Një ḥadīthipërcjellur ngaImām Mūsā Kāḍḥimi (p.m.t.) është në përputhje me thënien në këtë poezi.Imām Mūsā Kāḍḥimi(p.m.t.) thotë se çdo gjë ka një dëshmi dhe dëshmia e mendjes është tefekkuri (meditimi),dëshmia e tefekkurit (meditimit) është sukūti (heshtja) dhe se dëshmia e sukūtit (heshtjes)janë “uelājātet” (kujdestaritë). Pra ju mund të arrini tek vendii sukūtit (heshtjes) në “urdhrin tonë” (uelājetin) (kujdestarinë) tonë).

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Xhemālet āfṭāb-é her nezer bād,

Z khūbī rūj-é khūbet khūbter bād.

Merā ez tost her dem tāze ‘eshḳi,

To rā her sesā‘atiḥusn-é dīger bād.

Qoftë diell për këdo që sheh bukurinë tënde,

Qoftë më e bukur fytyra jote nga bukuria.

Për mua nga Ti ka një dashuri të re në çdo çast,

Qoftë një bukuri tjetër e jotja në çdo orë, kohë.

Ḥāfiḍḥ Shīrāzī

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull:“مثنوي معنوي”“Methneuī’l-Me‘neuī”(Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut dhe kemi disa programe që jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Ne po hetojmë dyvargëshit e fillimit të fletores së parë të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e Meulānës. Në këtë çast kemi ardhur në dyvargëshin e tetëmbëdhjetë dhe nëntëmbëdhjetë të veprës së njëjtë.

Mjeshtri ynë i nderuar gjatë rrëfimit të dyvargëshit të shtatëmbëdhjetë dhe të tetëmbëdhjetë të mëparshëm, bëri të ditur se i madhi Meulānā e kishte përkufizuar “nejin” (fyelin) si insānu’l-kāmilin (njeriun e përkryer) dhe bëri të qartë veçoritë, vetitë e “nejit” (fyellit). Nga tetëmbëdhjetë dyvargëshit e parë mund të arrihet në këtë përfundim: “Insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) ka një detyrë në botën e qenies dhe detyra e tij është mbajtja dhe zënia për dore e sālikëve (udhëtuesve të udhëtimit shpirtëror të përmirësimit etik dhe moral: Media e Lirë). Pra ai duhet që t’i zërë për dore ata dhe t’i çojë tek të fshehtat e ‘ashḳut (dashurisë).

Miratojmë se insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) është një njeri me dy drejtime. Pra ata e kanë konceptuar hem sā‘atin (orën, kohën) e ‘arshit (fronit të Allāhut) dhe të fershit (sipërfaqen e tokës). Njerëz të tillë kanë aftësinë, mjeshtërinë dhe zotësinë e zënies së udhëtarëve për dore dhe qenies së udhërrëfyesit për ta. Por përse vallë?! Sepse këtë e thotë dyvargëshi pasardhës, i cili thotë:

 

Bend bogsel, bāshāzād ej péser,

Çend bāshi bend-é sīm u bend-é zer.

 

Zgjidhe lidhjen dhe bëhu i lirë o fëmijë,

Deri kur do të bëhesh robi i arit dhe robi i argjendit?!

 

Mbarë komentuesit lidhur me fjalën “fëmijë” që ceket në dyvargëshin e lartpërmendur, kanë komentuar se kjo është një fjalë që murshidët (udhërrëfyesit) u drejtohen dhe thërrasin murīdët (kërkuesit, nxënësit) e tyre. Pra këtu fjala fëmijë ka kuptimin e sālikut (udhëtarit). Atëherë ai thotë se që të mund të bëhesh një sālik (udhëtar) duhet të shkëpusësh interesat, lidhjet, varësitë me këtë botë.

 

Vallë a mund të thuhet në këtë gjendje se shkëputja e lidhjeve me këtë botë është njëri nga kushtet e fillimit të sulūkut (udhëtimit shpirtëror) sipas aspektit të Meulānës?!

 

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, miratoj se patjetër ashtu është. Bëj të ditur se etapa e parë në kuptimin e përgjithshëm e fillimit të sulūkut (udhëtimit shpirtëror), që është domethënia e udhës së të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar është tezkija pra pastrimi. Kështu që për këtë dëshmojnë hem ājetet e nderuara ḳurānore hem ḥadīthet e larmishme fisnike; madje këtë tregojnë dhe përvojat e njerëzve të të sulūkut (udhëtimit shpirtëror).

 

Kuptimi i termit tezkije (pastrim) do të thotë lënia e lidhjeve me këtë botë. Tezkije (pastrimi) nuk është bërja e njeriut e makiazhit në fytyrën, paraqitjen e tij. Termi tezkije ka kuptimin e pastrimit. Pra ashtu siç e kemi paraqitur dhe më parë lidhja e zemrës me gjëra të tjera përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar është ndotje, ndyrësi.

 

Zemra është një gjë që i përket Allāhut; zemra është shtëpia e Allāhut. Allāhu nuk ka vend, Ai është i lartësuar nga vendi. Por nëse do të bëhet fjalë se ku mund ta ketë vendin Allāhut, kthejmë përgjigjen se ai vend është zemra e njeriut të ndërgjegjshëm. Por ku mbështetem unë kur them këtë?! Unë mbështetem në vetë fjalët e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Në një ḥadīth ḳudsī (të shenjtë) thuhet si më poshtë: “Māuesī‘anī arḍīue lā semāīue uesī‘anīḳalbu’l-mumini” (Nuk më përfshin, strehon as toka dhe as qiejt por më përfshin, strehon zemra e besimtarit). Pra siç shihet Allāhu i Lartësuar thotë se mund ta përfshijë, strehojë, zërë vend vetëm në zemrën e robit të Tij besimtar dhe askund tjetër. Kjo është një thënie shumë e çuditshme, nëse më lejoni unë dua të hedh dritë mbi këtë thënie, sepse gjithashtu është dhe komentimi i fjalëve të poetit Meulānā.

 

Shumë mirë por çfarë do të thotë: “Mua mund të më përfshijë, strehojë vetëm zemra e robit Tim besimtar?!” Nëse do ta mendojmë këtë thënie në kuptimin e dukshëm, jashtëm atëherë para së gjithash duhet të bëjmë këtë pyetje: “Vallë cili është më i madh ḍḥarfi (zarfi) apo maḍḥrūfi (i futuri në zarf)?! Natyrisht se zarfi duhet të jetë më i madh; sepse i futuri në zarf duhet të futet në zarf. Shikoni se sa e madhe që është zemra e njeriut; por këtë fjalë nuk e themi si një fjalë mohimi.

 

Allāhu i Lavdëruar është “lā jetenāhī” (nuk ka fund), pra nuk ka kufi, shumë mirë por si është e mundur që Ai mund të futet, strehohet në zemrën e njeriut të ndërgjegjshëm?! Pohojmë se nuk kemi zgjidhje tjetër, përveç se të pranojmë se në një këndvështrim njeriu ka një anë të pakufizuar. Në rast të kundërt ju nuk mund t’i jepni një kuptim këtij ḥadīthi. Një gjë e pakufizuar nuk mund të përfshihet, strehohet në një gjë të kufizuar. Arsyeja dhe mendja e shëndoshë e kërkojnë këtë.

 

Zemra e njeriut, mendimi dhe mendja e njeriut pavarësisht mbarë kufizimit të tyre rishtas kanë një anë të pakufizuar. të pafund. Shumë mirë por cila është ajo anë?! Ajo është ana e lidhjes me Allāhun. Nëse njeriu e pastron, zbraz brendinë e tij nga interesat, lidhjet e kësaj bote atëherë ai bëhet si fyelli.

 

Bend bogsel, bāshāzād ej péser,

Çend bāshi bend-é sīm u bend-é zer.

Zgjidhe lidhjen dhe bëhu i lirë o fëmijë,

Deri kur do të bëhesh robi i arit dhe robi i argjendit?!

Këtu shënojmë se është e vërtetë se ai ka bërë me shenjë tek sāliku (udhëtari) duke përdorur fjalën: “O fëmijë” teksa përshkruan kështu: “Zgjidhe lidhjen dhe bëhu i lirë o fëmijë”.Por gjithashtu fëmijë është dhe i mituri,pra njeriu që nuk është i matur, i pjekur,i rritur.Pra ai njeri që nuk e ka arritur maturinë, pjekurinë e takimit dhe i cili ka ende disa lidhje në këtë botë.

Thënia: “Zgjidhe lidhjen dhe bëhu i lirë o fëmijë”, ka kuptimin se këmbët e tua janë ende të lidhura.Koha,vendi, interesat, lidhjet,kërkesat, joshjet, varësitë janë secila një zinxhir dhe këto interesa nuk janë as të një ngjyre. Kjo shumëllojshmëri ngjyrash e interesave nuk ka kufi. Moria e tyre është aq e tepërt sa është e panumërt.

Nëse mund t’izgjidhësh dhe të shpëtosh nga të tëra këto lidhje, atëherë zemra jote bëhet gati që të dalë në prani të Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit) dhe në të vendoset raḥmeti (mëshira) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Kurse në një ḥadīth tjetër ḳudsī kalon si vijon:“Ene ‘inde’l-ḳulūbu’l-munkesire” ose sipas një versioni tjetër “el-munkesiretu ḳulūbuhum”. Ky ḥadīth përkthehet kështu:“Unë jam në zemrat e thyera”,ose “në zemrat e tyre të thyera”. Shumë mirë por çfarë do të thotë thënia:“zemrat e thyera?!” Mos vallë do të thotë ai njeri që ka pësuar fatkeqësi, i brengosur dhe i dëmtuar?! Jo, thënia bën fjalë për zemrën që ka thyer, shkëputur lidhjet.

Larixhānī:Ose kufinjtë, limitet...

Mjeshtër Dīnānī:Po, fundja lidhja është kufi,kjo do të thotë se nëse diku ka lidhje, varësi, në fund të fundit aty ka limit. Kur lidhjet lihen, atëherë zgjidhen dhe kufinjtë, limitet. Tanimë nuk ka kufi, sepse zemra i ka ndërprerë, shkëputur lidhjet. Kur zemra i ndërpret lidhjet me çdo gjë tjetër përveç të Vërtetit të Bekuar ja pra pikërisht atëherë i Vërteti i Bekuar zë vend në zemër. Ja pra atëherëi Pakufizuari zë vend në të pakufizuarën. Ky është një ḥadīth ḳudsī.Pra ose nuk do ta pranoni këtë ḥadīth ose do t’i jepni në këtë formë kuptim. Shkurt nuk ka udhë tjetër.

Larixhānī:

Khodā ender dél-é mu’min bégonxhed,

Ké mu’min rā dél-é bī intihāst.

Zoti zë vend në zemrën e besimtarit,

Që zemra e besimtarit është e pafund.

Mjeshtër Dīnānī: Ju lumtë, po ashtu është, pikërisht ashtu siç thashë. Besimtari është një njeri i ndërgjegjshëm, ai njeri i cili është i urti i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Kur thuhet besimtar nuk kihen për qëllim disa paraqitje të jashtme. Nëse një njeri zotëron një ndërgjegjje të kulluar, pastër, të vërtetë atëherë Allāhu i Madhëruar strehohet, zë vend në zemrën e tij.

Bend bogsel, bāshāzād ej péser,

Çend bāshi bend-é sīm u bend-é zer.

Zgjidhe lidhjen dhe bëhu i lirë o fëmijë,

Deri kur do të bëhesh robi i arit dhe robi i argjendit?!

Po, kjo është e vërtetë, njerëzit e rëndomtë janë robër të arit dhe argjendit. Ata duan arin, argjendin, postin, vendin, jetesën e mirë, drejtimin, qeverisjen, udhëheqjen. Dashuria për këtë botë ka një larmi të madhe llojesh, formash, pamjesh, trajtash; dashuria për kërë botë nuk është e njëtrajtshme. Dikush do arin, argjendin, lekun; dikush do postin, ruṭben, vendin. Kurse disa të tjerë nuk interesohen për lekun por janë të etur për drejtim dhe vdesin për qeverisje. Ai është i etur që të respektohet, t’i puthet dora dhe të lavdërohet nga ana e të tjerëve.

Sokrati nuk ishte një ‘ārif (i ditur) por ishte një ḥekīm (i urtë). Njëherë Sokratit i kishin thënë se dikush e kishte lavdëruar atë. Ai nisi të qante me dënesë. Njeriu u çudit: “Ju e keqkuptuat, ai nuk tha asgjë të keqe, ai iu ka lavdëruar”. Ndërsa Sokrati i dha këtë përgjigje: “Po, unë e njoh atë njeri, ai është një njeri i paditur.Vallë ç’lloj sjellje të paditur që paskam bërë, që ai i paditur paskapëlqyersjelljen time?!”

Ja pra Sokrati ishte një njeri që kishte shpëtuar nga këto lidhje. Natyrisht se ai nuk ishte një ‘ārif (i ditur) i stilit të Meulānës, ai ishte një ḥakīm (i urtë) dhe një filozof. Sigurisht se lënia e interesave, lidhjeve dhe varësive me të vërtetë është një punë shumë e vështirë, mosshikimi i asgjëje tjetër, përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar është një punë tepër e vështirë.

Këtu me thënien “fëmijë”, ai i drejtohet atij njeriu që nuk i ka lënë ende interesat, lidhjet dhe varësitë, sepse ai nuk ka mundur që të arrijë ende në maturinë, pjekurinë e Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit). Mirëpo nëse shpëton nga ato lidhje, atëherë bëhesh i matur, i pjekur, i rritur dhe bëhesh i lirë. Ja pra ky është dhe kuptimi i lirisë.

Sqarojmë se dhe liria është lloj-lloj. Madje dhe çuarja në vend e dëshirave dhe epsheve, bërja e çdo lloj gjëje që do shpirti është liri. Kurse një liri tjetër është një liri, kuptimin e së cilës mund ta konceptojnë shumë pak njerëz. Kjo liri është qenia i lirë nga çdo lloj interesi, lidhjeje dhe varësie.

Shikoni se ç’thotë Ḥaḍrat Ḥāfiḍḥi:

Golām-é himmet-é ‘ānem ké zīr-é çerkh-é kebūd,

Z her çé reng-é te‘al’luḳ pezired āzād est.

Unë jam fëmija (robi) i dëshirës (epshit) nën këtë univers të kaltër,

Që është i lirë nga përfshirja në çdo lloj ngjyre dhe lidhjeje.

Po, pohoj se është mëse e vërtetë se lidhjet dhe varësitë nuk janë të përbëra nga një ose dy ngjyra. Pra është e lehtë të thuash se je liruar nga tërësia e lidhjeve dhe varësive, por nëse mund ta kryesh këtë punë të vështirë, atëherë je me të vërtetë i lirë. Ai njeri që nuk i dëgjon fjalët e askujt tjetër, përveç fjalëve të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar dhe nuk shikon asgjë tjetër, përveç shfaqjeve të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, nënvizojmë se ai është me të vërtetë i lirë.

Larixhānī: I nderuari Meulānā, këtu na ilustron një shembull:

Ger bérizī beḥr ra kūzejī,

Çend gonxhed ḳismet-é jek rūzejī.

Nëse derdh detin në një shtambë,

Sa merr ai, sa një pjesë ditore.

Mjeshtër Dīnānī: Po,ai rri sa rri e ngren pyetjen: “Nëse ju doni të derdhni një det në shtambë?!” Por vallë sa ujë nga deti mund të marrë një shtambë, broke, enë ose finxhan?!Themi një shtambë, broke, enë ose finxhan mund të marrje një sasi ujë nga deti por nuk mund të strehojë të tërë detin.

Çdo njeri ka një enë, një kufi. Por njeriu mund ta thyejë, kapërcejë, tejkalojë këtë kufi.Disa njerëz mundt’ithyejnë kufinjtë mesulūkun(udhëtimin shpirtëror). Ja pra atëherë enët e tyre bëhen të pakufizuara.Ja pra ky është kuptimi i thënies: “El-munkeseretu’l-ḳulūbuhum” (Qenia e thyer e zemrave të tyre). Kuptimi i thënies “zemër e thyer” nuk është hidhërimi, mërzitja, trishtimii një njeriu si pasojë e dëmtimittë tij në aktin e shitjes dhe blerjes, pra në tregti ose pësimit të tij të ndonjë gjëme, fatkeqësie. Kuptimi i kësaj thënie është thyerja dhe shkëputja e zemrës me gjithçka tjetër përveçAllāhut të Lavdëruar.Poeti Meulānā e ka shpalosur butësisht këtu, kurse në një vend tjetër e shpreh me një thirrje më të guximshme:

Çun ké men ez dest shodem der raḥ-é men shīshe menéh,

Ver bénehi pā bénehem her çé béjābem shikenem.

Kur unë dal, kaloj nga vetvetja mos më vër qelqe në udhën time,

Nëse më vë unë do të vë këmbën time dhe do të thyej ç’do të gjej.

Gjithashtu dhe Ḥāfiḍḥ Shīrāzī duket se e ka marrë nga Meulānā këtë retorikë, thirrje të guximshme në këtë dyvargëshin e tij:

Béjā gol berefshānīm u mej der ṣāger endāzīm,

Feleḳ rā ṣaḳf béshkafīm u terh-é nov derendazīm.

Eja le të përhapim dëgjimin dhe le të mbushim pije në ḳade,

Le ta çajmë universin nga fillimi dhe le ti japim një rend të ri.

Mistiku Meulānāthekson se mos vër qelqe, shishe, pra mos vër pengesa në udhën time, sepse unë do të thyej gjithçka tjetër me këmbën time që ç’do të gjej, përveç udhës së të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Këtu qelqi, shisheja ka kuptimin e një guri të çmuar, gjëje të vyer.Pra ai përsërit se mos i vër të tëra këto përpara meje, se unë jam në një gjendje të tillëqë do të thyej ç’do të gjej.

Larixhānī:Këtu mund të ketë dhe shenja nxjehjeje, zemërimi. Pra ai mund të kishte dhe për qëllim të thotë: “Masa e enës tënde është sa shtamba, vallë përse kërkon detin?!”

Mjeshtër Dīnānī:Po, ai ka për synim të thotë: “Dije se ena jote është në këtë masë.Kjo ena jote e vogël nuk merr më tepër se kaq”.

Larixhānī:Pra ne mund të themi këtë: “Ena e botës sonë është e kufizuar, ndërsa aftësia, ena jonë etike, morale dhe shpirtërore janë të pakufizuara”.

Mjeshtër Dīnānī: Njeriu ka dy anë. Pra njeriu nuk mund ta njohë të Vërtetin e Bekuar përpara se të njohë vetveten. Ne nuk e njohim vetveten, ne dimë vetëm dëshirat, epshet, kërkesat, shpresat, urimet e kësaj bote dhe enën tonë të kufizuar që zotërojmë të kësaj bote. Udha e arritjes tek Allāhu i Bekuar dhe i Madhëruar është njohja e vetvetes.

