Xhemal Ali Pazari (1864-1955)

 Prejardhja familjare

Xhemal Ali Pazari rrjedh nga një familje fetare - atdhetare, një familje me prejardhje nga Shkodra, ku jetuan tri brezni, ndërsa dhjetë brezni të tjera, që nga viti 1600, jetuan në Tiranë, që i përkasin tarikatit Halveti me këtë prejardhje:
Sheh Mehmet ef Rumi Serezi (Pazari) Shkodër Halveti
Sheh Osman ef. Rumi Serezi (Pazari)
Sheh Hasan ef. Rumi Serezi (Pazari)
(Sheh Ali Pazari (1581-1615)

(Shkodrani)- Azizi i Tiranës,

themeluesi i Teqesë Halvetiane në Tiranë.)
Sheh Hasan (Plaku) Pazari (1607-1719)
Sheh Ali Pazari (1660-1745)
Sheh Ahmet Pazari (1678-1779)
Sheh Mahmut Pazari (1716-1803)
Sheh Hysejn Pazari (1743-1835)

Sheh Hasan Pazari (1787-1874)
Sheh Ali Pazari (1815-1876)
Sheh Ahmet Pazari (1864-1931)
Sheh Ali Pazari (1890-1981)
Sheh Muamer Pazari (1929-2003)
Sheh Ali Pazari (i Riu)

         Lindja, shkollimi dhe shërbimi 

Xhemal Ali Pazari, djali i shejh Ali Pazarit (1815-1876), vëllai i shejh Ahmet Pazarit, lindi më 17 Qeshor 1864 në Tiranë, ku kreu mësimet fillestare dhe medresenë, kurse studimet i vazhdoi në Kajro, Egjipt, ku diplomoi në Filozofi e Teologji, në  Universitetin Al-Az’har.

Pas diplomimit, në shenjë respekti, për diturinë, urtësinë, moralin e tij, edhe pse ishte i ri, të gjithë e thërrisnin Xhemal Efendi.

Xhemal Efendiu, përveç veprimtarisë edukative-fetare, ishte i dalluar edhe në shërbim të çështjes kombëtare. Ishte ndër përkrahësit kryesor në përhapjen e arsimit në gjuhën shqipe, të shkollës shqipe, në një kohë kur ajo ishte e ndaluar...Për këtë veprimtari atdhetare, siç shkruan Hafiz Ibrahim Dalliu (1878-1951), në kujtimet e tij “Patriotizma në Tiranë”, Xhemal Ali Pazari u keqtrajtuar disa herë, madje edhe u burgos dy herë në vitet 1909 -1910 bashkë me 27 atdhetarë tjerë, ndër ta ishte edhe Hafizi Ibrahim Dalliu, Fuad Bej Toptani, Musa Maçi etj.   
E përkujtojmë këtu një ngjarje të shënuar, e cila nuk duhet harruar, se Xhemal Ali Pazari së bashku me vëllezërit e tij, Shejh Ahmet Pazarin dhe Hamdi Pazarin, së bashku me disa atdhetarë të tjerë tiranas, dhanë kontributin e tyre madhor, për ngritjen e flamurit kombëtar në Tiranë, më 26 Nëntor 1912.

Më 26 nëntor 1912, në Tiranë, ishte shejh Ahmet Pazari, ai që ngriti flamurin kombëtar, kurse vëllai i tij,  Xhemal Ali Pazari mbajti fjalimin e rastit në gjuhën shqipe, bëri një lutje, e bekoi flamurin, ku ndër të tjera tha: “O Zot i gjithësisë, shyqyr që na shpëtove dhe i solle çlirimin Shqipërisë...!”

Krahas veprimtarisë kombëtare, Xhemal Ali Pazari ishte këshilltar dhe bashkëpuntor kryesor në veprimtarinë fetare  në drejtimin e Teqesë Halvetiane të Tiranës, e cila udhëheqej nga vëllai i tij, shejh Ahmet Pazari, gjithashtu, ka shërbye në forumet e Bashkësisë Islame të Shqipërisë, kur ende nuk ishte Komuniteti, gjatë vitetve 1912-1920, kurse gjatë viteve 1922-1924, Xhemal Ali Pazari ishte anëtar i Këshillit Bashkiat të Tiranës, gjatë vitit 1924 ishte zëvendës kryetar i Bashkisë së Tiranës...

                  Vuajtjet, dënimet dhe vlerësimet

Me gjithë këtë veprimtari, me ardhjen e komunistëve në pushtet në nëntor 1944, për Xhemal Ali Pazarin, familjen e tij, si edhe për shumicën e shqiptarëve fetarë, dijetarë e atdhetar, filluan vuajtjet, dënimet, pushkatimet, një terrorr i paparë....

Në vitin 1945, kur komunistët e morën pushtetin, i pushkatojnë djalin e madh, Besimin, varri i tij, si edhe i shumë të tjerëve, ende nuk dihet, më vonë i pushkatojnë edhe nipin, Faikun, i cili kishte 18 vjeç, në atë kohë ishte ushtar, kurse fetarin, dijetarin, atdhetarin, Xhemal Ali Pazarin, në moshën 83-vjeçare, e arrestojnë nën akuzën për agjitacion e propagandë, duke e mbajtur në burg nga viti 1947 deri 1950. Ndërkohë, i konfiskojnë gjithë pasurinë, si dhe e nxjerrin nga shtëpia, duke e dërguar në një bodrum në Rrugën e Elbasanit, bashkë me djalin e dytë, të renë dhe katër mbesat e tij. Në këtë bodrum, më 17 nëntor 1955, vdes në kushte shumë të vështira jetese, kurse djali dhe familja e tij u persekutua, gjatë gjithë kohës së regjimit komunist...
Nathali Clayer, një studiuese e huaj për fetë dhe rendet islame, në librin e saj “L’ALBANIE, PAYS DES DERVICHES (1912-1967), kur flet për themelimin dhe ekzistencën e teqeve halvetiane në Shqipëri, përmend edhe personalitete të shquara botërore që lanë shënime lidhur me këto kulte fetare, si dhe për udhëheqësit e tyre shpirtërorë. Clayer pasqyron opinionin e At Cordignanos, të nxjerrë nga një artikull i këtij studiuesi italian botuar në revistën “Il pensiero Missionario”. Aty flitet për këtë teqe dhe për Xhemal Pazarin. Ja ç’shkruan Clayer: “Burimi i dytë (për teqenë e Pazarëve; shenimi im, I.G.) është një artikull i At F. Kordignano-s, i cili takon rreth vitit 1931 në Tiranë Ahmet Pazarin dhe vëllain e tij, Xhemal Pazarin, në teqen e tyre halvetiane”. Siç shkruan Clayer, At Cordignano, në kërkim për të patur shpjegime të hollësishme për Islamin dhe rendet, pas takimit me sheh Ahmetin, :

 “… ai tek vëllai i tij, Xhemali, që ishte profesor i Filozofisë Religjioze, gjeti bashkëbiseduesin më të mirë për një diskutim metafizik”.
Me shembjen e regjimit komunist, me ardhjen e demokracisë, Xhemal Ali Pazari u vlerësue, u dekorua me medaljen “Për veprimtari patriotike” nga Presidenti Berisha në vitin 1995, me motivacionin:

“Ka kontribuar në luftën për çlirim kombëtar e pavarësinë e vendit. Është shquar në përhapjen e arsimit shqip”.