përgjigjen e kësaj pyetjeje ta jap unë: “Po, ata mund t’ua heqin, marrin lirinë”. Fjala vjen ata mund t’iu fusin në burg, madje edhe mund t’iu ekzekutojnë. Shumë mirë, por a mund ta marrin ata lirinë nga mendja juaj?! Teksa jeni në burg, ose teksa ju rrahin me shkop gjatë ekzekutimit?! (Edhe në këto kushte) e dini se nendja juaj është e lirë dhe ata të cilët duan t’iu vrasin i shikoni si budallenj, idiotë, apo nuk është kështu?! A është, apo nuk është liri kjo?! Vallë a është e mundur heqja, marrja e lirisë nga mendja?! Jo, nuk është e mundur. Atëherë ju duhet të dini kuptimin e lirisë.

Lārīxhānī: Liria është një gjë që i përket robërimit dhe nuk mund të hiqet, merret nga ai.

Mjeshtër Dīnānī: Liria i përket ndërgjegjjes. Në një vend ku nuk ka ndërgjegjje, nuk ka as liri. Kurse në vendin ku ka ndërgjegjje, ka dhe liri. Mendja, truri ynë nuk duhet të ngatërrohet në këtë pikë. Le ta konceptojmë kuptimin e lirisë, sepse është tej mase e rëndësishme.

Lārīxhānī: Kjo gjendje ka ndodhur në ditën e ‘Āshūrās. Imām Ḥusejni (p.m.t.) kishte fikur dritat pa ngurruar aspak me qëllim që të pranishmit të mos turpëroheshin dhe kishte shpallur hapur: “Le të shkojë, ai që do të shkojë”.

Kur ai kishte fikur dritat e çadrës së tij,

Ai dëgjonte psherëtimat e të dashurve të tij.

Ndërsa ata të cilët kishin qëndruar atje, nisën të qanin dhe të lexonin elegji, vajtime për urtësinë e Imām Ḥusejnit (p.m.t.).

Mjeshtër Dīnānī: Me të vërtetë kjo është një skenë e pashoqe. Ashtu siç kam bërë të ditur dhe më parë, në këtë botë janë vrarë jashtëzakonisht shumë njerëz, madje dhe në një mënyrë mizore, të padrejtë. Megjithatë kjo skenë, me të vërtetë kjo është një skenë e pashoqe. Kjo është skena e ndërgjegjjes dhe urtësisë. Njeriu duhet ta mësojë urtësinë nga këto ngjarje dhe duhet të përftojë ndërgjegjjen. Kini kujdes, kjo është e një rëndësie jetike. Ja pra kjo është dhe arsyeja e përjetësisë së kësaj skene në Kerbelā. Kjo nuk është gjë tjetër përveç kësaj, pra ndërgjegjjes.

Lārīxhānī: Gjithashtu dhe fjalitë e Imām Ḥusejnit (p.m.t.) në Ditën e ‘Āshūrās janë urtësi. Nuk ka rëndësi se kush ishin në atë vend, ata ishin njerëz që zotëronin artin, strategjitë dhe teknikat e luftës. Ata kishin ardhur dy muaj më parë, kishin mbajtur nën vëzhgim, vrojtim (imāmin), kishin brohoritur për luftë, kishin dashur të bëheshin pararojë në çështjen për t’u vrarë më parë, ose kishin dashur të grabisnin, plaçkisnin çadrat e tyre një çast e më parë. Krahas këtyre dukurive të kobshme dhe të tmerrshme, madje dhe në gjirin e këtyre ngatërresave, trazirave, britmave, bërtitjeve, ulëritjeve dhe shiut të gurëve të derdhur, hedhur mbi të, rishtas shikojmë se Imām Ḥusejni (p.m.t.) u ka mbajtur khuṭbe (fjalime) këtyre njerëzve. Ai mbante vazhdimisht khuṭbe (fjalime) përballë këtyre njerëzve. Thelbi i këtyre khuṭbeve (fjalimeve) ishte adresuar, cilësuar, synuar në përftimin e urtësisë së tyre.

Mjeshtër Dīnānī: Ky është një shembull në histori që vlen për të tëra kohërat. Nëse një njeri do që ta hulumtojë në një mënyrë me një gjykim të shëndoshë dhe në një mënyrë të drejtë, saktë këtë ngjarje - madje edhe nëse është jobesimtar - duke lënë besimet e tij mënjanë ngjarjen e Kerbelās, atëherë ai do të arrijë në gjykimin, mendimin, përfundimin se ajo është një skenë e përjetshme.

Lārīxhānī: Duke marrë shtysë nga këtu për të thënë më tepër, pohojmë se është e mundur të themi se “dhe dashuria është fëmija i mendjes dhe ndërgjegjjes”. Sepse ne jemi dëshmitarë në një mënyrë të qartë të bashkimit, njëjësimit të dashurisë dhe mendjes në heroizmat, legjendat, trimëritë e ngjarjes së Kerbelās.

Mjeshtër Dīnānī: Po, sigurisht. Edhe dashuria e Imām Ḥusejnit (p.m.t.) është një pasojë, përfundim i ndërgjegjjes së tij. Kjo është e ndryshme nga dashuritë e tjera.

Lārīxhānī: Mirëpo ne themi gjëra ḥamāsī (epike, legjendare, rrënqethëse). Në gjërat ḥamāsī (epike, legjendare, rrënqethëse) flitet hem për një ndërgjegjje dhe hem për një logjikë, racionalizëm.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu është.

Lārīxhānī: Ju e shqyrtuat shumë bukur çështjen dhe ne përfituam jashtë mase. Shumë mirë mjeshtër i nderuar, çështja erdhi në një vend tejet e bukur dhe të këndshëm, por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi përsëri në një program tjetër, ne iu falenderojmë nga zemra, iu themi mirëmbetshi dhe qofshi nën mbrojtjen e Allāhut mbarë ndjekësve tanë të nderuar. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.



Burimi : Medya Şafak