Ç’është e vërteta dhe këto dëshira, epshe, kërkesa dhe shpresajanë të pakufizuara në njëfarë kuptimi. Disa njerëz nuk ngopen me kërkesat dhe joshjet mishtore, trupore, vetjake. Për shembull nëse do të pyesni një njeri jashtë mase të dhënë pas pasurisë si Ḳārūni: “A je ngopur me pasuri?!”, përgjigjja e tij do të jetë: “Jo, por dua më tepër”. Pra pothuajse ai merr gjendjen e xhehennemit. Shprehem kështu sepse edhe kur e pyesin xhehennemin: “A je mbushur?!”,ai kthen përgjigjen: “Jo, por dua dhe më”.

Larixhānī: Po, ai rrëfen si më poshtë:

Kūze-ji çeshm-é ḥerithān por ne şod

Tā sedef ḳāni ne shod, por dur ne shod.

Çezmja, shtamba e syve të mbjellësve nuk u mbush,

Kurse nëse guaska e midhjes nuk do të ishte flijuese nuk do të mbushej me perla.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ajo që dua të them është se njeriu mund të jetë i pakufizuar me të dyja anët e tij. Dhimbja, shkatërrimi, shthurja, dëshira e zjarrtë për këtë botë nuk ka ngopje. Sado t’i jepni jepini, sërish ajo nuk ngopet dhe kërkon më tepër. Gjithashtu dhe lënia e interesave, lidhjeve, varësive dhe shkuarja aq sa është mundësia në drejtim të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar janë të pakufizuara. Pra që të dy krerët e njeriut janë të pakufizuar;por e mesmja e tij është e kufizuar. Ne mbajmë këtë të mesmen e kufizuar dhe nuk mund të kuptojmë se si jemi në buzë të greminës në anën e vështirësisë dhe se si jemi në buzë të lartësimit në anën tjetër të lumturisë.

Ja pra kjo është arsyeja se unë vë theksin se njeriu duhet të njohë vetveten. Njeriu duhet të jetë i ndërgjegjshëm se sa është istidādi (aftësia, ena)e tij. Shumica e njerëzve nuk e di se sa është istidādi (aftësia, ena)e tyre. Ashtu siç shpalosët dhe ju shtamba nuk e di se sa ujë ka marrë dhe se nuk duhet të kërkojë më tepër se kaq. Pra nuk ka rëndësi se sa shtamba e kërkon ujin e detit, sepse tekefundit nuk mund të marrë më shumë se sasia e shtambës, sepseena, masa, sasia e saj nuk është më tepër se ajo.

Çdo qenie ka një kufi. Për shembull një pemë është e kufizuar, ajo mbaron ciklin e saj pasi ka dhënë fryte. Edhe gjallesat, kafshët janë të kufizuara, madje dhe kërkesat, joshjet e kafshëve janë të kufizuara. Afshet, epshjet, joshjet e kafshëve ndizen në stinë të caktuara. Kafshët nuk kanë interesa të tilla si mbledhja e lekut, pasurisë, thesarit dhe lidhje të kësaj bote. Kur një luan ngopet ai tanimë e lë gjahun, prenë e tij dhe largohet; mirëpo njeriu nuk ngopet. Sado lekë qëtë mbledhë ai sërishkërkon më tepër. Pra njeriu është i pakufizuar hem nga kjo anë dhe hem nga ajo anë. Si rrjedhojë theksojmë se njohja e njeriut të vetvetes është jashtëzakonisht e rëndësishme.

Larixhānī:Po dhe ṣūfisti Meulānā e thotë këtë dhe shton:“Nëse njeriu lidhet me këtë botë dhe nëse bëhet robi i kësaj bote, atëherë vetëm dashuria mund të arrijë në psherëtimën e tij”.

Her ké rāxhāme z ‘eshḳī çāk shod,

U z ḥérṣ u ‘éjb kul’lī pāk shod.

Atij që i griset veshja si pasojë e dashurisë,

Nga lakmia, zilia dhe turpi u pastrua plotësisht.

Mjeshtër Dīnānī: Pra ai nënkupton se ngacmimet, vegimet mendore dhe ëndrrat nuk mund të jenë kundërshtari i lakmisë. Afshi, epshi, joshjet, kërkesat, lakmia, zilia janë aq të fuqishme dhe aq të shumëllojshme sa nëse njeh dhjetë atëherë shfaqen njëqind të tjera. Ndonjëherë njerëzit gabojnë si pasojë e tyre. Ndonjëherë njerëzit - duke gabuar rëndë - një gjë epshore e quajnë si një gjë të Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit). Pra ajo gjë që ai pandeh se është e Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit) në thelb është e shejṭānit (e djallit, dreqit).Kjo është një gjë mjaft e vështirë dhe njeriu duhet të jetë tejet i kujdesshëm në këtë çështje. Ja pra njeriu ndonjëherë hyn në një udhë duke pandehur se është udha e Allāhut të Lartësuar por në thelb ajo është udha e shejṭānit të mallkuar.

Këto janë gjëra që ngjallin,sjellin ngacmime, ndonjëherë as llogaritë matematikore, ëndrrat madje as dëshmitë e arsyetuara, logjike nuk të hyjnë në punë. Në këtë pikë duhet një ‘ashḳ (dashuri) i Raḥmānit (Gjithëmëshirshmit). Ja pra pikërisht në këtë pikë vjen kjo dashuri dhe djeg çdo gjë si një zjarr.Zemrat copëtohen, grisen nga dashuria. Pra nëse zjarri i dashurisë hyjnore, do të djegë dhe bëjë shkrumb e hi gjithçka, përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, ja pra vetëm atëherë ai mund të përparojë në atë udhë të bekuar.Por kur brenda tij janë të pranishme ngacmimet dhe kur nuk janë të djegura, ai ecën njëfarë udhe dhe mëpas bëhet përsëri robi i ngacmimeve.

Larixhānī:Disa komentueskomentojnë kështu në këtë pjesë: “I urti Meulānā thotë se ‘ashḳu(dashuria) është mjeskimi, shërimi dhe zgjidhja e mbarë brengave, problemeve dhe robërimeve të kësaj bote.Mirëpo dhe kjo botë ka një joshje që i përket asaj. Veçanërisht teknologjia e ditëve të sotme, ose e epokës ku jetojmë na bëjnë të mundur, ose na sigurojnë qetësi, rehati të tilla sa ne zotërojmë një mori interesash dhe varësish të reja në çdo çast. Për shembullnjë njeri i cili ka një automjet bashkëkohor do që të hipë në një automjet edhe më të mirë kur ta blejë. Pra vallë si do të jetë e mundur që njeriu të arrijë tek dashuria kundrejt një joshjeje, lakmie dhe zilie lëndore në sasi kaq të madhe?! Vallë ku do ta gjejë ai dashurinë në një çast, vallë a është dashuria diçka që mund të blihet?! Vallë nga kush do ta kërkojë dhe si do të arrijë tek dashuria?! Sipas meje përgjigjet e këtyre pyetjeve janë hallkat e humbura në thëniet e Meulānës”.

Mjeshtër Dīnānī: Jo vetëm në sqarimet e Meulānës. Hallka e humbur për të cilën po flisni në njëfarë kuptimi është, por në njëfarë kuptimi edhe nuk është. Dashuria ashtu siç shprehet dhe ju nuk ështëdiçka që mund të blihet.Juasnuk mund të jepni lekë dhe të blinidashurinë, sepse dashuria as nuk mund të kërkohet dhe as mund të tregohet duke u munduar dhe u orvatur.

Mirëpo njeriu është ‘āshiḳ (dashurues) si istidād(aftësi). ‘Ashḳu(dashuria)nuk është de facto; por është si istidād (aftësi) tek çdo njeri. Si rrjedhojë ne duhet ta rrisim dhe zhvillojmë këtë istidād(aftësi).Pra njeriu duhet ta vendosë vetveten në praninë e një fryme të Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit).“Innā lil’lāhifiejjāmi dehrikum nefekhāt; ‘alā fetā reddu lehā”. (Nuk ka dyshim se tek Allāhu në ditët e kohës suaj janë frymëmarrje; mbi vajzën e re i kthehet asaj).

Raḥmeti (mëshira) dhe muḥabbeti (dashuria e ndërsjelltë)i Allāhut është e përhapur, e shpërndarë dhe ecëse, rrjedhëse. Mëshira dhe dashuria e ndërsjelltë e Allāhut është përhapur kudo dhe është në gjendje rrjedhjeje. Mbulesat dhe perdet e trasha të interesave të kësaj bote janë pengesa përpara atyre.Asgjësimi dhe heqjae atyre mbulesave dhe perdeve kërkon dituri, njohuri, urtësi. Edhe puna është e dobishme, por duhet një punë bashkë me urtësinë.

Nëse njeriu ka ndërgjegjje, nëse vazhdimisht lufton me dëshirat, epshet mishtore, trupore dhe nëse i gris dhe i heq ato mbulesa, perde që nuk janë më shumë se gishtërinjtë e një dore, atëherë ai bëhet gati në çdo çast. Dhe kur ai bëhet gati nuk ka zbrazëti. Nëse ju e grisni këtë anë të perdes, hapet udha në anën tjetër. Pra kur ju e mbyllni këtë udhë udha tjetër nuk mbyllet. Pra hapja e asaj udhe është në mënyrë paralele mbylla e kësaj udhe. Ashtu siç bëra të ditur dhe më parë nuk ka zbrazëti.

Ashtu siç kam lajmëruar dhe në programin pararendës, nëse dy qenie nuk janë në brenda një ndikimi të ndërsjelltë në botën fizikekrijohet zbrazëtia. E thënë ndryshe nëse ju luftoni me anën tuaj epshore, mishtore, trupore dhe e asgjësoni atë, pra nuk jeni robi i saj dera tjetër hapet vetvetiu. Ajo derë hapet dhe më tepër në atë masë që ju pengoni anën tuaj epshore, mishtore, trupore. Si rrjedhojë këtu nuk bëhet fjalë për një hallkë të humbur. Problemi është se sa mund të luftoni ju me anën tuaj epshore, mishtore, trupore, gjë që nuk është e mundur pa qenë ndërgjegjja.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Ju prekët një pikë shumë të hollë mjeshtër.Unë iu kisha bërë këtë pyetje të rëndësishme. I nderuari Meulānā asgjësimin e mbarë shqetësimeve dhe robërive e sqaron si më poshtë:

Shād bāsh ej ‘eshḳ-é khosh sovdā-jé mā,

Ej ṭabīb-é xhumle ‘il’lethā-jé mā.

Gëzohu oj dashuria jonë e këndshme e dashurisë,

O mjeku i mbarë sëmundjeve tona.

Shumë mirë të tëra këto janë të vërteta por ku është ky mjek,ku është ky bar?!Po,dashuria arrin psherëtimën,por vallë si mund të arrij unë këtë masë, turmë njerëzish, si një njeri që ka mbetur pas turmës të njerëzve në ditët tona?!Ose vallë ku është ai det që të mund të notoj në të?!

Mjeshtër Dīnānī: Po,pohojsepyetja juaj është një pyetje themelore dhe mjaft e rëndësishme; megjithatë ashtu siç sqarova dhe më parë nuk ka asnjë hallkë të humbur. Ashtu siç përkufizuat dhe ju epoka jonë është epoka e zhvillimit të teknologjisë dhe joshjes dhe ka më tepër anë tërheqëse se të tëra epokat e marra së bashku, nuk ka asnjë dyshim në të. Mirëpo çdo epokë ka joshjet e saj përkatëse.

Në fakt jeta është e mbushur me joshjepër njeriun. Ana joshëse e njeriut është e mbushur me joshje,epshet, kënaqësitë dhe prirjet janë të mbushura me joshje.Kjo herë-herë është një jetë teknologjike dhe pasqyrimet e saj janë shumë më të tepërta dhe herë-herë është një jetë shkretinore. Por dhe në jetën shkretinore ka një sërë joshjesh për njeriun. Pra ka joshje për jetën vetjake të secilit.

Pra ashtu siç rrëfyet dhe ju jeta është e mbushur me joshje dhe kjo nuk është vetëm në një anë; porjoshjet e jetës e tërheqin njeriun nga të katër drejtimet, madje duke përfshirë dhe drejtimet lart dhe poshtë, përmbledhim se ato e tërheqin njeriun nga të gjashtë drejtimet. Krahas kësaj ajo dashuri, mëshirë dhe ajo joshje hyjnore nuk është e humbur, por është brenda jush, por është e fshehur brenda jush.

Kjo është e fshehur në thellësitë e qenies suaj. Megjithatë perdet epshore krijojnë me mijëra mbulesa duke ardhur njëra pas tjetrës.Kështu që ne duhet t’iheqim këto perde pikërisht ashtu siç vijnë njëra pas tjetrës.Fillimishtduhettezkije (pastrimi),tekefundit kjo do të thotë dhe tezkije (pastrim).Ju duhet t’iasgjësoni tepricat nga vetvetja, dukuri kjo e cila ndodh në mënyrë të përshkallëzuar.

Përfshirja e një njeriu befasisht në joshje dhe ndryshimi i menjëhershëm i mbarë qenies së tij është një gjendje e veçantë. Po kjo ka ndodhur tek disa njerëz; unë nuk e mohoj këtë, por normalisht njerëzit e vënë këtë shkallë-shkallë në zbatim. Njeriu duhet ta ketë gjithmonë vetveten kujdes dhe jo vetëm një herë, dy herë, ose disa herë, si dhe natyrisht ai duhet ta njohë vetveten.Murāḳabeja(inspektimi, mbikqyrja e vetvetes) nuk është vetëm në mëngjes dhe në mbrëmje, por është në çdo çast. Madje dhe adhurimet mund të jenë epshore, vetjake sepse dhe punët që ju bëni si hyjnore mund të jenë epshore. Nëse njeriu bën murāḳabenë (inspektimin, mbikqyrjen e vetvetes), njeh vetveten dhe nëse i largon këto dukuri nga vetvetja, atëherë ai afrohet me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar në këtë masë.

Kjoështë një baraspeshë,nëse një anë pakësohet, çelet udha e anës tjetër. Ajo udhë nuk është kurrë e mbyllur, ajo që është e rëndësishme është mbyllja e burimeve të frymëzimit të epsheve, joshjeve tuaja vetjake. Në çastin e mbylljes së atyre burimeve të frymëzimit, në thellësitë e brendisë së njeriut del në pah dashuria për Allāhun. Kjo është një porosi, siguri hyjnore dhe Allāhu ua ka dhënë të tërëve këtë porosi, siguri. Ashtu siç ilustrova pak më parë shumica e njerëzve e mbulon këtë dhe pengon daljen në dritë të kësaj porosie, sigurie.

Si rrjedhojë nuk bëhet fjalë për një hallkë të humbur; ne ëndërrojmë se kjo është një hallkë e humbur. Sigurisht se kjo është një punë e vështirë dhe ne mendojmë se kjo është e pamundur si pasojë e qenies së saj të vështirë. Megjithëse kjo është një gjë e mundur brenda mundësisë së çdo njeriu. Udha e të Vërtetit të Bekuar të Madhëruar nuk është kurrë e mbyllur dhe nuk do të mbyllet kurrë.

Larixhānī: Atëherë nënvizojmë ky gur i çmuar është i fshehur në brendinë e njeriut dhe interesat e kësaj bote e mbulojnë këtë. Për këtë arsye bërja jonë kujdes në çështjen e njohjes sonë të vetvetes, qenies sonë brenda murāḳabesë (mbikqyrjes së vetvetes) dhe se ku duhet të shkojmë është shumë e rëndësishme. Madje në këtë pikë arrin dhe rrëfimi rreth shkuarjes së të nderuarit Mūsā (p.m.t.) me shtatëdhjetë vetë në Maline Tūrit me qëllim që të shikonte Allāhun e Lavdëruar. Pra njohja dhe qenia sadopak i vetëdijshëm i njeriut, bën të mundur shkrepjen e kësaj shkëndije tek njeriu.

Xhism-é khak ez ‘eshḳ ber eflāḳshod,

Kūh der raks ‘amed u çālāk shod.

Trupi i krijuar nga dheu doli në qiej,

Mali filloi vallen dhe u bë i shpejtë.

MjeshtërDīnānī: Pra ai do të thotë se nuk ka asnjë hallkë të humbur. Nëse ajo udhë çelet atëherë edhe trupi që është qendra e dëshirave, epsheve dhe joshjeve mishtore, trupore futet në urdhrin e shpirtit. Mistiku Meulānā na lajmëron për një sërë çështjesh këtu. Njëra nga ato çështje është dhe mi‘rāxhi (ngritja në qiej) e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.).

Larixhānī:Për shembull ngritja e të nderuarit ‘Īsā (p.m.t.) në qiell.

Mjeshtër Dīnānī: Po është e vërtetë se i nderuari ‘Īsā (p.m.t.)është ngritur në botën engjëllore. I nderuari dërguar (p.q.m.t.) u ngrit në mi‘rāxh(në qiej) me këtë trup.I nderuari Mūsā(p.m.t.) shkoi në Malin Tūr.Shkuarja dhe ngjitja e tij në Malin Tūrnuk ishte si mi‘rāxhii të nderuarit ‘Īsā (p.m.t.) dheitë nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) por dhe ai ishte një mi‘rāxh që i përkiste atij. Vini re vetë ai mal nisi të vallëzonte.

Sigurisht se ai mal, ishte mali i shpresave, urimeve, ai mal ishte mali i trupit, ai mal ishte mali i egoizmit, qenies vetjake.Pra mali i egoizmit, qenies vetjak zuri fill të vallëzonte. Pra kur dera e asaj udhe mbyllet dhe kur dera e kësaj udhe hapet, atëherë ai mal shkatërrohet e bëhet copë-copë.

“وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ” “Ue lemmā xhāe Mūsā limīḳātinā ue kel’lemehu Rabbehu ḳāle Rabbi erinī unḍḥur ilejke ḳāle len terānī ue lakini unḍḥur ile’l-xhebeli feini steḳarra mekānehufeseufe terānīfelemmā texhel’lā Rabbuhuli’l-xhebeli xhe‘alehu dekkān ue kharraMūsāṣa‘īḳānfelemmā efāḳaḳāle subḥāneketubtu ilejke ue ene eūelu’l-mu’minīne”.(EkurMūsāierdhi në kohën që ia caktuamnë takimin dhe i foli Zotit të tijai tha: “O Zoti im!Mundësomë pamjen tënde të të shikoj!” Ai (Zoti) i tha:“Ti nuk ke mundësi të më shohësh, por shiko malin,e nëse ai qëndronnë vendin e tij, atëherë ti do të më shohësh Mua”.Kur u drejtua nga mali,një pjesë e dritës nga Zoti i tij e bëri atë (kodrën) thërrime-thërrime, e Mūsāit i ra të fikët dhe ra. Kur erdhi në vete tha: “I lartësuar, i madhëruarje, u pendova tek Ti (për atë që kërkova) dhe unë jam i pari i besimtarëve!”) (Sūre E‘arāf, 143)

Prandodhi një shfaqje dhe mali i egoizmit u shemb vetëm me një shfaqje të Raḥmānit (të të Gjithëmëshirshmit). Shembja e malit të përbërë nga guri, shkëmbi dhe dheu nuk është dhe aq e rëndësishme. Shembja e malit të gurit, shkëmbit në atë vend nuk ka të bëjë shumë me anën e brendshme, të fshehtë të të nderuarit Mūsā (p.m.t.). Pra dhe sikur të ketë kjo nuk është dhe aq e rëndësishme, sepse ju mund ta hidhni në erë dhe ta shembni malin me shpërthyes. Mirëpo ai që shpërtheu dhe u shemb ishte mali i egoizmit. Pra egoizmi, qenia vetjake që të çonte tek ana e qenies vetjake u shemb dhe teksa ai mal u shemb tanimë nuk mbeti më egoizëm. Tanimë inderuari Mūsā(p.m.t.) u shkri dhe u tret tek Allāhu i Madhëruar. Pra dhe ai ishte një lloj mi‘rāxhi në këtë pikëpamje.

Larixhānī: Dyvargëshi pasardhës është si vijon:

‘Eshḳxhān-é Tūr ‘amed ‘āshiḳā,

Tūr mest u kharra Mūsās sāiḳā.

Dashuria u bë shpirti i Tūrit o zemra e të dashuruarit,

Tūri u prek dhe Mūsāit i ra të fikët dhe ra.

Bā leb-i demsāz-é khod ger xhoftemi,

Hem çu nej men goftenīhā goftemi.

Nësedo të isha bërë shok në buzën e bashkëbiseduesit (mikut tim) kur kalova kohë (nëse do të kisha gjetur një mik për të duruar të fshehtat e tij),

Pikërisht si fyelli dhe unë do t’i kisha thënë gjërat për të thënë.

Mjeshtër Dīnānī: Këtu shtrohet një kusht; sepse ai përdor lidhëzën kushtore “nëse”, pra ai krijon një fjali kushtore. Pra ai shpalos kështu: “Nëse ana ime e jashtme bëhet një me anën time të brendshme”, nëse unë mund të bëhem “demsāz” (bashkëbisedues, shok) me gjuhën time, pra nëse mund të bëhem miku, shoku i ngushtë i kohës së kaluar bashkë. Pra ai thotë nëse ana ime e jashtme bëhet një me anën time të brendshme, pra nëse ana ime e jashtme përputhet me anën time të brendshme.Sepse brendia e anës së brendshme është zbrazur pikërisht si fyelli, brenda saj nuk ka asgjë tjetër, përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Me fjalë të tjera ai shpreh se nëse ana ime e jashtme është njëlloj si ana ime e brendshme, ja pra atëherë mund të them dhe ato gjëra që nuk thuhen.

Pra ai zbardh se nëse ana ime e jashtme është e ndryshme nga ana ime e brendshme, atëherë unë nuk mund t’i them gjërat që nuk thuhen. Pra përderisa këto anë nuk janë të njëjta unë nuk mundt’i them gjërat në thellësitë e brendisë sime. Pra vetëm kur e brendshmja ime dhe e jashtmja ime bëhen një, nëse qenien time e mbizotëron njëjësimi, nëse dashuria përfshin mbarë qenien time, ja pra atëherë nga gjuha ime derdhen fjalët që nuk thuhen. Me të vërtetë poeti Meulānā ka thënë ato gjëra që nuk kanë mundur t’i thonë një numër i lartë njerëzish.

Larixhānī:Shunë mirë mjeshtër, unë kam parë komentimet dhe në lidhje me vargun: “Bā leb-i demsāz-é khod ger xhoftemi” dhe në përgjithësi thuhet si vijon: “Pra nëse unë mund të gjej një mik, bashkëudhëtar mund të them shumë gjëra”.

Por dhe komenti i hirësisë suaj ishte i bukur. Njeriu para së gjithash duhet të pajtohet me vetveten.

Mjeshtër Dīnānī: Natyrisht se dhe komenti që cituat nuk ka asnjë gabim, njeriu kur gjen një mik mund t’i hapet atij.

Larixhānī:Mirëpo ajo që kumtuat ju është më e bukur. Përse?! Sepse çështja jonë përpara kësaj ishte kjo: “Vallë ç’mund të bëj unë me synim që të shpëtoj vetveten nga këto interesa dhe lidhje të kësaj bote?!” Njeriu mund ta gjejë vetveten në këtë mënyrë; sepse ajo që ka humbur në thelb është vetvetja.

Her ké u ez hem zebāni shod xhodā,

Bī zebān shod gerçi dāred sed nevā.

Ai njeri që bie ndesh nga bashkëgjuhësi, bashkëbiseduesi,

Edhe sikur të ketë njëqind lloj melodish rishtas është i pagjuhë.

Mjeshtër Dīnānī: Ashtu siç paraqita kur ana e jashtme është e njëjtë me anën e brendshme dhe kur gjendet një dëgjues i duhur, atëherë thuhen gjërat që janë për t’u thënë.Meulānā do të thotë se unë i them këto fjalë brenda kësaj gjendjeje.Me të vërtetë ai kishte gjetur bashkëbiseduesin e tij. ḤusāmmuddīnÇelebiu ishtenga “fitjānët” (djemtëe rinj).Ai ishte nga njerëzit e “futuūetit” (rinisë).Në kulturën islāme edhe Aṣḥābu’l-Kehfit (Banorëve të Shpellës) u thuhej “fitjān” (djemtë e rinj).

Pra ata ishin shkëputur nga çdo gjë nëse do t’i vini re.Rrënjët e fjalës “fitjān” (djemtë e rinj) gjenden dhe në Ḳur’ānin Kerīm.“نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ ۚ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى”“Naḥnu neḳuṣṣu ‘alejke nebeehum bi’l-ḥaḳḳi innehum fitjetunāmenū biRabbihim uezidnāhum hudān”.(Nepotë rrëfejmë ty për lajmin e tyre, nuk ka dyshim se ata ishin disa djem të rinj guximtarë që i kishin besuar Zotit të tyre dhe ne ua shtuam udhëzimin). (Sure Kehf, 13) Fjala “fitje” është numri shumës i fjalës “fetā” që përkthehet se ata ishin “xhivānmertë” pra djem të rinj guximtarë.

Kjo fjalë ceket në disa vende në Ḳur’ānin Famëlartë, njëra nga këto është pikërisht ashtu siç kalon këtu dhe është thënë për Aṣḥābu’l-Kehfin (Banorët e Shpellës). Kjo thënie është përdorur dhe për të nderuarin Prijës të Besimtarëve Imām ‘Alīun (p.m.t.): “La fetā il’lā‘Alī la sejfe il’la Dhulfiḳar” (Nuk ka djalë të ri guximtar përveç ‘Alīut nuk ka shpatë përveç Dhulfiḳarit).Pra i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është një “fetā” një xhivānmert, pra një djalë i ri guximtar. Qenia xhivānmert, pra një djalë i ri guximtar është pakëz më e ndryshme se rinia.

Ja pra dhe Ḥusāmuddīn Çelebiu ishte nga kjo shkollë, ai ishte nga “fitjānët” (djemtëe rinj).Ai ishte nga njerëzit e “futuūetit” (rinisë) dhe të atit të tij i thuhej: “Ekhi Turk” (Vëllai Turk).Këta ishinnjerëz me zemër shumë të kulluar,të pastër. Veçoria më e rëndësishme e qenies “fitjān”(djem të rinj)është qenia e tyre djem të rinj guximtarë dhe të pastër.Ja pra Meulānā e kishte parë këtë çiltërsinë, dëlirësinë e zemrës së tij. Në qytetin e Konjas kishte burra më të ditur, më të mençur dhe më të zgjuar se Ḥusāmuddīn Çelebiu. Por kjo çiltërsia e zemrës së këtij njeriu nuk ishte tek ta. ḤusāmuddīnÇelebiu nuk kishte shumë tepër bagazh diturie. Madje ai i shkruante gabim disa fjalë.

Për shembull kur ai e tha si “golf” fjalën “gofl” (kyç) ṣūfistin Meulānā e pyetën:“Vallë përse e shqiptoni si “golf” fjalën “gofl” (kyç)?!”,ai i ktheu përgjigjen: “Epo im vëlla Çelebiu e shqipton fjalën “gofl” (kyç) si “golf” dhe unë po flas me gjuhën e tij”.

I urti Meulānā kishte parë një çiltërsi tek ḤusāmuddīnÇelebiu dhe po fliste me atë çiltërsi. Ai njoftonte për këtë në poezinë e tij.

Larixhānī:Mbase njeriu mund ta kuptojë atë zë kur gjuha është e lidhur. Ndonjëherë ajo gjuhë bëhet një gjëmë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ndonjëherë gjuha është gjëmë, ndonjëherë vegimet, madje dhe konceptet e njeriut janë gjëmë.

Larixhānī:Ndoshta gjuha duhet të jetë e lidhur që të mund të dëgjohen me qindra zëra. Këtu më duhet të rrëfej se një ḥadīth i përcjellur nga Imām Mūsā Kāḍḥimi (p.m.t.) është në përputhje me thënien në këtë poezi. Imām Mūsā Kāḍḥimi (p.m.t.) thotë se çdo gjë ka një dëshmi dhe dëshmia e mendjes është tefekkuri (meditimi), dëshmia e tefekkurit (meditimit) është sukūti (heshtja) dhe se dëshmia e sukūtit (heshtjes) janë “uelājātet” (kujdestaritë). Pra ju mund të arrini tek vendi i sukūtit (heshtjes) në “urdhrin tonë” (uelājetin) (kujdestarinë) tonë).

Mjeshtër Dīnānī: Po, heshtja është shumë e rëndësishme në luginën e urtësisë. Heshtja luan një rol shumë të rëndësishëm në disa vende. Për shembull heshtja luajti një rol kyç tek e nderuara Merjem (p.m.t.). Ajo mbajti agjërimin e heshtjes. Kur rabinët çifutë i ngrinin pyetje ajo nuk përgjigjej, sepse ishte në agjërimin e heshtjes.

Heshtja është zgjatimi i diçkaje, kur ajo gjë nuk është sukūti, ṣamti (heshtja) nuk ndodh tek njeriu, e cila është vetmia. Nëse njeriu nuk qëndron vetëm me vetveten ai nuk ka heshtje. Disa njerëz në gjendjen e ḥaluetit (ëmbëlsisë) me vetveten nuk janë kokë më kokë. Shumë mirë por çfarë do të thotë të qëndrosh vetëm me vetveten?! Lirimi, pastrimi dhe zbrazja e vazhdueshme e vetvetes nga të tjerët, mendimet e kota, mendimet që krijojnë lidhje dhe varësi të kësaj bote dhe mendimi i tij rreth pyetjes: “Kush jam unë?!”

Njëri nga mendimtarët perëndimorëpërkufizon si më poshtë: “Ndonjëherë zotërimi, zhduk qenësinë”.Njeriu ka disa gjëra që është vetë si dhe zotëron disa gjëra.Ndonjëherë kur njeriu ia jep zemrën diçkaje ai pandeh se e zotëron atë dhe harron se ç’është vetë. Unë mund ta kuptoj seç’jam vetëm duke shtyrë gjërat që zotëroj mënjanë. Kurse shumica e njerëzve e harrojnë gjënë që janë vetë si pasojë e gjërave që zotërojnë. Dhe në çastin kur ata harrojnë gjënë që janë vetë ata harrojnë dhe vetminë e tyre, si dhe duke qenë se nuk janë vetëm ata nuk mund të zotërojnë heshtjen.

Larixhānī:Dhe kur nuk ka heshtje ai nuk mund të mendojë. Ky ishte një sqarim i bukur për atë ḥadīth.

Mjeshtër Dīnānī: Mendimi vjen kur është vetmia. Pra në mënyrë që mendimi i drejtë, i saktë mund të vijë duhet të shpëtohet nga mendimet jo të këndshme dhe të ulëta. Nëse zemra u jepet këtyre lloj mendimeve të ulëta natyrisht se mendimi i drejtë, i saktë nuk vjen.

Heshtja, kërkon vetminë, ndërsa vetmia është mosharrimi i gjërave që njeriu zotëron me gjënë që është.

Larixhānī:Pra ai duhet ta ketë gjithmonë parasysh se kush është. Me të vërtetë gjërat që njeriu zotëron ndonjëherë ia harrojnë atij se kush është. Nëse e dimë se kush jemi atëherë do të kenë kuptim dhe gjërat që zotërojmë.

Ne erdhëm deri në vonimin e ditës por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Ne kishim dëshirë që të shqyrtonim më tepër dyvargësh në këtë program. Megjithatë shpresojmë se ndjekësit tanë të nderuar, miqtë tanë të urtësisë të kenë përfituar nga sqarimet mjeshtrit tonë.

Kështu që nëse do Allāhu sqarimin e këtij dyvargëshi do ta lëmë në programin tonë vijues. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak