Ibrāhīmī Dīnānī: Dashuria Hyjnore (Pjesa E Parë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Nën. 17, 2021, 11:32 p.m.

Citoj se kur merrni ndërgjegjjen çdo gjë asgjësohet plotësisht. Bota e qenies është ndërtuar mbi bazën e ndërgjegjjes. Madje nëse nuk do të druhesha nga ju do të kumtoja: “Qenia është shfaqja e ndërgjegjjes”. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është vetë ‘ilmi (dituria) dhe ḥikmeti (urtësia). Sepse mbiemrat e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar janë pikërisht veta e Tij.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini dhe ju ne në programin e kaluar kishim ardhur në një përfundim shumë të bukur në çështjen e cilësisë së kthimit në shkretëtirën e Ḳijāmetit të qenies sonë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane...

Ne kemi shpresë që të mund t’iu kthejmë përgjigje interesimit të madh që keni treguar duke përfituar më shumë nga i nderuari Dr. Ibrāhīmī Dīnānī. Bëj të ditur se një mori e ndjekësve tanë të nderuar gjatë disa muajve të shkuar na kishte kërkuar që të bënim fjalë për veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) e Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīt. Shtojmë se falë drejtimit të planifikimit që kemi bërë, më në fund ia kemi dalë mbanë që të arrijmë në këtë vepër. Kjo është një vepër jashtëzakonisht simbolike, emocionuese dhe ngazëllyese, sepse në këtë vepër zënë vend një sërë pikash estetike, filozofike, njohurie dhe urtësie.

Ne shpresojmë që përfitojmë nga sqarimet që mjeshtri ynë i nderuar ka bërë lidhur me këtë vepër dhe t’iu kthejmë përgjigjje pyetjeve të drejtuara nga ju në masën e kohës së këtij programi. Them se sigurisht se kjo vepër gjendet në shtëpitë tuaja dhe se ju duhet ta keni lexuar këtë vepër. Gjithashtu duam të themi se dhe ata që nuk e kanë këtë vepër mund të përfitojnë nga kjo vepër dhe se ne do t’i përgjigjemi patjetër pyetjeve të tyre, në rast se krijojnë kontakt me programin tonë dhe nëse ndjejnë nevojën e ngritjes së pyetjeve.

Mjeshtër i nderuar vepra me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) e Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīt është njëra nga veprat tona më të rëndësishme në fushën e diturisë, njohurisë, urtësisë. Edhe sikur ta lëmë strukturën e tekstit të veprës mënjanë, rishtas shikojmë se në këtë vepër është bërë fjalë për një numër të lartë çështjesh të mrekullueshme dhe të thella të filozofisë, diturisë, njohurisë, urtësisë. Unë i kam shënuar disa pjesë të cilat do t’i lexoj brenda rrjedhës së programit tonë. Ne do të kemi kujdes që programi ynë të mos bëhet jashtë mase i rëndë dhe ndërlikuar dhe duke ruajtur përbërjen e programeve paraardhëse, do të mundohemi që të përfitojmë nga sqarimet e thjeshta dhe komentet e bukura të hirësisë suaj. Kështu do të orvatemi që përfitojmë në shkallën më të gjërë, të madhe nga thesari i urtësisë së kësaj vepre.

Mjeshtër ashtu siç e dini ai e fillon veprën e tij me përshkrimin e dashurisë dhe rrëfen se e vërteta e dashurisë është e përjetshme. Kjo është arsyeja se ai sjell si dëshmi ājetin e mëposhtëm ḳurānor: “يَاأَيُّهَاالَّذِينَآمَنُوامَنْيَرْتَدَّمِنْكُمْعَنْدِينِهِفَسَوْفَيَأْتِياللَّهُبِقَوْمٍيُحِبُّهُمْوَيُحِبُّونَهُأَذِلَّةٍعَلَىالْمُؤْمِنِينَأَعِزَّةٍعَلَىالْكَافِرِينَيُجَاهِدُونَفِيسَبِيلِاللَّهِوَلَايَخَافُونَلَوْمَةَلَائِمٍ“Jā ejjuhe’l-ledhīne āmenū men jertedde minkum ‘an dīnihi feseufe je’ti’l-lāhu biḳaumin juḥibbuhum ue juḥibbūnehu edhil’leten ‘ala’l-mu’minīne e‘izzetin ‘ala’l-kāfirīne juxhāhidūne fī sebīli’l-lāhi ue lā jekhāfūne leumeten lāimin”. (O ju që besuat, kush kthehet pas (largohet) nga feja e tij, shumë shpejt do të sjellë Allāhu një popull që Ai i do ata dhe ata e duan Atë, ata janë të butë ndaj besimtarëve dhe të ashpër ndaj mohuesve, që luftojnë në udhën e Allāhut dhe nuk i frikësohen qortimit të qortuesit”. (Sūre Māide, 54) Ai arrin në një përfindim të tillë: “Përpara se njeriu të dojë Allāhun, ai është i dashuri i Allāhut. Duke qenë se qenia i dashuruar i njeriut është e përjetshme atëherë dhe dashuria e tij është e përjetshme”.

Mjeshtër, ne do t’iu lutemi që të na sqaroni “çështjen e qenies së përjetshme të dashurisë sipas Imām Gazzālīt dhe meqenëse dashuria është e përjetshme, atëherë deri në çfarë mase është hapëse e horizontit, largpamëse në aspektin tonë qenia i dashuruar i njeriut?!”

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, miratoj se ashtu siç bëtë me shenjë vepra me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) megjithëse është e vogël si vëllim, rishtas ajo ka një përmbajtje të stërmbushur dhe është shkruar me një persishte të shekullit të pestë.

Ej ṣabāḥ nekheti ez ḥaḳḳ-é reh-é jār bijār,

Béber endūḥ-é dél mozhde dildār bijār.

Ruzigārist ké dél çehre-jé maḳṣūd ne dīd,

Sāḳijā ‘ān ḳādeh-é ‘ājine kirdār bijār.

O flladi i mëngjesit sillmë pakëz nga era e dheut të udhës së të dashurit,

Merre brengën e zemrës, përgëzomë nga i dashuri.

Epo është një epokë e tillë që nuk e pa fytyrën e qëllimit të zemrës.

O pijëdhënës sillmë atë ḳādenë e pasqyrës së sjelljes.

Larixhānī: Për këtë arsye se ajo është pakëz e ndërlikuar mjeshtër.

Mjeshtër Dīnānī: Po, më duhet të pohoj se është pakëz e ndërlikuar. Por qenia e kësaj vepre e ndërlikuar është si pasojë e përmbajtjes së saj. Shprehem kështu sepse kur përmbajtja është e ndërlikuar dhe forma e përpilimit të lapsit bëhet pakëz e ndërlikuar. Kjo vepër ashtu siç paraqita dhe pak më lart ndonëse është e vogël në këndvështrimin e vëllimit, por ajo ka një përmbajtje të stërmbushur dhe është njëra nga veprat më me peshë, të rënda të shkruara në fushën e urtësisë islāme. Kumtoj se ka gjasa që janë shumë shkruar shumë pak vepra në peshën, rëndesën e kësaj vepre. Pavarësisht kësaj kjo vepër nuk përmban më tepër se - afërsisht - njëqind faqe.

Unë mund të them këtë në përgjithësi se Ḥāxhxhī Ahmed Gazzali ishte një njeri që krahas dukurisë se shkruante pak, sërish përmbajtja e shkrimeve të tij ishte mjaft e dendur. Ai ka shkruar vetëm disa vepra të rëndësishme. Njëra nga këto vepra është vepra me titull: “Baḥru’l-Muḥabbeti” (Deti i Dashurisë së Ndërsjellë) që është shkruar përsëri në këtë fushë. Në shtesë atij i përkasin dhe letrat që ai i ka shkruar ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānīt, i cili ishte miku dhe nxënësi i tij dhe vepra e vogël me titull: “Kelimetu’t-Teuḥīdi” (Libri i Njëshmërisë). Sigurisht autorit i përket dhe vepra me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) që dihet në mënyrë të prerë.

Përpara se të kalojmë në dhënien përgjigje të pyetjes që bëtë, meqenëse bëhet fjalë për Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīn dua të them shkurtimisht disa gjëra mbi personalitetet e mëdha të historisë së urtësisë islāme īrāniane. Këta dy vëllezër të quajtur Aḥmed dhe Muḥammed Gazzālī janë nga qyteti i Tūsit në Īrān. Pra ata u lindën në qytetin e Tūsit që është në prefekturën e Khurāsānit të Īrānit. Ata shkuan dhe u arsimuan bashkë në shkollë. Ata e kryen arsimin e lartë në Medresenë Niḍḥāmijje të Bagdādit në ‘Irāḳ.

Bëjmë të qartë se Medreseja Niḍḥāmijje ishte një universitet i themeluar nga ana e Niḍḥāmu’l-Mulkut. Qëllimi i atij universiteti ishte mësimi i jurisprudencës shāfi‘īte dhe apologjetikës esh‘arite. Çdo student i diplomuar nga ky universitet përhapte jurisprudencën shāfi‘īte dhe apologjetikën esh‘arite kështu që dhe këta dy vëllezër ishin në gjirin e këtyre studentëve. Por ndonjëherë në mesin e këtyre studentëve të diplomuar nga ky universitet dilnin dhe studentë të cilët shkonin nëpër udhë jo shumë të përshatshme me qëllimin e këtij universiteti. Domethënë nga ky universitet janë diplomuar dhe njerëz të cilët nuk ishin dhe aq të përshtatshëm me botëkuptimin e themeluesit të universitetit dhe qëllimin e universitetit.

Për shembull dhe Se‘adī Shīrāzī është një student që është diplomuar nga ky universitet. Megjithatë shumë gjëra që ka thënë Se‘adī Shīrāzī nuk kanë të bëjnë aspak me botëkuptimin e Niḍḥāmijjes. Të themi të drejtën megjithëse ndikimet e Medresesë Niḍḥāmijje shikohen tek Se‘adīu, rishtas ky i fundit ka ndjekur një udhë të ndryshme. Gjithashtu një student tjetër që ka ndjekur këtë udhë është dhe Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālī.

Aḥmed dhe Muḥammed Gazzālī janë dy vëllëzër. Ndonëse Aḥmed Gazzālī ka shkruar shumë pak vepra, vëllai i tij Muḥammed Gazzālī ka përpiluar një numër të lartë veprash. Rrëfejmë se anembanë botës muslimane gjenden shumë pak njerëz që kanë shkruar kaq shumë vepra sa ka shkruar Ebū Ḥāmid Muḥammed Gazzālī, i cili është vëllai i Aḥmed Gazzālīt. Sigurisht se veprat e tij kanë një përmbajtje mjaft të dendur dhe të rëndë, ashtu siç janë për shembull vepra me titull: “Iḥjāu’l-‘Ulūmi’d-Dīni” (Ringjallja e Diturive Fetare) dhe “Kīmjāu’s-Se‘ādeti” (Kimia e Lumturisë). Nëse do të bëjmë fjalë këtu për veprat e tij të botuara ose të pabotuara themi se biseda jonë do të zgjatet tepër.

Pavarësisht kësaj sqarojmë se dhe udhët e këtyre dy vëllezërve janë të ndryshme, ndonëse që të dy këta vëlezër janë studentë të diplomuar nga Medreseja Niḍḥāmijje e Bagdādit. Por Ebū Ḥāmid Muḥammed Gazzālī është një apologjet esh‘arit, kundërshtar i filozofisë. Natyrisht se megjithëse fillimisht ai ishte kundër urtësisë, sërish iu drejtua urtësisë në vitet e fundit të jetës së tij. Unë jam i sigurtë se kjo gjendje kishte ndodhur me ndikimin e të vëllait të tij. Kurse Aḥmed Gazzālī eci në udhën e urtësisë që në fillim. Ndonëse shkroi pak ai tha gjëra të zgjedhura. Tani për tani po mjaftohemi me këtë përmbledhje të shkurtër. Nëse do Allāhu njëherë tjetër nëse do të duhet, unë do t’i cek më gjatë biografitë e këtyre dy vëllezërve Gazzālī që luajtën një rol shumë të rëndësishëm në kulturën islāme.

Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālī ashtu siç shënjuat dhe ju është shkrimtari i veprave me titull: “Baḥru’l-Muḥābbeti” (Deti i Dashurisë së Ndërsjelltë) dhe “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve). Aḥmed Gazzālī është një njeri i urtë.

Larixhānī: Atij iu është dhënë  epiteti “Ebū Futūḥi” (Ati i Çlirimeve).

Mjeshtër Dīnānī: Po, them se me ai me të vërtetë ishte një “Ebū Futūḥi” (Ati i Çlirimeve), sepse ai kishte shkruar vepra me titull: “Futūḥ” (Çlirimet). Kjo është e saktë sepse Muḥjiddīn ‘Arabīu shkroi veprën me titull: “Futūḥāt” (Çlirimet) në shekullin e gjashtë. Me fjalën “futūḥāt” (çlirimet) kuptojmë çlirimet e zemrës. Por përpara veprës së tij me titull: “Futūḥāt” (Çlirimet) të stërmbushur me vëllime edhe Aḥmed Gazzālī kishte shkruar një vepër me titull: “Futūḥāt” (Çlirimet), ashtu siç kishin shkruar dhe një një mori të urtësh, si dhe vepra e tij me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) me të vërtetë është një “futūḥāt” (çlirime). Sqarojmë se kjo vepër është thelbi i veprës me titull: “Futūḥātu’l-Mekijje” (Çlirimet Mekkase)...

Larixhānī: Ka mundësi që këtë epitet ia ka dhënë ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo nuk ka rëndësi. Po, nënvizoj se ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānī në njëfarë kuptimi është nxënësi i Aḥmed Gazzālīt, i cili ka mbetur jashtëzakonisht nën ndikimin e tij. Aḥmed Gazzālī e kishte treguar madhështinë e tij në atë veprën e tij të vogël. Ai e kishte përcaktuar udhën e tij, udha e tij ishte udha e dashurisë. Ai megjithëse ishte arsimuar të paktën sa vëllai i tij, rishtas ai nuk kishte shfaqur aspak interes në çështjet e apologjetikës. Ai e kishte lënë pas vetes diturinë e apologjetikës dhe kishte hyrë në luginën e dashurisë së ndërsjellë.

Fjala “seuāniḥ” që ceket në veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) është numri shumësi i fjalës “sāniḥa”. Fjala “sāniḥa” ka të bëjë me “futūḥātin” (çlirimet). Sāniḥa është një gjë që është në zemër, ajo është një gjendje e zemrës, një hapje. Pra fjala “seuāniḥ” është numri shumës i fjalës “sāniḥa”. Çdo fjalë e tij e thënë në këtë vepër është një “sāniḥa”. Pra ajo është një kapërcim, rrufe, vetëtimë, ndriçim, shkëlqim... Pra atij i hapet një derë nga bota e të fshehtës dhe dhe ai vetë merr diçka nga ai vend.

Këtu më duhet të shtoj këtë. Ai njeri i madh merr ndihmë nga Ḳur’āni Famëlartë në ‘irfān (urtësi). Pas pak unë do të sqaroj se se ai ka marrë ndihmë nga Ḳur’āni Fisnik. Por tek ai gjendet dhe ana e “urtësisë īrāniane”. Shikoni në veprën e lartpërmendur ai bën shpeshherë fjalë për “Rustemin dhe Rahshin”. Kjo dukuri tregon se ai i urtë i madh ishte i njohur gjërësisht me veprën me titull: “Shehnāme” (Dekreti i Shāhut) e Ḥakīm Ebū Ḳāsim Firdeusit - që është një dokument i popullit tonë dhe identitetit tonë dhe një vepër e pashoqe.

Larixhānī: Epo që të dy ishin nga qyteti i Tūsit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, që të dy ishin nga qyteti i Tūsit dhe që të dy kishin mendime dhe njohuri në çështjen e Īrānit dhe kulturës īrāniane. Kjo dukuri vihet re dhe tek Baba Ṭāhir ‘Urjāni përpara tyre. Poezitë e tij dyvargëshe quhen “Fehleuijāt”. Në fakt këta poezi dyvargëshe nuk janë “Fehleuijāt” por “Pehleuijāt”. Pra stili i këtyre poezive dyvargëshe i përket letërsisë īrāniane. Natyrisht kjo është një çështje e hollësishme dhe unë nuk dua që të hyj në këtë çështje. Në këtë çast le të vijmë në pyetjen tuaj: “Çfarë ka thënë ai në veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve)?!”

Boshti i veprës së sipërcituar është një ājet fisnik nga Ḳur’āni Kerīm. Them se me të vërtetë ky është njëri nga ājetet e mrekullueshme të tij. Unë do të lexoj vetëm dy fjalë: يُحِبُّهُمْوَيُحِبُّونَهُ“juḥibbuhum ue juḥibbūnehu” (Ai i do ata dhe ata e duan Atë).Tani fillimisht le të përkthejmë ājetin e mësipërm. Përemri vetor “hum” tek folja “juḥibbuhum” (Ai i do ata) shpreh njerëzit. Kurse kryefjala e foljes “juḥibb” (do) është Allāhu. Folja “juḥibb” do të thotë “do”. Atëherë folja “juḥibbuhum” nënkupton “Allāhu i do ata, (njerëzit)”. Ndërsa folja “juḥibbūnehu” përkthehet “dhe ata njerëzit e duan Atë, (Allahun)”.

Kjo është një dashuri dypalëshe. Shumë mirë por nga fillon kjo dashuri?! Kjo dashuri nis nga i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, dashuria i përket Allāhut. Si nevojë e këtij ājeti të nderuar, njeriu bëhet i dashuri i Allāhut. Shikoni i nderuar Larixhānī, ky nuk është një vend i pakët! Edhe sikur njeriu nuk do të dijë asgjë tjetër dhe sikur të dijë vetëm këtë gjë dhe sikur të mbështet vetëm në këtë atëherë nënvizojmë se kjo i mjafton! Njeriu është i dashuri i Allāhut. Ah sikur njeriu ta dinte se është i dashuri i Allāhut...

Vallë a është një gjë e pakët qenia e njeriut i dashuri i Allāhut?! Vallë cila mund të jetë baraspesha e qenies i dashuri i Allāhut?! Le të marrim një peshore si shembull dhe le të vendosim në njërën anë të peshores mbarë botën e qenies, kurse në anën tjetër le të vendosim “të dashurin e Allāhut”. Cila anë ka më shumë peshë?! Nuk ka dyshim se ana e “të dashurit të Allāhut”... Vetë bota është vepra e dashurisë së Allāhut. Ja pra kjo është arsyeja se i ndjeri Aḥmed Gazzālī përqendrohet në këtë ājet dhe vë gishtin në thënien: “juḥibbuhum” (Ai i do ata). Ai në veprën e tij përdor një thënie: “krishme-ji maḥbūbi”...

Larixhānī: Mjeshtër përpara se të kalojmë në çështjen e “krishme-ji maḥbūbit” le të sqarojmë çështjen e qenies së përjetshme të dashurisë.

Mjeshtër Dīnānī: Tani po hyj pikërisht në këtë çështje. Ja pra këtu zë fill thënia “krishme-ji maḥbūbi”. Por sa “krishme” ka?! Njeriu ka dy “krishme”. Fjala “krishme” është një fjalë shumë e bukur. Aḥmed Gazzālī e ka përdorur këtë në shekullin e pestë. Njerëzit e bukur kanë “krishme”, ndërsa njerëzit e shëmtuar nuk kanë “krishme”. “Krishmeja” e mirësisë është diçka që dihet dhe secili e di se ç’është “krishmeja” e mirësisë. Njeriu i bukur ka “krishmen” e mirësisë.

Sigurisht se është jashtë mase i vështirë përkthimi i fjalës “krishme”, pikërisht ashtu siç është tej mase i vështirë dhe përkthimi i fjalës “melāḥet”. Për shembull fjala “melāḥet” do të thotë “i kripur”. (Kjo është e një fjalë e ngjashme me kuptimin i ëmbël, i bukur, i dashur, simpatik që përdoret në gjuhën shqipe: Media e Lirë). Pra disa njerëz janë të bukur, kurse disa të tjerë janë “melāḥet” (të kripur). Shumë mirë por çfarë do të thotë “i kripur”?! Në këtë pikë themi se sqarimi i bukurisë, mirësisë është pak a shumë i mundur. pak a shumë. Për shembull ju mund të sqaroni bukurinë e dikujt duke thënë: “Ajo e ka syrin kështu, vetullën kështu, buzën ashtu faqet ashtu etj”. Por tani ejani dhe sqaroni se ç’është “melaheti” apo “e kripura”! Përsëris se sqarimi i kuptimit të “melāḥetit” ose i “të kripurës” është tejet i vështirë!

Larixhānī: “Ḥusnet bé ittifāḳ-é melāḥet xhéhān girift / Aré bé ittifāḳ xhéhān mi tevān girift”. (Bukuria bashkë me të kripurën e mbajti botën në këmbë. Po bashkë me të mbajtja e botës në këmbë është e mundur).

E thënë ndryshe nëse “melāḥeti” (kripësia) nuk do të ishte, atëherë e bukura nuk do të mund ta mbante botën e vetme në këmbë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, miratoj se është pikërisht ashtu... Fundja bukuria bëhet njëqindfish vetëm falë “melāḥetit” (kripësisë). “Melāḥeti” (Kripësia) e bën të bukurën më të bukur dhe të mirën më të mirë. Duke përdorur këtu thënien e Shejkh Maḥmūd Shebusterīut:

Melāḥet ez xhéhān-é bī mithālī,

Derāmed hemçu rind u laubālī.

Bé shehristān-é niku ‘ālem zed,

Hemé tertīb-é ‘ālem rab ehem zed.

E kripura në botë nuk ka shëmbëllim,

Pothuajse shfaqet perhiza dhe kotësia.

Nëse në qytezën e të mirëve ngul flamurin,

Të tërë rendin e botës e shton me njëri-tjetrin.

Pra kur melāḥeti (e kripura) të ngulë flamurin në qytezën e mirësive mbarë bota gërshetohet me njëra-tjetrën. Si rrjedhojë pohojmë se “krishme-ji maḥbūbi” (krishmeja e joshjes, ndriçimit, simpatisë) është e ndryshme nga “krishme-ji ḥusni” (krishmeja e bukurisë, mirësisë).

Njeriu zotëron krishmen e bukurisë, simpatisë dhe qenia e dashur i njeriut ashtu siç prekët dhe ju buron nga rendja e tij pas përjetësisë. Natyrisht se ai do të rend pas përjetësisë. Dashuria e Allāhut nuk është “ḥadīth”, pra nuk është e krijuar më vonë. Vetë Allāhu nuk është “ḥadīth” (i krijuar). Allāhu i lartësuar është një, i vetëm, Ai një qenie pa fillim, pa fund dhe e përjetshme. Ai është: “Lem jezāl ue lā jezāl” (Nuk kishte tjetër të përjetshëm dhe nuk ka tjetër të përjetshëm). I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është i përjetshmi absolut. Sqarojmë se nuk ka asnjë qenie tjetër që është e përjetshme në formën, mënyrën absolute përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Nëse i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është i përjetshëm - që nuk ka dyshim se ashtu është - atëherë theksojmë se dhe mbiemrat e Tij të përjetshëm janë përsëri të përjetshëm.

Gjithashtu dhe mbiemri مُحَبَّةٌ “muḥabbet” (dashuri e ndërsjellë) është i përjetshëm pikërisht ashtu siç janë dhe mbiemrat e tjerë العَلِيمُ “‘alīm” (i gjithëditur), الْحَكِيمُ “ḥakīm” (mbizotërues, sundues, i urtë), الْبَصِيرُ “baṣīr” (gjithëshikues), السَّمِيعُ “semī‘” (gjithëdëgjues), الَّطِيفُ “laṭīf” (i butë, i hollë), الحَيُّ “ḥajj” (i gjallë), الْقَادِرُ “ḳādir” (i plotfuqishëm), المُدْرِكُ “mudrik” (konceptues) etj., edhe mbiemri المُحِبُّ “muḥibb” (dashurues) është i përjetshëm. Kështu që dhe mbiemri مُحَبَّةٌ “muḥabbet” (dashuri e ndërsjellë) është i përjetshëm.

Larixhānī: Sa bukur që e ka përshkruar këtë hirësia e tij Ḥāfiḍḥi:

Ne būd naḳsh-é do ‘ālem ké reng-é olfeṭ būd,

Zemāne tarkh-é moḥabbet ne īn zemān endākht.

Kur pamja e dy botërave nuk ishte ende e pranishme ishte dashuria dhe afrimiteti,

Atëherë koha (cikli) themelin e dashurisë së ndërsjellë nuk e hodhi në këtë kohë.

(Pra marrëdhënia e muḥabbetit (dashurisë së ndërsjellë) mes dashuruesit dhe të dashurit nuk i përket kësaj kohe, por është e përjetshme: Media e Lirë)

Mjeshtër Dīnānī: Them se i poeti i madh Ḥāfiḍḥi e ka lexuar patjetër veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve)e Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīt. Unë për veten time nuk kam as dyshimin më të vogël se ai e ka lexuar veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve)e Aḥmed Gazzālīt. Shprehem kështu sepse ky dyvargësh është përkthimi i thënies sime në lidhje me ājetin ḳurānor: “juḥibbuhum” (Ai i do ata) e Aḥmed Gazzālīt. Thënia: “Kur pamja e dy botërave nuk ishte ende e pranishme ishte dashuria dhe afrimiteti”, ka kuptimin se nuk ishte vetëm kjo botë, por nuk ishin të dy botërat, pra nuk ishte as kjo botë e qenies dhe as bota engjëllore. Nuk ishte as kryeengjëlli Xhibrīl, engjëlli Isrāfīl, engjëlli Mīkāīl, nuk ishte as xhenneti e as xhehennemi. Por ishte vetëm i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar...

“Kāne Allāhu ue lem jekūn me‘ahu shej’un el’‘an kemā kāne”. (Ishte Allāhu dhe nuk kishte asgjë me Të, ashtu siç është në këtë çast).

Pra në atë dukje, shfaqje ku ishte i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar - që këtu nuk mund të përdorim fjalën tokë, ose vend - ose në atë post ku ishte i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar kishte muḥabbet (dashuri të ndërsjellë) dhe duke qenë se Ai ishte “muḥabbet” (dashuri e ndërsjellë) dhe njeriu ishte “maḥbūbi” (i dashuri) i Allāhut. Atëherë muḥabbeti (dashuria e ndërsjellë) është e përjetshme. Ju me kishit bërë pyetjen: “Cili është kuptimi qenies së përjetshme të dashurisë?!” Ja ku iu përgjigjem se njeriu është maḥbūbi (i dashuri) i Allāhut.

Larixhānī: Atëherë i bie që dhe njeriu të jetë i përjetshëm?!

Mjeshtër Dīnānī: Jo, trupi lëndor i njeriut nuk është i përjetshëm, por është ḥadīth (i krijuar). Kështu që ditëlindja e secilit është e përcaktuar. Megjithatë njeriu ashtu si çdo qenie tjetër ka një “‘ajnu’th-thābiti” (vetë të fiksuar). Mirëpo në dallim nga të tëra qeniet e tjera “‘ajnu’th-thābiti” (veta e fiksuar) e njeriut është se është “maḥbūbi” (i dashuri) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Larixhānī: Mbase nuk ishte ‘ajnu’th-thābiti (veta e fiksuar) e njeriut, ishte përtej asaj. Sepse i dashuri i përjetshëm mund të jetë vetëm një njeri i tillë...

Mjeshtër Dīnānī: Jo, vë theksin se nuk ka përtej “‘ajnu’th-thābitit” (vetës së fiksuar). Po, pohojmë se dhe “‘ajnu’th-thābiti” (veta e fiksuar) e njeriut është e përjetshme, ja pra kjo është arsyeja se ajo është e fiksuar. “‘Ajānu’th-thābiti” (vetët e fiksuara) janë shfaqjet e diturisë së të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Rishtas dhe dituria e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar është e përjetshme sepse është e përjetshme. Si rrjedhojë miratojmë se “‘ajnu’th-thābiti” (veta e fiksuar) e njeriut ishte “maḥbūbi” (i dashuri) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Gjithashtu njeriu ishte dhe “me‘alūmi” (i dituri) dhe “maḳdūri” (i vlerësuari) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. “Muḥabbeti” (dashuria e ndërsjellë) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar u shfaq tek njeriu. Shfaqja e saj nuk ishte një gjë ḥadīth (e krijuar), por është pikërisht ashtu siç ka thënë hirësia e tij Ḥāfiḍḥi në dyvargëshin që ju lexuat pak më parë. Dyvargëshi i lartpërmendur i të madhit Ḥāfiḍḥi e ka shprehur këtë çështje në mënyrën më të bukur.

Thënia: “Kur pamja e dy botërave nuk ishte ende e pranishme ishte dashuria dhe afrimiteti”, ka kuptimin se afrimiteti është muḥabbeti (dashuria e ndërsjellë) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pra nuk ishin as të dy botërat, pra nuk ishte as kjo botë e qenies dhe as bota engjëllore... Nuk ishte as kryeengjëlli Xhibrīl, engjëlli Isrāfīl, engjëlli Mīkāīl, nuk ishte as xhenneti e as xhehennemi, pra nuk kishte asgjë. Por “‘ajnu’th-thābiti” (veta e fiksuar) e njeriut është se është “maḥbūbi” (i dashuri) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Ky është komenti i ājetit fisnik: “juḥibbuhum” (Ai i do ata). Kjo është një gjë që Ḳur’āni Kerīm e thotë në mënyrë jashtë mase të qartë.

Kështu që nuk jemi ne, ata të cilët e themi këtë. Ky nuk është një interpretim dhe një komentim. Kjo është një gjë që Ḳur’āni Kerīm e thotë në mënyrë jashtë mase të qartë. Askush nuk mund ta mohojë foljen “juḥibbuhum” (Ai i do ata) dhe përmemrin dëftor “hum” (ata). Ja pra kjo është një nga mrekullitë e Ḳur’ānit Famëlartë dhe një çështje të tillë mund ta gjeni në shumë pak vepra. Muḥabbeti (dashuria e ndërsjellë) është e përjetshme, ajo buron nga i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar dhe njeriu është “maḥbūbi” (i dashuri) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Shumë mirë por a nuk ka një pasqyrim kjo maḥbūbijet (qenie i dashur)?! Vallë a nuk ka ndonjë ndikim tek njeriu qenia maḥbūb (i dashur) i tij?! Themi se qenia muḥibb (dashurues) i njeriut është pasqyrimi i qenies maḥbūb (i dashur) të tij.

Larixhānī: Mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Mjeshtër ashtu siç cituat dhe ju thëniet e Aḥmed Gazzālīt kanë një stil jashtë mase të bukur, të mrekullueshëm dhe dashuror. Gjithashtu bukuria, stolia e thënieve të tij rrjedh nga ājetet e Ḳur’ānit Fisnik. Ashtu siç përmendët dashuria që zë vend në ājetin ḳurānor: “يُحِبُّهُمْوَيُحِبُّونَهُ“juḥibbuhum ue juḥibbūnehu” (Ai i do ata dhe ata e duan Atë), përpara se të bartë ngjyrën e dashurisë, ai bart ngjyrën e me‘ashūḳit (qenies së dashuruar). Ky është një rregull i nxjerrë nga ājeti i sipërcituar i cili është shprehur në një mënyrë të mahnitshme.

Pra në ājetin e 54 të sūres Māide thuhet se njeriu është i dashuri i i përjetshëm i Allāhut, mirëpo qenie i njeriut i dashuruar në këtë mënyrë buron nga shumica e muḥabbetit (dashurisë së ndërsjellë) të Allāhut. Si rrjedhojë Ai ka thënë kështu: “Nëse ju nuk më doni, atëherë Unë do të zgjedh një të dashur tjetër...”

Mjeshtër Dīnānī: Shprehem kështu sepse nuk mund të ketë përjetësi pa me‘ashūḳ (të dashur). Baza e kësaj bote është muḥabbeti (dashuria e ndërsjellë). Ashtu siç rrëfen dhe i madhi Ḥāfiḍḥi në poezinë e tij gjithçka është vepra e dashurisë. Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālī shpalos një numër të lartë çështjesh, mbi të cilat do të hedhim dritë më vonë. Këtu përpara së gjithash i dashuruari është thelbësor. Ai nuk e pranon ‘āshiḳun (dashuruesin) si bazë por me‘ashūḳun (të dashurin), gjë që do ta sqarojmë, sepse dhe vetë Allāhu është një me‘ashūḳ (i dashuruar).

يُحِبُّهُمْوَيُحِبُّونَهُ“juḥibbuhum ue juḥibbūnehu” (Ai i do ata dhe ata e duan Atë)... Pasqyrimi i njeriut i  qenies së dashur të tij është dashuria e tij për Të. Pra nëse njeriu nuk do të ishte një i dashuruar i përjetshëm dhe nuk do të ishte bashkëbiseduesi i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, atëherë ai nuk do të mund ta kuptonte shijen e dashurisë. Kështu që ai e shijoi shijen e dashurisë dhe u bë muḥibb (dashurues). Nëse ai bën këtë pasqyrim njeriu duhet të dojë të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar dhe njeriu duhet besnik në qenien e tij të dashuruar.

Larixhānī:

Saje-ji me‘ashūḳ eger ufātad ber ‘āshiḳ ‘iḳ çé shod,

Mā bé u muḥtāxh būdīm u bé mā mushtāḳ būd.

Hija e të dashurit nëse ra poshtë të dashuruarit ç’ndodhi?!

Ne ishim nevojtarë për të, ai ishte i djegur nga dashuria për ne.

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra kjo lidhje afrimiteti mes të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar dhe robërve të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, është dypalëshe. Por nëse shihni mirë këtu nuk ka dy palë. Duke përdorur këtu thënien e të urtëve “iḍāfe” (lidhja) e këtushme nuk është “iḍāfetu’l-me‘aḳūli” (e arsyetuar, logjike). Këtu ndërtohet një lidhje dhe shumica e njerëzve me mendime naive dhe të thjeshta, në përgjithësi këtë “iḍāfe” (lidhje) e kuptojnë si “iḍāfetu’l-me‘aḳūli” (e arsyetuar, logjike).

Ka dy lloj lidhjesh: “Lidhja e parë është “iḍāfetu’l-me‘aḳūli” (lidhja e arsyetuar, logjike), kurse e dyta është “iḍāfetu’l-ishrāki” (lidhja e shoqëruar). Ka gjithmonë dy palë tek lidhja. Fjala vjen: “ubuūet” (atësia), “umūmijjet” (amësia), “ukhuūet” (vëllazëria), “bunuūet” (birësimi), “jemīn” (i djathtë), “jesār” (i majtë) etj. Për shembull kur thoni i djathtë kundrejt tij gjendet i majti. Në “ubuūet” (atësi) në njërën anë është i ati dhe në anën tjetër është i biri. Në “ukhuūet” (vëllazëri) në njërën anë është një vëlla ndërsa në anën tjetër është vëllai tjetër. Pra shkurtimisht lidhja është gjithmonë dypalëshe. Ja pra kjo quhet: “iḍāfetu’l-me‘aḳūli” (lidhja e arsyetuar) ose relative.

Por ka dhe një lidhje tjetër e cila në fakt dhe ajo është një lidhje por që nuk ka palë në të, ajo është e përjetshme e njëanshme. Fjala vjen drita dhe dielli. E mora këtë shembull sepse në mendjen time nuk më erdhi një shembull më i thjeshtë në këtë çast. Drita me diellin dhe gjithashtu dhe dielli me dritën kanë një lidhje me njëra-tjetrën. Shumë mirë por nëse këtu drita qëndron në një anë dhe dielli qëndron në anën tjetër, vallë a nuk i lidh këto të dyja, një gjë tjetër që qëndron në mesin e tyre?! Jo! Këtu nuk ka një gjë të tretë.

Për shembull në të djathtë dhe në të majtë ka një anëtë tretë.Pra në mes ka një kufi që nukështëasdjathtas e as majtas. Pra ajo anë e mesme i jep anë të djathtës dhe të majtës. Por për dritën dhe diellin nuk është e njëjta gjë. Fjala vjen drita nuk mund të thotë: “Unë jam në një anë kurse dielli është në anën tjetër dhe unë fitoj lidhje me të”, sepse nuk ka dritë kur nuk ka diell. Pra këtu ka një lidhje por kjo lidhje është një lidhje e shoqëruar. Njerëzit e urtë kësaj i vënë emrin lidhje e shoqëruar. Por pavarësisht se është lidhje tek e vërteta ka vetëm një palë. Ndonëse drita dhe dielli duken si dy palë, kur shihet më mirë vihet re se drita nuk është gjë tjetër përveç se shfaqja e diellit.

Në këtë pikë kam dëshirë që të ilustroj shembullin e dytë për sa i përket lidhjes së shoqëruar. Për shembull ju dhe dituria juaj... Fjala vjen ju keni perceptimet tuaja dhe dituritë tuaja. Cili është raporti juaj me dituritë tuaja?! Ju keni raport me diturit tuaja dhe dituritë uaja kanë raport me ju.

Shumë mirë por a janë dituritë tuaja në një anë, ndërsa ju jeni në anën tjetër dhe a ka diçka të tretë që siguron lidhjen tuaj?! Jo. Dituritë tuaja janë të njëjta me ju dhe ju jeni të njëjtë me dituritë tuaja. Pra këtu bëhet fjalë për njëshmërinë e konceptuesit me të konceptuarin, ose menduesit me të menduarin.

Dituria e çdo njeriu ka një lidhje me veten e saj, por kjo është një lidhje shoqëruese. Gjithashtu dhe lidhja e dritës me diellin është një lidhje shoqëruese. Afrimiteti i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar ndaj njeriut - madje dhe përjetësi - është një lidhje shoqëruese. Themi se është e drejtë se ky është një afrimitet dypalësh, pra lidhja mes Khāliḳut (Krijuesit) dhe makhlūḳut (të krijuarit), si dhe muḥibbit (dashuruesit) me maḥbūbin (të dashuruarin). Megjithatë ashtu siç pandehin disa njerëz me mendime naive, të pastra këtu nuk kemi në njërën anë një dashurues në anën tjetër një të dashurar dhe në mesin e tyre një që siguron lidhjen e tyre.

I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është muḥibb (dashurues), kurse njeriu është maḥbūb (i dashuruar). Mirëpo kjo lidhje është shoqëruese. Pra kjo është lidhja shoqëruese e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është gjithmonë në gjendjen e dhënies së fejḍit (begatisë, frymëzimit), kështu që themi se bëhet fjalë për dy koncepte idhur me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Njëra është “iḍāfe” (lidhja) dhe tjetra është“ifāḍe”(begatia,frymëzimi).Fjala“ifāḍe” (begatia, frymëzimi) do të thotë përcjellja efrymëzimit.Brenda “ifāḍe”(begatisë,frymëzimit) ka “iḍāfe”(lidhje). Por përse?! Sepse këtu bëhet fjalë kur Allāhu dërgon “ifāḍe” (frymëzim) si “mufiḍ” (dhënës i frymëzimit) gjendet dhe një “mufāḍ” (marrës i frymëzimit).

Vallë a është e mundur dhënia e frymëzimit në mungesë të marrësit të frymëzimit?! Puna e dhënies së frymëzimit kërkon një marrës së frymëzimit pra një palë marrëse. Por këtu ifāḍe - pra përcjellja e frymëzimit - është e përjetshme por mufāḍi - pra marrësi i frymëzimit - është ḥadīth (i krijuar). Shfaqja është e përjetshme, kurse i shfaquri është ḥadīth (i krijuar). Khalḳ (krijimi) është i përjetshëm, ndërsa makhlūḳu (i krijuari) është ḥadīth (i krijuar). Kjo është një çështje e rëndësisë jetike në teologji.

Allāhu është gjithmonë në gjendjen e dhënies së fejḍit(frymëzimit) dhe dërgimi i frymëzimit të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar nuk është ndërprerë kurrë. Allāhu është mufīḍi (dërguesi i frymëzimit) absolut dhe shoqëruesi absolut. Që nga përjetësia deri tek e përhershmja Ai është i zotëruesi i frymëzimit dhe shoqërimit në çdo çast. Megjithatë kjo nuk do të thotë se mufāḍi (marrësi i frymëzimit) është i përjetshëm. Ne ndonëse jemi frymëzimi i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, rishtas jemi ḥadīth (të krijuar). Sepse ifāḍe (frymëzimi) është i përjetshëm, kurse mufāḍi (marrësi i frymëzimit) është ḥadīth (i krijuar).

Larixhānī: Ne e njohim të nderuarin Aḥmed Gazzālī, si një njeri dashuria dhe ndjenjat e të cilit janë të ngazëllyera dhe të derdhura, por ai në thelb duket si një njeri që mendon shumë. Fjalitë në veprat e tij bartin një inxhineri të tillë sa pothuajse ne nuk mund të ndërrojmë vendin e asnjë fjalie.

Ai në këtë veprën e tij rrëfen se mrekullia e të nderuarit ‘Īsā (p.m.t.) ishte ringjallja e të vdekurit, mrekullia e të nderuarit Mūsā (p.m.t.) ishte shndërrimi i shkopit të tij në një dragua, kuçedër. Mrekullia e të nderuarit të dërguarit tonë (p.q.m.t.) ishte ndarja e Hënës në dy pjesë, kurse mrekullia e Allāhut ishte krijimi njeriut.

Pra ai e shikon njeriun si një mrekulli të “rubūbijjetit” (qenies Zot). Ai e lartëson deri në atë masë njeriun sa e sheh si mrekulli krijimin e tij. Ndërsa këtu ai tregon kështu: “Nëse njeriu nuk do të kishte një përmasë të përjetshme, atëherë ai nuk do ishte i dashuri i Allāhut. Njeriu është si i përjetshëm edhe i përhershëm. Nuk ka përshkrim njeriu të cilit nuk i dihet as fillimi e as fundi, sepse ana më themelore e tij është “maḥbūbijjeti” (qenia i dashuruar)”. Vallë a është e mundur që ta shohim maḥbūbijjetin (qenien i dashuruar) si anën themelore të njeriut në pikëpamjen mendore?!

Mjeshtër Dīnānī: Epo ju bëtë një pyetje tepër të vështirë. Lidhja e dashurisë me mendjen ashtu siç shpalosët dhe ju, pavarësisht se Aḥmed Gazzālī ishte brenda një dashurie të ngazëllyer dhe gjendje dehjeje gjithashtu ai ishte dhe një njeri i mendjes. Në fund të fundit ‘irfāni (urtësia) nuk mund të jetë në mungesë të ‘aḳlit (mendjes). Muḥabbeti (dashuriaendërsjellë)i përjetshëm i Allāhut në të njëjtën kohë është dhe ḥikmeti (urtësia) e Allāhut.Mbiemrat e Allāhut nuk janëtë ndarënga njëri-tjetri.Muḥabbeti (dashuriaendërsjellë) mbështetet në bazën e ḥikmetit (urtësisë).Dashuria që brenda saj nuk ka mendje dhe urtësinuk është dashuri. Në thelbin e dashurisë dhe dashurisë së ndërsjellë gjendet mendja dhe ndërgjegjja. Nëse ju hiqni dhe merrni ndërgjegjjen nga dashuria, atëherë nuk do të gjendet asgjë tjetër përveç instiktit.

Në thelb kjo vlen për gjithçka. Citoj se kur merrni ndërgjegjjen çdo gjë asgjësohet plotësisht. Bota e qenies është ndërtuar mbi bazën e ndërgjegjjes. Madje nëse nuk do të druhesha nga ju do të kumtoja: “Qenia është shfaqja e ndërgjegjjes”. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është vetë ‘ilmi (dituria) dhe ḥikmeti (urtësia). Sepse mbiemrat e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar janë pikërisht veta e Tij. Nëse do të kemi rastin do të flasim se megjithëse mbiemrat e Allāhut janë në shumës sërish janë veta e Tij. Pra ndonëse ato janë në shumës përsëri dhe qenia e Tij njëjës është një mrekulli në vete.

Megjithatë unë po kthehem në çështjen thelbësore me qëllim që të mos shpërqendroj çështjen. Fjalia e tij është një fjali që tregon mrekullinë: “Mrekullia e Allāhut është krijimi i njeriut”. Në fakt çdo punë e Allāhut është një mrekulli, kjo është jashtë mase e qartë. Fjala “mrekulli” me kuptimin e plotë të fjalës do të thotë: “Gjëja që tjetri është i paaftë ta bëjë”. Pra mrekullia është gjëja që e lë tjetrin të paaftë ta bëjë, që nënkupton se ai nuk ka mjaftueshëm fuqi që ta bëjë këtë punë. Përsëris se është jashtëzakonisht e qartë se askush nuk mund të bëjë punërat që i bën Allāhu. Si rrjedhojë çdo punë e Alahut është një mrekulli. Mirëpo pavarësisht se puna e krijimit të Allāhut është një mrekulli, krijimi i njeriut është një mrekulli e veçantë.

Krijimi i njeriut është një mrekulli e veçantë. Tekefundit krijimi është për njeriun. Shumë mirë por si mund të ngrej një pretendim të tillë?! “Leu lāke lemā khalaḳtu eflāḳe”. (Sikur të mos ishe ti nuk do t’i kisha krijuar universet). Kjo nënkupton se krijimi është në sajë të njeriut. Pozitivistët dhe materialistët duke qenë se nuk janë në atmosferën hyjnore mund të mos e pranojnë këtë fjali.

Lërmëni që t’ua sqaroj këtë duke u mbështetur në një ājet ḳurānor. Allāhu i Lartësuar thotë “tebāreke” (qoftë i bekuar) për këtë punë të mrekullueshme. Pra Ai thotë: فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ“Fe tebāreke Allāhuaḥsenu’l-Khāliḳīne” (Dhe qoftë i bekuar Allāhu më i miri Krijues). (Sure Mu’minūne, 14) pasi ka treguar krijimin e njeriut. Shumë mirë por përse Allāhu i Lavdëruar është “aḥsenu’l-Khāliḳīne” (më i miri Krijues)?! Allāhu i Madhëruar është më i miri Krijues sepse ai ka krijuar njeriun që është krijesa më e mirë.

Allāhu ka krijuar një mori gjërash. Mirëpo kur Allāhu krijoi kryeengjëllin Xhibrīl, engjëllin Isrāfīl, engjëllin Mīkāīl dhe krijesat, qeniet e tjera të vogla dhe të mëdha nuk tha: “Fe tebāreke Allāhu aḥsenu’l-Khāliḳīne” (Dhe qoftë i bekuar Allāhu më i miri Krijues). Por Ai e ka thënë këtë pasi krijoi njeriun, sepse Ai kishte krijuar më të mirën krijesë. Për këtë arsye në njëfarë kuptimi Allahu kishte vlerësuar Vetveten.

Mbase tani në mendjen disa nga ndjekësve tanë të nderuar mund të vijë kjo pyetje: “Vallë si është e mundur që njeriu i cili bën kaq shumë ligësi, të jetë “aḥsenu’l-makhlūḳīne” (më e mira krijesë)?! Vallë si është e mundur që Ebū Xhehli dhe Ebū Lehebi të jenë “më e mira krijesë?!” Vallë si është e mundur që njeriu i cili ka derdhur dhe i ka lyer duart me kaq shumë gjak gjatë historisë, dhunues, grabitës, hajdut, kriminel, përdhunues, plaçkitës, vrasës të jetë “më e mira krijesë?!” Pohoj se pyetje të tilla të gabuara mund të vijnë në mendjen e një numri të lartë njerëzish. Madje dhe engjëjt kishin bërë të njëjtin gabim:

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ”“Ueidhḳāle Rabbeke lilmelāiketi innī xhā‘ilun fi’l-erḍi khalīfeḳālū etexh‘alu fīhā men jufsidu fīhā ue jesfiku’d-dimāe ue naḥnu nusebbiḥu biḥamdike ue nuḳaddisu lekeḳāle innī e‘alemu mā lā te‘alemūne”. (Kur u tha Zoti yt engjëjve: “Unë jam bërës, krijues në tokë i një prijësi, mëkëmbësi!” Atathanë: “A do të krijosh në të atë që bënçrregullime, trazira dhe derdh gjaqet dhe ne të lavdërojmë Ty me lavdërimin Tënd dhe të shenjtërojmë plotësisht!” Ai tha: “Nuk ka dyshim se Unë e di atë që ju nuk e dini!”)(Sūre Beḳare,30)

Përgjigjja e dhënë nga Allāhu i Lartësuar është hem tejet e qartë hem me shpoti, qesëndi, sepse në këtë përgjigjen e dhënë nga Allāhu i Lavdëruar gjenden një numër i madh simbolesh. Kështu që Allāhu i Madhëruar në përgjigjen e Tij të dhënë nuk jep asnjë sqarim dhe thjesht thotë: “Nuk ka dyshim se Unë di atë që ju nuk e dini!” Ja pra këtu është pikërisht vendi iduhur për të bërë këtë pyetje: “Shumë mirë por çfarë ishte gjëja që dinte Allāhu i Lartësuar?!”

Ju kishit shtruar pyetjen për mendjen dhe dashurinë. Ja pra Allāhu hem e dinte dhe hem e donte. Ja pra unë pikërisht këtu dua që të bëj lidhjen mes ājetit 54 ḳurānor që kalon në sūren Māide: “يُحِبُّهُمْ“juhibbuhum” (Ai i do ata) me ajetin kuranor: “إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ“Innī e‘alemu mā lā te‘alemūne” (Nukka dyshim se Unë e di atë që ju nuk e dini).(Sūre Beḳare,30)Kjo çështje për të cilën fola nuk gjendet në veprën me titull: “Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) e Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīt.

Shikoni Allāhu i Lartësuar në këtë ājet thotë: يُحِبُّهُمْوَيُحِبُّونَهُ“juḥibbuhum ue juḥibbūnehu” (Ai i do ata dhe ata e duan Atë). Pra Ai thotë se i do njerëzit, kurse këtu Ai i kthen përgjigje engjëjve: (Nuk ka dyshim se Unë e di atë që ju nuk e dini). Shumë mirë por ku ishte kjo gjë që dinte Allāhu?! Tek njeriu... Pra Ai thotë se ju nuk e dini atë gjë që unë e di që është tek njeriu. Ajo gjë që Allāhu dinte se ishte tek njeriu ishte “‘aḳli” (mendja). Allāhu i Lavdëruar nuk e përdor fjalën “‘aḳl” (mendje), por përdor fjalën “‘ilm” (dituri). Megjithëse Allāhu i Madhëruar është ‘ālim (i ditur), Ai nuk e ka përdorur fjalën “‘aḳl” (mendje) si mbiemër. Për këtë arsye as ne nuk e përdorim fjalën “‘ākil” (i mençur) lidhur me Allāhun, pro në vend të saj ne përdorim fjalën “‘ālim” (i ditur) në lidhje me Allāhun.

Këtu qenia ‘ālim (i ditur) dhe qenia muḥibb (dashurues) është një gjë e vetme. Pra i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është hem ‘ālim (i dituri) dhe hem muḥibb (dashuruesi) i njeriut. Allāhu i Lartësuar e di se ç’ndodh brenda njeriut dhe e do njeriun duke qenë se e di.

Larixhānī: Për këtë arsye Ai në ājetin pasardhës tregon si më poshtë: “وَعَلَّمَآدَمَالْأَسْمَاءَكُلَّهَاثُمَّعَرَضَهُمْعَلَىالْمَلَائِكَةِفَقَالَأَنْبِئُونِيبِأَسْمَاءِهَٰؤُلَاءِإِنْكُنْتُمْصَادِقِينَ“Ue ‘al’leme Ādeme’l-esmāe kul’lehā thumme ‘araḍahum ‘ale’l-melāiketi feḳāle enbi-ūnī biesmāi hāulāi in kuntum ṣādiḳīne”. (Dhe ia mësoi Ādemit emrat e gjithçkaje dhe më pas ua paraqiti ato engjëjve dhe tha: “Lajmëromëni për emrat e këtyre nëse jeni besnikë (të drejtë, të vërtetë) në atë që thoni). (Sūre Beḳare, 31)

Mjeshtër Dīnānī: Po, Ai sqaron gjënë që ai ka thënë si përmbledhje engjëjve dhe thotë se njeriu i di mbarë emrat. Pra qenia e vetme që i di të të tërë emrat e Allāhut të Lavdëruar është njeriu. Asnjë qenie tjetër nuk i di mbarë emrat e Allāhut të Madhëruar dhe “‘ilmu’l-ḥuṣūlin” (diturinë e përftuar). Qenia e vetme që është shfaqja pa përjashtim e të tërë emrave të Allāhut të Lartësuar në këtë botën e qenies është njeriu. Ja pra kjo është gjëja që e dinte Allāhu i Lavdëruar. Unë meqenëse nuk do të përdor fjalën “‘aḳl” (mendje) rreth Allāhut të Madhëruar po them si vijon: “Ja pra kjo është dituria e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar dhe me këtë të fshehtë njeriu është i dashuri i Allāhut të Madhëruar”.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, të themi të drejtën çështja jonë sapo ua hap, por për fat të keq koha e programit tonë mbaroi. Ne kemi një sërë çështjesh për të cilat do të flasim në veprën me titull:“Seuāniḥu’l-‘Ushshāḳi” (Gjendjet e të Dashuruarve) e Ḥāxhxhī Aḥmed Gazzālīt. Ne do ta vazhdojmë çështjen tonë në programin vijues.

Shumë mirë mjeshtër ne përfituam jashtë mase shumë nga sqarimet tuaja. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak